نبض سلامتی‌ات را به دست بگیر

اما این پیام‌ها به همان سرعتی که در کشور پخش شده بود، ناپدید هم شد و دیگر مردم آنها را ندیدند‌، مسأله خودمراقبتی به حاشیه رفت و بسیاری از مردم آن را فراموش کردند و دیگر تلنگری نبود که به آنها یادآوری کند که اولین کسی که می‌تواند از آنها مراقبت کند در گام اول خودشان هستند.

با دکتر امیرحسین جلالی، روان‌پزشک که در حوزه خودمراقبتی کار کرده هم‌صحبت شدم تا برایمان از تاثیر خودمراقبتی بر سلامت و اقتصاد فردی و خانوادگی بگوید.

رصد مداوم حال و احوال شخصی

دکتر جلالی در تعریف خودمراقبتی می‌گوید: این که فرد نبض سلامتی خود را رصد کرده و بداند که چه زمانی علائمی در حال بروز است که نشان می‌دهد حال جسمی و روانی‌اش خوب نیست به آگاهی نیازمند است. این‌که فرد متوجه نشانه‌هایی که بدنش بروز می‌دهد، باشد و بداند چه زمانی با مراقبت فردی می‌تواند آنها را بهبود ببخشد و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کند. مثلا خانم‌ها باید بدانند که از یک سنی به بعد باید از جسم خود بیشتر مراقبت کنند. مانند اين‌که با برخی از معاینات ساده می‌توانند به سلامت پستان‌های خود پی برده و با همین مراقبت ساده و مداوم از سرطان پیشرفته پستان جلوگیری کنند. زنان باید به این نکته آگاه باشند که برای معاینات کامل مثلا سالی یک‌بار باید به پزشک مراجعه کنند و اگر مورد خاصی نبود، خودشان مراقب جسم و روان‌شان باشند. چون خانم‌ها با شروع یائسگی و تغییر میزان هورمون‌های زنانه با تغییرات جسمی و خلق‌و‌خو مواجه می‌شوند به همین دلیل آگاهی از این تغییرات برای آنها بسیار مهم است و به این پروسه خودمراقبتی می‌گویند. یا افرادی که قند خون متغیری دارند یا به دیابت مبتلا هستند، آنها با رصد مدام حال خود و آگاهی از تغییرات جسمی می‌توانند از دیابت یا بیماری‌ های قند پیشرفته جلوگیری کنند. این خودمراقبتی که شامل آزمایش‌های ساده، تغذیه و در صورت لزوم، درمان است، جلوی حاد شدن بیماری را می‌گیرد. درباره سلامت روان نیز خودمراقبتی تقریبا همین پروسه را طی می‌کند. فرد آگاه متوجه می‌شود که برخی علائمی که از نظر روانی بروز می‌دهد، واکنش به یک رویداد است یا مسأله جدی است و باید به پزشک مراجعه کند.گاهی استرسی مقطعی سبب افسردگی می‌شود و فرد متوجه می‌شود که این حالت گذراست و با کمی صبر و توجه به حال و هوای خودش سپری می‌شود و چه زمانی باید به مشاور یا پزشک مراجعه کند.

چه بخوریم چه نخوریم

آگاهی از سلامت و این‌که چه بخوری و چه بکنی که حالت بهتر شود یا دچار مشکل روحی و جسمی نشوی به اطلاع‌رسانی وسیع و عزم ملی و دولتی نیازمند است. مثلا این‌که ایرانی‌ها چه مرد و چه زن به ویتامین D نیازمندند و باید مکمل آن را استفاده کنند به شکل وسیعی اطلاع‌رسانی شد و اکنون بیشتر مردم می‌دانند که باید ماهانه یک قرص ۵۰ هزارمیلی از این ویتامین را بخورند. این موضوع به صورت علمی ثابت شده و اما و اگری در استفاده از آن نیست. این که هر فرد بالغ ایرانی هر ماه این قرص را بخورد تقریبا الزامی است برای سلامتی او. اما این‌که ایرانی‌ها به شکل زیاد و عجیب و غریبی قرص ویتامین و مکمل غذایی استفاده می‌کنند، اشتباه است و باید به آنها یادآوری کرد که نباید سرخود قرص‌های ویتامین استفاده کنند. خود‌مراقبتی فقط این نیست که چه بخوریم و چه رفتاری داشته باشیم که سالم‌تر باشیم، بلکه خود‌مراقبتی شامل رفتارهایی که نباید انجام دهیم و چه چیزهایی نباید بخوریم هم می‌شود. مثلا این‌که خانم‌ها مکمل آهن می‌خورند که دچار کم‌ خونی نشوند یکی از همان رفتارهای اشتباه است. زیاده‌روی در مصرف قرص آهن‌، خودش خطرناک است؛ مگر دکتر تجویز کند. چند سال قبل «‌خودمراقبتی‌» به شکل گسترده‌ای ترویج شد و تاثیرات خوبی هم در سطح جامعه و آگاهی مردم نسبت به سلامتی و این‌که مراقب خودشان باشند، شکل گرفت. این موضوع در وزارت بهداشت و رده‌های بالا تصمیم‌گیری شد و همان سال رهبر معظم انقلاب هم به قضیه ورود کرده و نسبت به خودمراقبتی و لزوم توجه به آن توصیه‌هایی کردند. اما متاسفانه در کشور ما برنامه‌ریزی‌های حتی بلندمدت و کارشناسی شده با تغییر مدیران و مسؤولان تغییر می‌کند و خودمراقبتی هم یکی از آنها بود و با تغییر سیاستگذاران کشور به حاشیه رفت. البته با شیوع کرونا، رسانه‌های دیداری، شنیداری، مکتوب و مجازی شروع به اطلاع‌رسانی درباره چگونگی خودمراقبتی در برابر ویروس کووید ۱۹ کردند که خیلی هم خوب بود و تاثیرگذار و هم‌چنان هم ادامه دارد. این اطلاع‌رسانی در بسیاری از موارد می‌تواند انجام شده و مردم را به سمت سلامتی جسم و روان ببرد. البته با گسترش شبکه‌های اجتماعی به مردم درباره خودمراقبتی اطلاعات خوبی داده می‌شود. برخی از این صفحات شاید برای بازاریابی و مارکتینگ باشد اما همان اطلاعات ابتدایی که داده می‌شود، خوب و مفید است و استقبال مردم از این مطالب نشان می‌دهد که آنها به موضوع خودمراقبتی علاقه‌مندند.

پیشگیری از درمان بهتر است

من سال‌ها پزشک عمومی بوده‌ام و در مناطق محروم و حاشیه شهرها مشغول کار بودم. با تجربه‌ای که دارم تاکید می‌کنم که خودمراقبتی و رصد سلامتی خیلی بهتر از مراجعه به پزشک و هزینه‌های گران است. این‌که تصور کنیم هر چقدر برای معالجه بیشتر هزینه کنیم، نتایج بهتری به‌دست می‌آوریم اشتباه است. الان در شرایطی هستیم که اوضاع اقتصادی‌مان خوب نیست بنابراین بهتر است قبل این که از جیب خود برای معالجه بسیار خرج کنیم، مراقبت کنیم که بیمار نشویم. پیشگیری همیشه از درمان بهتر و ارزان‌تر است. این‌که به مردم آموزش بدهیم چگونه مراقب سلامتی خود باشند که کمتر مریض شوند و اگر بیمار شدند از چه روش‌های درمانی استفاده کنند که زودتر و بهتر به نتیجه برسند هم برای مردم مفید و به‌صرفه است و هم برای دولت هزینه‌های کمتری دارد.

طاهره آشیانی - روزنامه نگار / روزنامه جام جم