شترمرغ‌ های بی‌پروانه

اما چرا؟ مدت‌های زیادی است که در کشورهای توسعه‌یافته از اعضای شترمرغ در صنعت‌های متفاوت استفاده‌های زیادی می‌شود؛ حتی کار به پزشکی هم رسیده است و قرنیه چشم این پرنده، برای پیوند استفاده می‌شود اما متاسفانه در ایران این‌طور نیست و به‌دلیل عدم وجود امکانات لازم، بهره‌وری کافی از این سرمایه نمی‌شود؛ موضوعی که به نظر می‌رسد به دلیل نداشتن پروانه فعالیت و مشخص‌ نبودن آمار و اعداد دقیق مزارع فعال پرورش شترمرغ در استان قم گره خورده است.

پرورش و استفاده از شترمرغ، تبدیل به یک ماجرای دوطرفه شده است. یعنی باید هوایش را داشته باشی تا هوایت را داشته باشد.

مثلا این‌که شترمرغ پرنده‌ای است که به استرس و سروصدا حساسیت زیادی دارد و حتما باید در مکانی به دور از سروصدا قرار گیرد وگرنه با افت تولید مواجه شده و میزان باروری آن کاهش می‌یابد اما درعوض سازگاری زیادی با محیط‌ زیست و آب‌ و هوای کشور دارد و دمای 30- درجه تا ۵۰ درجه را تحمل می‌کند.

ضمن این‌که مقاومت بالای این پرنده در برابر بیماری، موجب شده که کمترین هزینه بهداشتی را داشته باشد. از طرف دیگر، کلسترول پایین و ویتامین E و آهن موجود در گوشت شترمرغ، آن را به یکی از موثرترین آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی تبدیل کرده است.

همین خصوصیات است که آن را از گوشت‌ دام‌های دیگر متمایز می‌کند و می‌تواند بازار مصرف آن را در کشور روز‌به‌روز افزایش می‌دهد؛ با این اوصاف، چه چیزی بهتر از چنین موقعیتی برای پرورش یک پرنده؟ پس چرا نقش تولید این پرنده در پازل اقتصاد مقاومتی، به اندازه‌ای که می‌تواند نقش موثری در اشتغال‌زایی و فقرزدایی ایفا کند، دیده نمی‌شود؟ موضوعی که فعالان و مسؤولان این صنف درباره آن می‌گویند.

موانعی بر سر راه شترمرغ

اما از چنین پرنده‌ای با چنین خاصیت‌های مفیدی چه استفاده‌ای در کشور می‌شود؟ ابوالفضل رابعی، یکی از تولیدکنندگان شترمرغ در قم، در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم می‌گوید: «استان قم زمینه این را دارد که به‌عنوان قطب تولید شترمرغ در کشور معرفی شود اما یکی از موانع مهم پرورش شترمرغ در قم، نداشتن بودجه کافی است.»

او به پیگیری‌های چندساله‌شان برای دریافت وام و راه‌اندازی شرکت اشاره می‌کند و می‌گوید: «شرکت ما از سال ۹۳ تاسیس شده و تا الان با پیگیری‌های زیاد بعد از سه سال توانسته یک‌میلیارد تومان وام بگیرد؛ اما موضوع مهم این است زمانی که ما اقدام به گرفتن وام کردیم، می‌توانستیم با این مبلغ کارهای زیادی انجام دهیم اما امروز و بعد از اخذ وام، یک‌چهارم آن کارها را هم نمی‌توان انجام داد.» او معتقد است با وجود این‌که مزرعه‌شان بزرگ‌ترین مزرعه تولید شترمرغ در استان قم است، اما چون بودجه کافی برای گسترش کار ندارند، مجبور به کار مشارکتی با دیگر مزارع هستند: «به‌طورمثال مزرعه ما گنجایش هزار راس شترمرغ دارد درحالی‌که سال گذشته تنها ۴۰۰ راس شترمرغ داشتیم و 600 راس ظرفیت همچنان خالی است.»

کمبود بودجه‌ای که نه‌تنها باعث جای خالی در ظرفیت‌های موجود شده است که بر مشکلات پرورش شترمرغ‌های موجود هم سایه انداخته است: «خوشبختانه در تامین سویا و ذرت در سال ۹۹ حمایت خوبی از ما صورت گرفت و در این زمینه مشکل خاصی وجود نداشت اما با توجه به گرانی‌های اخیر، در تامین سبوس و جو و یونجه مشکلات فراوانی داریم.» انگار که ذرت تنها خوراکی است که شترمرغ برای رشد به آن نیاز دارد: «در خوراک این پرنده، حداقل ۳۵درصد جو مصرف می‌شود که شرکت ما راسا اقدام به تامین جو کرده است. مثلا یک زمین کشاورزی داریم و خوشبختانه سال گذشته از چهار هکتار زمین حدود ۲۰ تن جو برداشت کردیم اما در سال ۱۴۰۰ به دلیل بارندگی خیلی کم سال ۹۹ به‌جای ۲۰ تن حدود ۱۳ تن جو برداشت کردیم.»

پوستی که کنده نمی‌شود

اما در این میان، کمبود یا در برخی مواقع، نبود امکانات لازم برای فرآوری پوست شترمرغ، قوز بالاقوز شده‌است؛ مشکلی که ابوالفضل رابعی هم با آن دست و پنجه نرم می‌کند: «در استان کارخانه‌ای ایجاد نشده که پوست شترمرغ در همین قم فرآوری شود. جمع کردن پوست شترمرغ به‌دلیل نگهداری سخت آن برای تولیدکننده به‌صرفه نیست و امکانات زیادی می‌خواهد و باید در آب‌نمک نگهداری شود.» و همین باعث شده‌است که سرمایه عظیمی از پرورش‌دهندگان شترمرغ در اصلی‌ترین استان پرورش این پرنده، هدر برود: «پوست را باید به چرمشهر ورامین ببریم و از ۱۰۰ پوست، تنها ۱۰ تا ۱۵ پوست به کار می‌آید و بقیه را دور می‌ریزیم؛ همان تعداد کم را هم با قیمت نازل از ما می‌خرند.» در صورتی که پوست شترمرغ یکی از گران‌ترین پوست‌های موجود است اما نبود امکانات، باعث دورریز بخش بزرگی از سرمایه آدم‌هایی شده‌است که در زنجیره پرورش تا مصرف شترمرغ حضور دارند.

به نظر می‌رسد عدم وجود اتحادیه‌ای برای تولیدکنندگان شترمرغ در استان قم، باعث بروز مشکلات اینچنینی برای فعالان این صنف شده‌است؛ موضوعی که بسیاری از پرورش‌دهندگان شترمرغ از جمله آقای ربیعی هم به آن اعتقاد دارند: «متاسفانه تا به امروز همت نشده‌است که در استان قم، اتحادیه‌ای تشکیل شود تا مشکلات‌مان را از طریق آن پیگیری کنیم؛ مثلا بعضی واحدهایی که شترمرغ‌های کمی دارند مثل واحدی که ۱۰۰تا شترمرغ دارد ۵‌تن سویا یا ذرت به آن تعلق می‌گیرد همین ۵تن را نمی‌تواند خودش مستقیم از بازار خرید کند و باید یک نفر دیگر را پیدا کند که ۵تن هم سهمیه او باشد که روی هم ۱۰تن شود چون باید بالای ۱۰تن خرید کنید.» حالا تصور کنید که اتحادیه‌ای جهت رفع این‌گونه مشکلات و حمایت فعالان این عرصه وجود داشت؛ آن‌وقت چه اتفاقی می‌افتاد؟

مزارعی در مه

اما بعد از شنیدن مشکلات تولیدکنندگان شترمرغ در استان قم، سراغ منصور دیان‌اردستانی، ‌مدیر طیور سازمان جهاد کشاورزی استان قم رفتیم و پیگیر مطالبات به‌حق پرورش‌دهندگان شترمرغ شدیم: «بله، درست است؛ واحدهای تولید شترمرغ در استان قم زیاد است اما متاسفانه غالب آنها پروانه فعالیت ندارند و به صورت سنتی فعالیت می‌کنند. یعنی در حالی که محدودیت و ممنوعیتی در صدور مجوز تولید شترمرغ در استان نداریم اما با این حال، تنها سه واحد دارای پروانه در استان فعالیت می‌کنند.»

دریان‌اردستانی ادامه می‌دهد به‌رغم اطلاع‌رسانی‌های زیادی که انجام شده و شرایطی که حداقل‌های آن در نظر گرفته شده، باز هم بسیاری از واحدها برای اخذ پروانه اقدام نمی‌کنند.

موضوعی که باعث شده‌است تبدیل استان قم به قطب پرورش شترمرغ در کشور به دلیل این مجوز نداشتن‌ها، در هاله‌‌ای از ابهام قرار بگیرد و آمار رسمی و دقیقی از این واحدهای تولیدی وجود نداشته باشد؛ آن‌قدر که مدیر طیور سازمان جهاد کشاورزی استان قم، این موضوع را دلیل بسیاری از مشکلات و موانع بر سر راه پرورش شترمرغ در این استان می‌داند و می‌گوید: «شک نکنید اگر کسی پروانه فعالیت بگیرد، ذرت و سویا که بخش عمده‌ای از خوراک شترمرغ را تشکیل می‌دهد، به صورت یارانه‌ای دریافت می‌کند و به صورت ماهانه به آنها سهمیه تخصیص داده می‌شود. البته یونجه تولید داخل است و تامین آن ارتباطی با جهاد ندارد اما در بحث جو، دامداران هم دچار مشکل هستند و بخش عمده‌ای از مشکل دامداران ما تامین جو است. واقعیت این است که 60 تا 70 درصد از خوراک‌های دام ما از خارج تامین می‌شود اما خب از آنجا که شترمرغ کالای لوکسی است، دام‌ها برای ما در اولویت قرار دارد.»

اردستانی ادامه داد: «تلاش ما برای واحدهای پرورش شترمرغ رفع مشکل ذرت و سویای آنها بوده و اختلاف قیمت ذرت و سویا در بازار آزاد و دولتی بیشتر از اختلاف قیمت جو است بنابراین تامین جو برای دام در اولویت قرار دارد و اگر احیانا مازادی وجود داشت در اختیار تولیدکنندگان شترمرغ قرار می‌گیرد.»

در راه تسهیل ماجرا

منصور دیان‌ اردستانی، مدیر طیور سازمان جهاد کشاورزی استان قم، مهم‌ترین مشکل این حوزه را در کل کشور بحث صنایع تبدیلی می‌داند و می‌گوید: «برای رفع این مشکل باید از بخش خصوصی و مدیریت صنایع پیگیری‌هایی انجام شود.» اما با همه این معضلات، او خوش‌خبر است و از اهدای تسهیلات به واحدهای پرورش شترمرغ می‌گوید: «واحدهای پرورش شترمرغ در موضوع پرداخت تسهیلات در اولویت قرار دارند و بدون سختگیری و با بازدید کارشناس جهت اخذ وام معرفی می‌شوند؛ اگر هم تاخیری در پرداخت صورت می‌گیرد، ممکن است مشکل در بانک باشد یا خود متقاضی مشکلی داشته باشد و نتواند وثیقه لازم را فراهم کند.»

مریم یقینی - جام‌جم قم