امضای تفاهم‌نامه همکاری بین جهاددانشگاهی و سازمان ساتبا
تاسیس جهاد دانشگاهی با هدف رفع نیاز کشور به توسعه فناوری‌های مورد نیاز کشور با تکیه بر روحیه جهادی محققان داخلی در 16 مرداد 1359 به تصویب ستاد انقلاب فرهنگی رسید.
این مجموعه انقلابی که امسال 41 سال از عمر پرثمرش می‌گذرد، در طول این سال‌ها موفق به توسعه مجموعه‌های پژوهشی، آموزشی و فرهنگی اثرگذار مانند پژوهشگاه های رویان، ابن‌سینا، معتمد، علوم انسانی و مطالعات اجتماعی و... شده و در انجام بسیاری از مأموریت‌های فناورانه در رفع وابستگی کشور ایفای نقش کرده است.
از این رو در تحریریه روزنامه جام‌جم میزبان دکتر حمیدرضا طیبی، رئیس جهاد دانشگاهی بودیم تا چالش‌ها و مشکلات پیش روی توسعه فناوری در کشور را از زبان مدیری بشنویم که در هشت سال گذشته زمامدار یکی از نهادهای مهم اجرایی کشور در حوزه توسعه فناوری بوده است.
با توجه به شرایط ویژه‌ای که به دلیل ادامه‌دارشدن همه‌گیری کرونا در یک سال گذشته با آن روبه‌رو شدیم، مهم‌ترین دستاوردها و فناوری‌های شاخص جهاد دانشگاهی در سال گذشته را چه می‌دانید؟
در سالی که گذشت، در حوزه‌های گوناگون تلاش کرده‌ایم که شاید مهم‌ترین دستاوردها در حوزه پزشکی بوده است. از چند سال پیش اقداماتی را در بحث استفاده از فناوری‌های نوین در درمان بیماری‌های صعب‌العلاج و لاعلاج با محوریت سرطان آغاز کرده بودیم که در یک سال گذشته با شدت بیشتری پیگیری شد.
در حال حاضر روش‌های درمانی در دنیا نیز برای درمان این طیف از بیماری‌ها به سمت استفاده از فناوری‌هایی مانند ژن درمانی، ویروس درمانی و استفاده از سلول‌های طبیعی یا سلول‌های کشنده‌ای که در بدن هستند سوق پیدا کرده است. در راستای این موضوع، پژوهشگاه رویان پروژه‌ای را برای درمان یک نوع از تومورهای مغزی که با جراحی‌های متعدد هم قابل معالجه نیست به نام «گلیوبلاستوما» با استفاده از سلول‌های کشنده طبیعی بدن آغاز کرده است.
در بدن افراد مبتلا به سرطان این سلول‌ها یا فعالیت ضعیفی داشته یا اصلا فعالیتی ندارند؛ تکثیر و آموزش این سلول‌ها به نحوی که بتوانند سلول‌های سرطانی را از غیرسرطانی تشخیص داده و برای از بین‌بردن‌شان اقدام کنند نیازمند فناوری پیشرفته‌ای است که تحت پروژه مشترکی میان پژوهشگاه رویان و دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، کاشان و گلستان در حال انجام است.
فاز صفر این تحقیقات برای بررسی تشخیص اختصاصی بافت سرطانی توسط این سلول‌ها با موفقیت روی پنج بیمار در تهران و استان گلستان انجام شده است. در فاز اول توقف رشد تومور مورد بررسی قرار گرفت که نتایج این مرحله از تحقیقات نیز موفقیت‌آمیز بود و به‌زودی شاهد آغاز مرحله دوم و سوم مطالعات بالینی این روش درمانی خواهیم بود.
علاوه بر این در پژوهشکده معتمد جهاد دانشگاهی نیز مطالعاتی در خصوص استفاده از ژن‌درمانی با کمک حامل‌های ویروسی برای درمان سرطان پستان و سرطان خون در حال انجام است. فاز اول کارآزمایی بالینی این مطالعات با موفقیت انجام شده و آماده ورود به فاز دوم و سوم کارآزمایی است.
سال گذشته فاز نهایی مرکز جامع سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی در پژوهشگاه رویان افتتاح شد. آیا فعالیت‌های این مرکز نیز بیشتر روی ژن‌درمانی معطوف بوده و ارائه خدمات این مرکز آغاز شده است؟
بله. افتتاح این مرکز یکی از اتفاقات خوب در زمینه توسعه ژن‌درمانی از طریق تولید محصولات درمان‌های پیشرفته پزشکی (ATMPs سرواژهAdvanced Therapy Medicinal Products ) است که برای اولین‌بار در کشور صورت گرفته است. تولید ژن برای بهره‌برداری در ژن‌درمانی کار بسیار پیشرفته‌ای است. ژن باید در محیطی با جی‌ام‌پی سطح بالا تولید شود که در این مرکز این شرایط فراهم شده است. در حال حاضر این مرکز در مراحل نهایی اخذ تأییدیه جی‌ام‌پی است و به زودی محصول ژنی «کارا-19» با هدف درمان سرطان‌های خونی در این مرکز به عنوان اولین محصول صنعتی ژن درمانی تولید خواهد شد.
در گفت‌وگویی که سال گذشته داشتیم، گفته بودید جهاد دانشگاهی در کنار تولید کیت‌های تشخیصی کووید-19، طرح‌های اولیه‌ای برای تولید واکسن کرونا نیز ارائه کرده بود؛ اما به دلیل تأمین‌نشدن اعتبار مورد نیاز دنبال نشد. آیا پس از آن جهاد دانشگاهی همکاری یا مشارکتی با سایر مجموعه‌ها برای تولید واکسن داشت؟
صحبت‌هایی برای تولید واکسن به‌صورت کنسرسیومی با یکی از شرکت‌های بزرگ حوزه زیستی کشور شده بود، اما باید منابع مالی آن تأمین می‌شد که در این مورد هم تأمین نشد. اما اقدام دیگری که در خصوص مقابله با کووید-19 در حال انجام است، توسعه روش درمانی برای مبتلایان نوع بدخیم این بیماری بر مبنای سلول‌های کشنده طبیعی است که در پژوهشگاه معتمد در حال انجام است. این تحقیقات به‌صورت مشترک با جهاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در حال انجام است و نتایج فاز اول کارآزمایی بالینی آن رضایت‌بخش بوده است.
اقداماتی هم در سال گذشته برای استفاده از روش سلول‌درمانی برای ترمیم بافت ریه مبتلایان کووید-19 به‌صورت مشترک میان پژوهشگاه رویان و بیمارستان مسیح‌دانشوری در جریان بود، ولی به عقیده مسوولان این طرح، به دلیل هزینه بالای انجام آن، توجیه اقتصادی کافی برای تجاری‌سازی نداشت؛ آیا استفاده از سلول‌های کشنده طبیعی برای بیماران مقرون به صرفه خواهد بود؟
نمی‌توانیم الان اظهارنظر کنیم، چون باید فاز دوم و سوم کارآزمایی بالینی این روش تکمیل شود و سپس در مورد آن نظر داد. در هر صورت اینها روش‌های گرانی هستند ولی برخی بیماران که شدت بیماری بالایی دارند، می‌پذیرند که چنین روش‌هایی برایشان انجام شود. اما تا فاز دوم و سوم انجام نشده و مشخص نشود میزان کارایی این روش تا چه میزان خواهد بود نمی‌توان گفت صرفه خواهد داشت یا نه.
اما نکته اینجاست که فارغ از توسعه عمومی این روش‌ها، این راه‌ها به لحاظ علمی باید طی شود؛ یعنی باید از این فناوری‌های نوین استفاده کرد. زیرا وقوع چنین همه‌گیری‌هایی پایان ندارد. کووید امروز می‌آید و ممکن است ایام دیگر بیماری‌های دیگری بیاید و وقتی بشر به این فناوری‌ها دست پیدا کرد، توان مقابله بالاتری خواهد داشت.
آیا جهاد دانشگاهی اقدامی برای صادرات فناوری‌هایی که طی این سال‌ها موفق به تولید یا بومی‌سازی‌شان شده نیز می‌کند؟
ببینید محصول زمانی می‌تواند به صادرات برسد که اولا استاندارد باشد و بعد در بازار داخل خوب مصرف شده و ارجاعات متعدد داشته باشد. برای مثال، ما در زمینه حوزه‌های صنعتی موفق شدیم الکتروفیلتر تولید خودمان را به عراق و ترکمنستان صادر کنیم. در مورد این محصول یک شرکت دانمارکی رقیب ما بود و رقابت سختی هم داشتیم. طرف عراقی وقتی دید ما برای 24 کارخانه الکتروفیلتر، فیلتر و برج‌های خنک‌کننده تولید کرده‌ایم به ما اعتماد کرد. ترکمنستان هم به همین ترتیب حاضر به خرید از ما شد.
معمولا برای ورود به بازار کشورهای دیگر دولت باید حامی باشد. برای مثال ایجاد خط اعتباری یکی از راهکارهای حمایت از صادرات محصولات داخلی است. برای مثال خط اعتباری را در اختیار بازسازی کارخانجات سوریه قرار می‌دهند به شرطی که 85 درصد تجهیزات از کشور تأمین شود. چنین راهکارهایی برای حمایت از صادرات محصولات تولیدکنندگان خارجی وجود دارد و اگر فناوران از این طریق ورود موفقی به بازار هدف داشته باشند می‌توانند به مرور جایگاه خود را تثبیت کنند. یا حتی در بسیاری از کشورها، مقامات ارشد دولتی برای هموارکردن مسیر صادرات وارد می‌شوند؛ برای مثال در ترکیه معروف است که وقتی هیأت تجاری مهمی به مقصدی عازم می‌شود، اگر با مشکلی روبه‌رو شود، خود آقای اردوغان همراه هیأت می‌رود و مسأله را حل می‌کند. این موارد اتفاقات مثبتی است که برای رشد اقتصاد کشور باید رخ دهد. ولی متاسفانه با توجه به مسائل و مشکلات مالی که کشور ما با آن مواجه است فعلا مجال آن فراهم نیست.
چنین بستری از سوی پیمانکاران بزرگ و بین‌المللی کشور نیز می‌تواند برای تولیدکنندگان فراهم شود. ما با استفاده از همین روش برخی تجهیزات‌مان را به آسیای میانه یا آفریقا طی پروژه بزرگی که پیمانکاران بزرگ کشور گرفته بودند، صادر کردیم. همچنین اکنون در حال تولید دو رِکتیفایر بزرگ برای تجهیز کارخانه تولید مس در قزاقستان هستیم که به‌واسطه پیمانکار دیگری کل پروژه تجهیز کارخانه را در قزاقستان گرفته بود، برایمان فراهم شد. زیرا قیمت و کیفیت محصولات ما با محصولات سطح بالا رقابتی است.
برنامه‌ای برای صادرات در حوزه‌های دیگر به سایر کشورها دارید؟
در حال حاضر تمرکز اصلی ما ورود به بازارهای عراق و سوریه است. اخیرا به‌صورت غیرمستقیم از طریق شرکتی که نمایندگی ما را بر عهده داشت در نمایشگاه نفت سوریه شرکت کردیم که توانمندی ما بسیار مورد استقبال قرار گرفت. در حوزه نفت تاکنون چند دکل و مته حفاری و تجهیزات پیشرفته عملیات تکمیلی حفاری چاه‌های نفت را طراحی کرده و ساخته‌ایم که مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. پیرو صحبت‌های قبل، محصولی می‌تواند صادرات داشته باشد که دانش آن وجود داشته باشد و در داخل کشور به تعداد زیاد مورد استفاده قرار گرفته و امتحان خود را پس داده باشد، گواهی رضایت مصرف‌کننده و گواهی آزمون‌های استاندارد را داشته باشد که در حوزه تجهیزات حفاری چاه‌های نفت و گاز این پیشینه را داریم.
پیش از انتخابات، یادداشتی با مضمون باید و نبایدهای پیشرفت و توسعه کشور منتشر کرده بودید؛ یکی از مواردی که در یادداشت به آن اشاره شده بود، برگزارنشدن مناقصات مهم به‌صورت استاندارد و سالم بود. آیا فناوری‌های تولیدشده در جهاد دانشگاهی طی این سال‌ها با چنین آسیبی روبه‌رو بوده‌اند؟
به طور کلی باید این روندها شفاف و درست شود. ما نیز در بسیاری از پروژه‌های نفتی که برای تولید تجهیزات وارد می‌شویم با چنین مشکلاتی روبه‌رو شده‌ایم. دولت باید به دقت مناقصات بزرگ را رصد کند که تخلفی چه از سوی شرکت‌های داخلی و چه از سوی شرکت‌های خارجی رخ ندهد. چند وقت پیش در این رابطه نامه‌ای به آقای جهانگیری، معاون رئیس‌جمهور سابق نوشتم و ایشان هم به سازمان برنامه و بودجه نوشت؛ ولی این که عملی شود مهم است. ما زمانی خودمان را با کیفیت و استانداردها می‌توانیم ارتقا دهیم که نظارت باشد و محصول خوب تولید کنیم. اما این شرایط در کشور فراهم نیست.
عرب‌ها برای مناقصات کشورشان همیشه از شرکتی که برنده می‌شود حق حساب می‌گیرند. یعنی از رشوه‌گرفتن کوتاه نمی‌آیند ولی در انتخاب برنده سر کشور خودشان کلاه نمی‌گذارند؛ ما در بسیاری از موارد سر کشور خودمان را نیز کلاه می‌گذاریم! برگزاری مناقصات راهکار استانداردی است که دنیا درنظر گرفته است تا کار خوب انجام شود. اگر کار خوب و باکیفیت انجام شود، ارجاعات و سابقه پیدا می‌کند. وقتی در داخل کشور سوابق قابل قبول انجام کار داشته باشد، صادرات آن خیلی ساده‌تر می‌شود.
در دیداری که با رهبر معظم انقلاب داشتید، آیا در خصوص مشکلات توسعه فناوری که در کشور با آن روبه‌رو هستید نکاتی مطرح کردید؟ نظر ایشان چه بود؟
در سال 97 خدمت رهبر معظم انقلاب رسیدیم و گزارشی از کارهایمان ارائه دادیم. در آن جلسه تلاش کرده بودیم که با طراحی مناسب بتوانیم پانزده شانزده کار را ظرف چهار دقیقه نشان دهیم. ایشان خیلی از کارها تعریف کرده و ما را تشویق کردند. حتی بعد از آن جلسه هم دوبار در سخنرانی‌‌های رسمی‌شان با دولت و ائمه جمعه از جهاد دانشگاهی به عنوان مجموعه‌ای که توان کار داخلی در آن وجود دارد یاد کردند. در یکی از دیدارهای رهبری با رئیس‌جمهور وقت، مشکلات کشور در حوزه‌های مختلف مطرح شده بود و ایشان به رئیس‌جمهور گفته بودند بروید سراغ جهاد دانشگاهی ببینید چطور می‌توانند کمکتان کنند. در دیداری هم که با رئیس مجلس وقت داشتند به ایشان هم گفته بودند، بروید سراغ جهاد دانشگاهی.
پس از این توصیه‌های مؤکد، در نهایت مراجعه‌ای صورت گرفت؟
بلافاصله تماس گرفتند با ما که می‌خواهیم بخشی از پول صندوق توسعه ملی را برای رفع نیازهای فناورانه مطرح شده از سوی دولت به جهاد دانشگاهی بدهیم. گفتند فهرست فناوری‌هایی که می‌توانید تولید کنید و بودجه مورد نیاز برای هر کدام را ارائه دهید. من حدود 31 فناوری را لیست کردم و بر اساس این فهرست، در شهریور 98، 30 میلیون یورو از صندوق توسعه ملی به جهاد دانشگاهی اختصاص داده شد و به دست ما رسید. ما نیز با صرفه‌جویی در بودجه اختصاص یافته 31 فناوری را به 40فناوری افزایش دادیم. امروز خیلی از آنها به نتیجه رسیده و تقریبا کارشان تمام شده است. اصلاح نژاد دام سنگین یکی از این دانش‌فنی‌ها بود که به پایان رسیده است. شرکتی نیز با مشارکت سازمان اوقاف برای آن ثبت کرده‌ایم که در حد وسیع در حال تولید دام‌های سنگین اصلاح‌نژاد شده است. مشابه این کار را برای شتر هم می‌توان انجام داد. با توجه به این که سرزمین ما خشک بوده و شتر حیوانی است که خاشاک را می‌خورد، می‌توانیم شتر مرغوب تکثیر کنیم؛ این طرح بعدی است که قرار است انجام شود. از دیگر دام‌هایی که در دنیا مورد توجه قرار گرفته گاومیش است. گاومیش شیر پرچرب و خوبی دارد و از طرفی به شدت مقاوم به بیماری است. از این نظر اینها می‌توانند گزینه‌های جذابی برای پرورش دام باشند. سیستم رانش واگن‌های مترو نیز از این پروژه‌ها بود که تمام شده است.
پس از تحویل سیستم رانش اولین رام متروی ایرانی به متروی تهران، برنامه دیگری در زمینه ساخت مترو دارید؟
قرار است 420 واگن مترو در قالب 4 پروژه 105 واگنی ساخته شود، البته دولت باید حمایت کند. اگر قرارداد بسته شود امکان ساخت سیستم رانش را داریم. مجموعه اول 105 واگنی را قول داده‌اند با فروش اوراق، بودجه‌اش را تأمین کنند و این اولین پروژه ملی می‌شود که با دانش کاملا پیشرفته ایرانی ساخته می‌شود.
یعنی صددرصد آن ایرانی خواهد بود؟
تا 85 درصد. ببینید یکسری قطعات -مثل قطعات الکترونیک- قدرت اصلا به صرفه نیست که در داخل تولید شود.
سایر طرح‌های آن فهرست هنوز در حال انجام هستند؟
تقریبا از 40 پروژه، 25 طرح در حوزه فنی مهندسی هستند که از میان آنها 70 درصدشان 50 تا صد درصد پیشرفت داشته‌اند. طرح‌هایی که پیشرفت کمتری داشته‌اند مشکلشان به لحاظ تولید فناوری نبوده بلکه به لحاظ تأمین برخی قطعات از خارج یا تأخیری که برای اخذ مجوزی از نهاد یا وزارتخانه‌ای رخ داده کار به تعویق افتاده است. علاوه بر این اقدام دیگری نیز انجام داده‌ایم که با صنایع مختلف صحبت کردیم که هزینه تأمین فناوری از ما و تضمین بازار از آنها باشد. برخی صنایع قبول می‌کردند که این کار را انجام دهند و قراردادهایی بسته شده و چند قرارداد دیگر نیز قرار است به این روش منعقد کنیم.
با توجه به اهمیت نقش فناوری‌های حوزه آی‌تی و هوش مصنوعی در شکل‌گیری فناوری‌های آینده، جهاد دانشگاهی در این حوزه‌ها نیز اقدامی کرده است؟
امکان فعالیت در این زمینه‌ها را داریم به شرطی که کارفرما داشته باشیم و بر اساس قراردادی وارد عمل شویم. ما مجموعه‌ای هستیم که 20درصد از بودجه‌مان از منابع دولتی تامین می‌شود که عمدتا در حوزه پزشکی صرف می‌شود و 80 درصد را خودمان باید تأمین کنیم. بنابراین ترجیح‌مان این است که بر اساس تقاضای کارفرما وارد کار شویم. برای مثال چند پروژه در زمینه استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل محتوا برای صداو سیما انجام داده‌ایم.
علاوه بر این در زمینه ساخت تجهیزات اپراتورهای تلفن‌همراه وارد شده‌ایم. البته در این راه، دست‌اندازهای متعددی وجود دارد و رانت‌هایی برای طرفداری از خرید خارجی ایجاد شده است. با این وجود فرهنگ خوبی که در جهاد دانشگاهی طی این سال‌ها به‌وجود آمده روحیه سماجت در پیگیری‌هاست. اکنون با توجه به مذاکراتی که با شرکت همراه اول در خصوص ساخت تجهیزات در حال پیگیری هستیم، در تلاشیم با تأسیس شرکتی برای این کار، مانند شرکت‌های خارجی شناخته شده در حوزه تجهیزات اپراتورهای تلفن‌همراه برندسازی کنیم.
فناوران جهاد دانشگاهی در خصوص چالش فزاینده تأمین آب در استان‌های جنوبی کشور به‌ویژه مشکلات این روزهای هموطنان‌مان در خوزستان نیز فعالیتی کرده‌اند؟
موضوع تأمین آب شرب از سال‌ها پیش مورد توجه جهاد بوده است. طرح‌هایی برای تولید آب‌شیرین‌کن‌های خورشیدی یا حرارتی در سطح روستاها داشتیم اما هیچ‌موقع مورد استقبال قرار نگرفت و رها شد. اما فناوری‌های آب‌شیرین‌کن‌های بزرگ یا غشایی مورد توجه ما بودند. اما مشکل اینجاست دولت می‌گوید من فقط آب را می‌خرم! باید دولت متولی شود و سرمایه‌ای اختصاص دهد که روی غشا کار کرده و آن را بومی‌سازی کنیم یا در خریدهای خارجی امتیاز انتقال فناوری دریافت کنیم.
در برنامه ششم توسعه دو ماده به کمک مجلس به این برنامه اضافه شد. اول این‌که برنامه حمل و نقل ریلی مترویی 85 درصد ساخت داخل شود، دوم آب شیرین‌کن نیز 70درصد از طریق تجمیع خرید خارجی و گرفتن امتیاز انتقال فناوری، داخلی‌سازی شود. در خصوص مترو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری وارد شد و شهرداری تهران هم حمایت کرد و پروژه انجام شد. اما در مورد آب‌شیرین‌کن‌ها وزارت نیرو همکاری نکرد و این اتفاق نیفتاد.
چالشی که در بحث تولید آب‌شیرین‌کن‌های صنعتی وجود دارد این است که تاکنون بالای 20 میلیارد تومان برای خرید غشا هزینه کرده‌اند اما هنوز به نتیجه نرسیده است. همچنین انتقال فناوری از چین موفقیت‌آمیز نبوده است. ما نیز به‌دلیل این که این مأموریت از طریق گروه دیگری در حال پیگیری است، در حال حاضر روی آن کار نمی‌کنیم. هر چند علاقه داشتیم وارد این حوزه شویم و حتی مدیریت تولید فناوری را بر عهده بگیریم. مشکل اینجاست که ضرورت بومی‌سازی دانش این فناوری در کشور به وجود نیامده یا حداقل متولی ندارد.
علت این موضوع را چه می‌دانید؟
به طور کلی در کشور ما مدیریت کلان توسعه فناوری متولی مشخصی ندارد. در حال حاضر هرکسی که توانمندی تولید دانش و فناوری‌ای در کشور دارد باید برود شرکتی ثبت و خودش یک مقدار کار کرده و محصولی تولید کند و دانش‌بنیان شود و بعد معاونت علمی حمایت می‌کند. این کفایت نمی‌کند! معاونت علمی باید براساس پیشران‌های اقتصادی کشور از فناوران حمایت کند. ما هیچ موقع استراتژی توسعه صنعتی‌مان را تعیین نکردیم یا یکی دو بار هم که سراغش رفتیم رها کردیم. در حالی که باید براساس پیشران‌ها مشخص شود چه صنایعی باید در کشور ایجاد شود یا برای توسعه توانمندی اقتصادی و فناورانه کشور هدفگذاری شود و مسیر رسیدن به آنها مشخص شود. بعد از این مرحله باید آزمایشگاه مرجع برای هریک از این حوزه‌های فناورانه موجود باشد تا هر محصولی که بومی‌سازی می‌شود، بررسی و تأیید شود. در نهایت کشور باید به محصولی که بر اساس استانداردهای بین‌المللی تولید شده است، اعتماد کند و محصول خریداری شود. همچنین در خصوص خریدهای خارجی امتیازهای اضافه‌ای به طرف خارجی داده نشود. پیش از ما، این راه‌ها را کشورهایی مثل چین و کره‌جنوبی طی کرده و توانسته‌اند در بحث توسعه فناوری موفق عمل کنند.
از میان فناوری‌های مورد نیاز کشور، فناوری خاصی هست که دانش‌فنی آن در جهاددانشگاهی به وجود آمده باشد یا توانمندی بومی‌سازی آن در جهاد وجود داشته باشد، اما به دلیل همین چالش‌ها به سمت توسعه آن نرفته باشید؟
یکی از مثال‌های خوب این موضوع همین آب‌شیرین‌کن‌ها هستند که خیلی مورد نیاز کشور هستند. دیگری فناوری حمل و نقل ریلی برقی هست. ما الان باید حمل و نقل ریلی‌مان با سرعت بالا انجام شود، توان آن در جهاد دانشگاهی پس از تولید سیستم رانش ایجاد شده است. ما به 10هزار واگن مترو در پنج سال آینده نیاز داریم. 2000 واگن مترو در 9 شهری که مترو دارند همین الان نیاز داریم. دوست داریم منابع مالی مورد نیاز این کار تأمین شود و حالا که دانش‌اش را به دست آورده‌ایم بلافاصله تحقیقات برای تولید قطارهای پرسرعت ریلی را آغاز کنیم.
در کنار این موضوع در بحث استفاده از فناوری‌های نوین در درمان بیماری‌های صعب‌العلاج منابع مالی نیاز است. یکی از مشکلات کشور ما این است که چون برنامه نداریم، مأموریت‌محور کار نمی‌کنیم. همه همزمان روی سلول بنیادی کار می‌کنیم یا همزمان روی تولید واکسن کار می‌کنیم یا همه روی نانو کار می‌کنیم. کشوری که منابع محدود مالی دارد باید به‌صورت مأموریت‌محور، مجموعه‌هایی را که توانمندی مورد نیاز برای توسعه فناوری‌های مورد نیاز را دارند، انتخاب کند تا نتیجه حاصل شود. این شده است که نتیجه پژوهش‌‌ها فقط به چاپ مقاله ختم می‌شود. مقاله که غایت نهایی نیست و حل مشکل مردم هدف اصلی است. مقاله باید محصول جانبی پژوهش باشد تا بر اساس علم روز پیش برویم ولی آن هم باید ماموریت‌محور باشد.
با وجود حمایت‌های مکرر رهبری از فناوران و نخبگان کشور و به طور ویژه از جهاددانشگاهی چرا هنوز این جریان به درستی شکل نگرفته است؟
رهبری همواره حامی توسعه فناوری در کشور هستند. اما برای توسعه این فناوری‌ها به برنامه‌ریزی بلندمدت نیاز است. اما دعواهای سیاسی مانع از ایجاد یکپارچگی برای پیشروی بر اساس برنامه‌های مدون توسعه می‌شود. متأسفانه مصالح ملی را تعریف نمی‌کنیم که حول مصالح ملی برنامه‌ریزی درازمدت داشته باشیم. اگر وحدت‌نظر باشد، برنامه‌ریزی بلندمدت باشد، در گردش سیاسی مدیر اجرایی عوض نشود، با تغییر مدیران سیاسی برنامه توسعه همچنان ادامه پیدا کند و هر گروه سیاسی که دولت یا مجلس را به دست می‌گیرد فقط سعی کند برنامه را بهتر اجرا کند، می‌توانیم شاهد توسعه فناورانه کشور باشیم. در هر تغییر دولت و مجلس همه چیز از نقطه صفر آغاز می‌شود و هر گروهی می‌خواهد برنامه خودش را اجرا کند. به همین خاطر با این مشکلات روبه‌رو هستیم.
توصیه شما به عنوان یکی از مدیران اجرایی باسابقه کشور برای دولت سیزدهم چیست؟
من گزارشی از الزامات دولت توسعه‌گرای انقلابی تهیه کردم و برای رهبر انقلاب، آقای لاریجانی و آقای رئیسی فرستادم. در این گزارش مطرح کرده بودم که باید یک جامعه الگو درست شود. یعنی انرژی‌مان را باید بگذاریم که جامعه الگو درست کنیم تا آن الگو بودن باعث شود انقلابیون جهان بخواهند از ما الگو بپذیرند. برای این کار باید از مدیران خودباور استفاده شود که خودباوری و کارآمدی‌شان را از کار علمی موفق پیاده شده در عرصه عمل به دست آورده باشند. کاربلد شده باشند و وقتی حرف حمایت از داخل می‌شود، بدانند چطور حمایت کنند که نتیجه بگیرند.
علاوه بر این یک پروژه اجرا کردیم تحت آن شاخص‌های انتخاب مدیران ارشد اجرایی کشور را مشخص کردیم. از معاون اول و معاونین رئیس‌جمهور و وزرای حوزه‌های کلیدی کشور که برای تدوین آن مطالعات عمیق و تحقیقات بسیار زیادی انجام شده و از نظرات صاحبنظران کشور در آن استفاده شده است.
دکتر طیبی در خصوص فعالیت‌های چند ساله جهاد دانشگاهی در زمینه تولید قفس و پرورش بچه ماهی سی‌باس برای پرورش در قفس‌های پرورش ماهی به جام‌جم می‌گوید: «به منظور تأمین امنیت غذایی و توجه به پرورش آبزیان کشور تصمیم گرفت 200 هزار تن ماهی در سال در قفس‌های پرورش ماهی پرورش بدهد. در روش پرورش ماهی در قفس، قفس‌های توری بسیار بزرگی در نقاط شناسایی شده در آب دریا برای مثال خلیج فارس قرار می‌گیرند، تا بچه‌‌ماهی‌ها در محیط طبیعی دریا رشد پیدا کنند. جهاد دانشگاهی در آن زمان این موقعیت و بازار احتمالی آن را شناسایی کرد. تصمیم گرفتیم در زمینه تأمین تور مورد نیاز برای تولید قفس و بچه‌های ماهی مورد نیاز برای پرورش اقدام کنیم که همگی باید از خارج از کشور وارد شود. حتی غذا و داروهای مورد نیاز برای این روش پرورش باید از خارج از کشور تأمین شود.»
رئیس جهاد دانشگاهی می‌افزاید: «در مرحله اول روی دانش‌فنی تولید تور تمرکز کرده و تور را تولید کردیم. اما نخ مورد استفاده برای تولید این تور باید با واردات تأمین بشود. مجبوریم نخ را با ارز آزاد با تعرفه گمرک بالا وارد کنیم. واقعیت این است برخی مدیران خودشان نماینده شرکت‌های خارجی فروش تور هستند و دوست دارند تور خارجی فروش برود.» وی با اشاره به این بی‌تدبیری تصریح می‌کند: «منطقی این است وقتی برای واردات تور آماده، ارز دولتی تخصیص پیدا می‌کند، برای واردات نخ نیز تعرفه قائل شوند تا تولیدکننده داخلی توان رقابت با قیمت تور خارجی را داشته باشد. یا حداقل ارز واردات تور نیز آزاد شود تا توان رقابت برای تولیدکننده داخلی فراهم شود. متاسفانه برخی مدیران به‌دلیل منافع خودشان طرفدار واردات تور هستند. حتی به تولیدکننده ما پیشنهاد می‌کنند که به جای تولید تور از ترکیه یا نروژ تور را وارد کنند و می‌گویند سفارش می‌کنیم از شما خرید انجام شود!»
دکتر طیبی همچنین در خصوص اقدامات صورت گرفته برای پرورش بچه‌ماهی سی‌باس در جهاد دانشگاهی توضیح می‌دهد: «برای تولید بچه‌ماهی باید اول ماهی مولد داشته باشید. وقتی بچه به دنیا می‌آید تا زمانی که به وزن چهار یا پنج گرم که مناسب ورود به قفس است،برسد با تلفات زیادی همراه است. دانش کلیدی در اینجا این است که شما بتوانید بچه‌‌ماهی‌ای که به دنیا می‌آید را تا رسیدن به وزن چهار تا پنج گرم محافظت کنید و تلفات را به حداقل برسانید.»
وی می‌افزاید: «پژوهشگران جهاد دانشگاهی در حال کار روی این فرآیند هستند؛ اما بیشتر از یک سال است که برای تأمین ماهی مولد از چین، استرالیا یا تایوان به دلیل مشکلات ناشی از تحریم با چالش روبه‌رو هستیم. در نهایت موفق شدیم از یکی از شرکت‌های داخلی که ماهی مولد داشت هر ماهی مولد را به قیمت 36 میلیون تومان خریداری کنیم. دانش پرورش بچه ماهی سی‌باس در حال حاضر در مقیاس پایلوت به دست آمده است. این چالش‌ها با پیگیری‌هایی که می‌کنیم در حال حل شدن است به شرطی که زمانی که بچه ماهی تولید شد، نروند با ارز دولتی آن را از خارج از کشور وارد کنند!»
از دکتر طیبی درباره بحران‌های تأمین برق در کشور به ویژه در ماه‌های اخیر جویا شدم که به چالش مهمی تبدیل شده است. از این مدیر باسابقه در حوزه فناوری در کشور پرسیدم آیا جهاد دانشگاهی فعالیتی در زمینه رفع این ابرچالش داشته است؟
وی در پاسخ می‌گوید: «مهم‌ترین معضل کشور در زمینه تأمین برق کمبود نیروگاه است، به‌دلیل مشکلات تأمین اعتبار نیروگاه‌های حرارتی، بادی و خورشیدی به خوبی در کشور توسعه پیدا نکردند. از طرفی اگر بخش خصوصی هم بخواهد در این حوزه سرمایه‌گذاری کند، دولت برق را با قیمت مناسب از بخش خصوصی نمی‌خرد. یکی از مصیبت‌های کشور ما قیمت‌گذاری دستوری است که منجر به ایجاد فساد می‌شود. یک زمانی برق تولیدی بخش خصوصی را نسبتا خوب می‌خریدند. در آن دوره بخش خصوصی نیروگاه‌های متعددی احداث کرد. اما پس از مدتی پرداخت‌ها با مشکل مواجه شد، برای بخش خصوصی دیگر سرمایه‌گذاری در این حوزه کارآمد نبود. چون یا باید به آنها یارانه‌ای تعلق بگیرد یا قیمت آزاد شود تا سرمایه‌گذاری در تأمین برق صرفه اقتصادی داشته باشد. اگر واقعا در کشور قیمت‌ها را آزاد کنیم و در عین حال به قشر ضعیف یارانه بیشتری اختصاص دهیم شرایط اقتصادی بهتری را شاهد خواهیم بود، زیرا قیمت‌گذاری‌ها به‌صورت طبیعی شکل می‌گیرد و راه فساد و رانت تا حد زیادی بسته می‌شود.»
رئیس جهاد دانشگاهی خاطرنشان کرد: «جدا از این مشکلات، در هر صورت ما خودمان را فناور می‌دانیم و به‌دنبال ساخت فناوری‌های مورد نیاز صنعت برق هستیم. خیلی علاقه داریم روی بخش سلول‌های فتوولتاییک برای تولید برق با کمک انرژی خورشیدی کار کنیم. اما مشکل اینجاست که اگر کار کنیم و بعد بی‌برنامه از کشورهای خارجی اینها با ارز دولتی وارد شود چه تضمینی وجود دارد.»
وی در پاسخ به این سوال که آیا جهاد دانشگاهی فعالیت خود را در این حوزه آغاز کرده است، می‌گوید: «نه، ما در انتخاب کارهایمان خیلی دقت می‌کنیم که بی‌گدار به آب نزنیم. ما وارد موضوعاتی می‌شویم که مطمئن باشیم کارفرما برایش وجود دارد. از معضلاتی که گریبانگیر توسعه فناوری در کشور است، این است که برنامه‌ای برای تولید فناوری‌های مورد نیاز کشور مشخص نشده است. معمولا جهادگران ما یا شرکت‌های دانش‌بنیان خودشان بررسی می‌کنند که این موضوع یا فناوری خاص نیاز کنونی کشور است و باید برای تولید و بومی‌سازی آن اقدام کرد. فناوری بومی‌سازی می‌شود بعد تازه باید پیگیری کنند که از آنها خریداری شود. البته در سال‌های اخیر به‌واسطه تحریم‌ها وضعیت تا حدی بهتر شده است؛ در حالی که اگر تحریم‌ها برداشته شود، احتمالا خیلی‌ها مجدداً خواهند گفت ریسک تولیدکننده ایرانی بالاست!
عسل اخویان طهرانی - دانش / روزنامه جام جم
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
یک کارشناس روابط بینالملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد
