ضرورت تدوین دستورالعمل ساخت‌ و ساز در پهنه‌ های گسلی

به‌طورکلی مخاطرات مربوط به گسل از دو جنبه «گسیختگی سطحی» و «حرکت زمین نزدیک گسل» قابل بررسی است. علاوه بر اینها حرکت زمین ناشی از زمین‌لرزه می‌تواند باعث ناپایداری‌های دیگر از قبیل ناپایداری‌های شیبی و زمین‌لغزش، روانگرایی و فرونشست زمین شود و لازم است که به این مباحث نیز در توسعه شهری توجه شود تا خسارات و تلفات ناشی از رخداد زمین‌لرزه احتمالی به حداقل ممکن برسد.
جابه‌جایی یا گسیختگی سطحی که در راستای گسل‌ها و در اثر وقوع زمین‌لرزه ایجاد می‌شود، گسلش (Fault Rupture) نامیده می‌شود.

خطر گسلش سطح زمین در اثر زمین‌لرزه در مناطق شهری از مسائلی است که باید در طرح‌های کاربری اراضی شهری، مقررات و ضوابط ساخت ساختمان و نیز بررسی ژئوتکنیکی پروژه‌ها مورد توجه قرار بگیرد.

در این راستا سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران از سال 1385 با تشکیل کمیته فنی متشکل از استادان برجسته، ضمن «تهیه نقشه پهنه‌های گسلی» با دقت مناسب با کاربری شهری نسبت به تهیه و تدوین «دستورالعمل ساخت‌وساز در پهنه‌هاي گسلی» اقدام کرده است.

برای تدوین این دستورالعمل، همه ضوابط موجود درخصوص خطر گسلش در کشورهایی که با این مسأله درگیر هستند، مانند آمریکا، نیوزیلند، ژاپن، چین و... مورد ارزیابی دقیق قرار گرفت.

همچنین ضوابط و آیین‌نامه‌های موجود داخل کشور و نیز دستورالعمل‌های شهرداری تهران در اعطای مجوزهای ساخت‌وساز مورد بررسی قرار گرفت. در بین تمام آیین‌نامه‌های بررسی شده، آیین‌نامه آلکویست- پریولو (Alquist-Priolo) و دستورالعمل‌های الحاقی آن‌که شامل دستورالعمل ارزیابی خط گسلش در پهنه‌های گسلی کالیفرنیا (Special Publication: Fault-Rupture Hazard Zones in California) در‌خصوص بررسی نحوه ساخت‌وساز در حریم گسل‌های فعال به‌منظور کاهش خطر گسلش سطحی است، طی سال‌های متوالی از سوی نگارنده مورد ارزیابی دقیق قرار گرفت.

از مزایای این قانون، اجرا شدن آسان آن است؛ زیرا در این دستورالعمل، وظایف سازمان‌های درگیر از قبیل شهرداری، سازمان زمین‌شناسی و سایر نهادهای اجرایی و تحقیقاتی به‌صورت شفاف بیان شده است.

پس از جمع‌بندی نتایج، پیش‌نویس اولیه دستورالعمل تهیه و در ادامه مسیر، دستورالعمل تدوین شده در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، جهت طی ‌کردن روند اجرایی و اعمال اصلاحات احتمالی نهایی (تحت نظارت کمیته فنی سابق) به مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی محول شد و در نهایت پس از تصویب به سازمان‌های ذی‌ربط ابلاغ شد.

همان‌گونه که در پیش‌نویس دستورالعمل نیز اشاره شده ‌است، موارد مطرح شده در دستورالعمل به‌عنوان بخش تکمیل‌کننده بر مباحث مقررات ملی ساختمان و آيین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله (استاندارد 2800) ارائه شده است و در این دستورالعمل، ساخت ساختمان‌هایی با اهمیت بسیار زیاد در پهنه‌های گسلی، غیرمجاز بود و احداث ساختمان‌هایی با اهمیت زیاد تنها منوط به رعایت تمهیدات ویژه است. لذا این دستورالعمل به‌طور عام برای ساختمان‌هایی با اهمیت متوسط و کم تدوین شده است. طبق این دستورالعمل، اطلاعات مرتبط با پهنه‌های گسلی از طریق معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی یا شهرداری‌ها ‌باید در اختیار مهندسان قرار گیرد.

امید است با رعایت مفاد ذکر شده در این دستورالعمل، ضمن افزایش تاب‌آوری سازه‌های احداث شده روی پهنه‌های گسلی، در راستای حفظ جان و مال هموطنان و سرمایه‌های ملی، گام مفیدی برداشته شود.

زهرا محمدی‌ اصل - عضو کمیته فنی تدوین ضوابط گسلی / روزنامه جام جم