عطسه‌ های مفید و مضر

عطسه‌ های معمولی چه تفاوتی با عطسه‌ های غیرطبیعی دارند و این‌که گفته می‌شود عطسه در ابتدای سرماخوردگی مضر است، چقدر صحت دارد؟ چرا برخی افراد چندبار پشت سر هم عطسه می‌کنند و آیا تدابیر و راهکاری برای درمان عطسه‌های مزاحم وجود دارد؟ این‌که برخی افراد به محض احساس عطسه، بلافاصله بینی‌شان را می‌گیرند تا جلوی عطسه را بگیرند اقدام صحیحی است؟ در این خصوص با دکتر سیدمهدی میرغضنفری، متخصص فیزیولوژی و عضو هیات علمی دانشکده علوم‌ پزشکی ارتش گفت‌وگو کرده‌ایم.

از دیدگاه طب‌سنتی همان‌طور که سرفه برای پاکسازی ریه و قفسه سینه مفید است، عطسه نیز پاکسازی‌کننده مغز و سر و یکی از راه‌های دفع مواد زائد از بدن (استفراغات) است.

هنگام عطسه، تکان‌ غیرارادی شدیدی در سر و بخش‌هایی از قفسه‌سینه و بدن اعمال می‌شود که این تکان‌ها مواد زائد باقیمانده و چسبیده در مغز، سر و سینوس‌ها را از جا کنده و از طریق بینی و دهان خارج می‌کند. انسان سالم باید در طول یک یا چند روز عطسه کند.

عطسه معمولی به صورت دو تا سه عطسه پشت سر هم طبیعی است اما بیشتر یا تکرار دوره‌ای آن غیرطبیعی بوده و باید مهار شود.

چرا عطسه می‌کنیم؟

عطسه به علل داخلی یا خارجی به وجود می‌آید. گاهی اوقات عامل خارجی حساسیت‌زا (آلرژن) مانند گرده گل یا حتی نور آفتاب و برخی عطرها می‌تواند عطسه را تحریک کند. همچنین عطسه به علل داخلی مانند تجمع مواد زائد در بدن به‌خصوص در سر، بینی و سینوس‌ها ایجاد می‌شود.

افرادی که دچار ترشحات زیاد در سینوس‌ها هستند معمولا بیشتر عطسه می‌کنند. جلوگیری از عطسه به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود مگر عطسه بیش از حد و آسیب‌رسان باشد.

گرفتن بینی و دهان توسط شخص و جلوگیری از تکمیل فرآیند عطسه باعث می‌شود مواد زاید از بدن و سر دفع نشود و فشار در سر بالا رفته و احتمال پارگی عروق مغزی، چشمی، مخاطات بینی، دهان، حلق یا حنجره بالا برود. در نتیجه جلوگیری از عطسه معمولی کار مضر و خطرناکی است.

در طب سنتی گفته شده‌است در ابتدای آبریزش بینی ناشی از زکام و در ابتدای تب‌ها بهتر است شخص عطسه نکند و جلوگیری از عطسه جایز است.

به عبارتی در زمان شروع بیماری و آلرژی یا تب، باید به سیستم دفاعی بدن این اجازه را داد طی دو سه روز کار خود را با بیماری انجام دهد. در این بازه زمانی بهتر است عطسه انجام نشود.

بعد از این مرحله که ترشحات غلیظ شدند، عطسه برای دفع ترشحات، کمک‌کننده خواهدبود و نشانه بهبود بیماری است. در قدیم اگر شخص بیمار پس از چند روز در بستر عطسه می‌کرد، طبیب آن را علامت بهبود شخص می‌دانست و عطسه نکردن بیمار را از نشانه‌های پیشرفت بیماری تلقی می‌کرد.

عطسه برای چه کسانی مضر است؟

عطسه برای کسانی که مغز اصطلاحا گرم به خصوص در افراد با مزاج گرم و خشک دارند ضرر بیشتری دارد. از نشانه‌های مغز گرم و خشک، کم‌خوابی، دقیق‌شدن حواس، تمرکز پایین، کم‌حوصلگی، اضطراب و تشویش است. از نظر طب‌سنتی عطسه در این افراد می‌تواند بر اثر ایجاد حرارت اضافه در سر باشد.

این حرارت به گرمی مزاجی فرد اضافه و باعث حرارت و به دنبال آن خشکی بیشتر مغز و سر می‌شود که عوارض آن بی‌خوابی، خشکی عروق، افزایش احتمال خونریزی، اضطراب، عصبی‌شدن و کاهش آرامش روانی است.

همچنین عطسه برای افرادی که در مجاری تنفسی مواد زائد تجمع یافته دارند، کسانی که سیگار می‌کشند و خلط سینه دارند و مبتلایان به ادم ریوی و کسانی که مکرر دچار خون دماغ می‌شوند، خوب نیست.

چه وقت عطسه مفید است؟

عطسه برای افرادی که ریح یا باد در سر دارند، کمک‌کننده است. ریح ، گازهایی است که به‌دنبال مصرف خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های نفاخ و مولد گاز مانند تره، پیاز و نوشابه‌های گازدار یا در افراد با گوارش ضعیف در معده و روده‌ها ایجاد می‌شود. عطسه در این افراد با دفع مواد زائد ناشی از ریح و باد، احساس سبکی در سر ایجاد می‌کند و برخی انواع سردرد و... را تخفیف دهد.

بیمارانی که مراحل انتهایی زکام و سرماخوردگی را می‌گذرانند، عطسه برایشان مفید است و با دفع مواد غلیظ، عوارض طولانی مدت و مزمن سینوزیت و... از بین می‌رود.

در واقع عطسه نشانه قوت دِماغ (مغز)، قوه مدیریه و طبیعت بدنی است. همچنین عطسه برای خانم‌هایی که درد زایمان دارند با افزایش فشار بالا تنه، باعث انتقال این فشار به پایین تنه و لگن و سهولت در خروج بچه از رحم می‌شود.

راهکارهایی برای بندآوردن عطسه

درمان عطسه در مواردی کاربرد دارد که عطسه مضر باشد. برای درمان عطسه در درجه اول شناخت علل داخلی و خارجی و برطرف‌کردن آن مهم است. انواع عوامل خارجی و آلرژن مانند حساسیت به بوی خاص گل‌ها یا گیاهان یا خوردنی‌هایی مانند گوجه‌فرنگی، کیوی و آناناس که می‌تواند ایجاد حساسیت کند، باید شناسایی و حذف شوند.

در رابطه با عوامل داخلی ایجادکننده عطسه که مربوط به تجمع مواد زائد و اخلاط در بدن است باید بدن پاکسازی و امتلا برطرف شود.

اگر یبوست وجود دارد باید رفع شود. در صورت وجود خلط سودا باید صبح آب پنیر همراه با افتیمون مصرف شود. در صورت غلبه خلط دم، رژیم‌های آش و خورش‌های طبی، ورزش‌کردن، حجامت و فصد مفید خواهدبود. این افراد معمولا در اوایل بهار دچار عطسه، آلرژی و آبریزش می‌شوند.

در صورت افزایش صفرا با علائمی از قبیل تلخی دهان، تهوع، زردی چهره و خارش پوست که می‌تواند باعث ایجاد عطسه شود، کم‌کردن مصرف تندی‌ها و فلفل و ادویه و مصرف مواد رو به خنک مانند آب انار، آب زرشک، سکنجبین ملس و تمرهندی تازه ملس در کاهش صفرا مؤثر است حتی در افزایش بلغم نیز رطوبت اضافه از طریق عطسه از بدن خارج می‌شود. در این افراد باید مصرف موادی که ایجاد رطوبت می‌کند مانند کاهو، ماست، دوغ، آب زیاد و مشابه آنها کاهش یابد.

در طب‌سنتی تدابیری برای درمان‌های علامتی عطسه که بیشتر موضعی است وجود دارد مانند چکاندن یک قطره روغن گل سرخ، روغن بید، بادام‌شیرین یا روغن‌بنفشه در هر سوراخ بینی به خصوص اگر بر اثر تحریک حرارت در سر و بینی باشد.

ریختن آب نیم‌گرم بر سر یا چکاندن یک قطره روغن بادام شیرین یا گل‌سرخ گرم در گوش که باید هم دما با بدن باشد یا مالیدن آن به اطراف گوش، بناگوش، سینوس‌ها و پیشانی نیز مفید است.

فاخره بهبهانی - دانش و سلامت / روزنامه جام جم