زندگی مادر و دختری

طرفی که آدم‌هایش برای داشتن فرزند به هر دری می‌زنند، از زوج‌هایی که سراغ مشقت‌بارترین درمان‌های ناباروری می‌روند تا آنهایی که تصمیم به قبول سرپرستی کودکی می‌گیرند. مسیرهایی که همه آنها به یک راه ختم می‌شود و آن هم تجربه ناب داشتن فرزند است.

شاید به همین دلیل است که در چند سال اخیر به این نیاز اساسی بیشتر توجه می‌شود، مثلا این‌که شرایط برای دختران مجردی که قصد دارند کودکی را به سرپرستی بگیرند تسهیل شده‌است.

به این ترتیب قوانین‌ بهزیستی، خبر از فرصت مادری کردن برای این قشر از جامعه می‌دهد که بر اساس بند «ج» ماده ۵ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست، فراهم شده‌است. آن‌قدر جدی که این افراد، در رتبه دوم اولویت سرپرستی کودک قرار گرفته‌اند، رتبه‌ای که بعد از زوجینی که فرزنددار نمی‌شوند و قبل از زوجین دارای فرزندی که تمایل به قبول سرپرستی کودک دیگری دارند، قرار گرفته است. اما کدام دختران مجرد شرایط لازم را برای این مهم در اختیار دارند‌؟ این سؤالی است که در گزارش امروز به آن پاسخ داده‌ایم.

همه‌چیز تحت کنترل قانونی است که در مهر ۹۲ تصویب شده‌است. قانونی که فرصت تجربه دنیای مادری متفاوتی را از همان سال به دختران مجرد و بالای ۳۰ سالی که فرصت ازدواج برایشان پیش نیامده، داده اما به همان نسبت هم شرایط را با ریز جزئیات بیان کرده‌است که این دختران مجرد، تحت چه شرایطی می‌توانند به خواسته‌شان برسند.

طبیعتا قرار است اتفاق مهمی بیفتد. پس در نظر گرفتن شرایط ویژه متقاضیان ماجرای عجیبی نیست. ویژگی‌هایی که برای همه متقاضیان از زوجین تا دختران مجرد، یکسان است اما از یک‌جایی به بعد، اختصاصی می‌شود. شرایطی که با گذر از آنها معلوم می‌شود که آیا آنها می‌توانند ترفیع درجه پیدا کنند و به جایگاه مادری برسند یا نه!

اولویت‌بندی، حرف اول را در قانون می‌زند. قانونی که اولویت اول را به زن و شوهرهای بدون فرزند می‌دهد و اولویت دوم، متعلق به دختران بدون شوهر و فاقد فرزند است که در مرتبه بالاتری نسبت به زن و شوهرهای دارای فرزند قرار گرفته‌اند. اما اولویت دومی‌ها چطور برای چنین درخواستی باید اقدام کنند؟ موضوعی که سپیده بهدادفر، کارشناس سازمان بهزیستی در حوزه فرزندخواندگی درباره آن توضیح می‌دهد: «اولین قدم برای این کار، ثبت‌نام در سامانه ملی فرزندخواندگی است که از سال ۹۹ راه‌اندازی شده‌است.»

سامانه‌ای که یک‌سالی می‌شود که روند انجام این اقدام را برای متقاضیان، آسان‌تر از گذشته کرده‌است: «در این سامانه، همه افراد ازجمله زنان و دختران متقاضی فرزندخواندگی، درخواست‌شان را در سامانه تنظیم و مدارک لازم را بارگذاری می‌کنند، آن‌وقت است که مراحل بعدی این روند به جریان می‌افتد.» دختران متقاضی بعد از ثبت درخواست و مدارک، به مصاحبه دعوت می‌شوند و برایشان تشکیل پرونده صورت می‌گیرد، پرونده‌ای که موافقت درباره جزئیات آن به تایید صلاحیت یا رد‌صلاحیت آنها منجر می‌شود: «بررسی تخصصی وضعیت متقاضی، بررسی تمامی مدارک، استعلام‌های لازم برای بررسی سلامت جسم و روان از طریق سازمان پزشکی قانون و تشخیص هویت، مشاوره‌های روان‌شناختی، بازدید از منزل و بررسی وضعیت خانواده، مشاوره دینی و... از‌جمله مراحل اساسی تکمیل پرونده است که بدون کم و کاستی صورت می‌گیرد.»

پرونده‌ای که در نهایت به کمیته تخصصی برای تصمیم‌گیری نهایی واگذار می‌شود و در صورت موافقت این کمیته، به مرحله معرفی کودک می‌رسد: «در این مرحله، هر کودکی که آماده واگذاری باشد، به متقاضی معرفی می‌شود و در صورتی که او، تمایل به سرپرستی آن کودک داشته باشد، پرونده کودک و متقاضی، به دادگاه ارجاع می‌شود و دادگاه، قرار سرپرستی شش ماهه را برای این دختران، صادر می‌کند. آن‌وقت است که طبق دستور قضایی، کودک به دختر جوان واگذار می‌شود.»

پرطرفدارها برای اولویت اول‌ها

به نظر می‌رسد که به یک رسم نانوشته تبدیل شده‌است، این‌که کودکان شیرخوار و زیر یک‌سال، پرطرفدارترین کودکان تحت حمایت بهزیستی برای سرپرستی هستند: «اتفاق عجیبی هم نیست، به‌هر‌حال هرکسی که قصد سرپرستی کودکی را دارد، دلش می‌خواهد از اولین روزهای تولد همراهش باشد و در رشد مرحله به مرحله او نقش داشته باشد.» و همین پرطرفدار بودن باعث شده‌است که این بچه‌ها به اولویت اول، یعنی زن و شوهرهای بدون فرزند برسد تا اولویت‌های بعدی و دختران مجرد: «واقعیت این است که زوجینی که فرزندی ندارند، سال‌ها به‌دنبال درمان بوده‌اند و همچنان بچه‌دار نشده‌اند، طبیعی است که این افراد تمایل به داشتن کودکی در سن پایین‌تر دارند. برای همین است که ما این اجازه را نداریم تا زمانی که اولویت‌های اول، درخواست طفل شیرخوار دارند، کودکانی در این سن و سال را به زنان و دختران مجرد بدهیم.»

چرا که نظم و ترتیب اولویت‌بندی بر هم می‌خورد: «به طور کلی، هر کودکی در هر سن و سالی که متقاضیانی از گروه اول داشته باشد، به اولویت‌های دوم و سوم تعلق نمی‌گیرد.»

برای همین هم، دومین مرتبه از اولویت متقاضیان یعنی همان دختران مجرد، به سرپرستی بچه‌هایی با سن و سال بیشتر هدایت می‌شوند، بچه‌هایی که متقاضیان محدودتری دارند: «البته فارغ از موضوع اولویت‌بندی و سن و سال، طبق قانون، زنان مجرد تنها حق سرپرستی فرزندان دختر را دارند.» قانونی که قانونگذار در ماده۵ آن را تعریف کرده است. پس اگر چنین قصدی دارید، خودتان را برای مادری کردن برای دختربچه‌های شش هفت ساله، شاید هم بیشتر آماده کنید.

شرایط مالی مهم است

اما وضعیت مالی، یکی از مواردی است که در فرآیند فرزندخواندگی، همیشه مورد توجه بوده است، نکته مهمی که برای دختران مجرد هم اجرایی می‌شود. آن‌قدر که در متن قانون هم آمده است که دارا بودن منزل مسکونی مستقل استیجاری و ملکی برای دختران و زنان مجرد متقاضی سرپرستی فرزند لازم است. اما اگر متقاضی در منزل پدری با خانواده خود زندگی کند، شرایط چگونه است؟ در این حالت با بررسی منزل و امکانات رفاهی آن برای کودک و در صورت تایید صلاحیت اعضای خانواده، سرپرستی فرزند داده خواهد شد. این‌طور که معلوم است، مقصود از تمکن مالی آن است که فرد متقاضی فرزندخواندگی، باید دارای شغل و درآمدی ثابت بوده، بیمه داشته باشد و به‌طور کلی قادر به پرداخت هزینه‌های خود و کودک باشد.

در این میان، سپیده بهداد‌فر، کارشناس سازمان بهزیستی در حوزه فرزندخواندگی که بند به بند قوانین این حوزه را از بر است، موضوع تمکن مالی را این‌طور توضیح می‌دهد: «واقعیت این است که وظیفه سازمان بهزیستی، تامین حداکثر منافع کودکان است بنابراین طبیعی است تا زمانی که متقاضیان، چنین شرایطی نداشته باشند، حکم فرزندخواندگی برای آنها صادر نشود.»

او معتقد است که سهل‌گیری و چشم‌پوشی در این موارد، به معنای چشم‌پوشی بر حق و آینده کودکان است: «طبیعتا زمانی که برای یک کودک، ۱۰ متقاضی وجود داشته باشد، آن کسی انتخاب نهایی سازمان خواهد بود که شرایط بهتری برای تامین آینده کودک داشته باشد.»

مادری برای همیشه

با همه تجربه‌های ناب و بکری که مادر داشتن به زندگی بچه‌های بی‌سرپرست اضافه می‌کند، زندگی در چنین خانواده‌ای و ‌بدون پدر سخت و آسیب‌زا نیست؟ موضوعی که خانم بهدادفر در پاسخ به آن از تجربه همه این سال‌ها معاشرتش با این کودکان درباره آن می‌گوید: «معلوم است که پدر هم در زندگی یک کودک بسیار با‌اهمیت و تاثیرگذار است؛ اصلا برای همین است که زوجین در اولویت اول سرپرستی فرزند هستند، چرا که کودک وارد یک خانواده کامل می‌شود و حس حمایت پدر و محبت مادر را به‌طور همزمان تجربه می‌کند.

در واقع قانونگذار با مطرح کردن همین اولویت‌ها، نشان داده است که یک خانواده کامل را برای کودک بیشتر می‌پسندد؛ اما اولویت‌های بعدی هم فرصت خوبی است برای این‌که برخی از این کودکان از حداقل کانون گرم خانواده بهره‌مند شوند.» اتفاقی که با داشتن مادر هم برایشان رخ می‌دهد: «حس خوب داشتن مادر برای این بچه‌ها، غیرقابل‌انکار است.» درست به همان اندازه که تجربه مادری کردن به این شکل برای زنان مجرد خاص و متفاوت است.

حالا اگر بعد از به سرپرستی گرفتن کودک، فرصت ازدواج برای مادر پیش بیاید، چه؟ قانونی وجود ندارد که دختران مجرد بعد از قبول سرپرستی کودک، نتوانند ازدواج کنند اما این قانون هست که باید همسر آنها هم به تایید صلاحیت سازمان بهزیستی برسد. متخصصان می‌گویند که همسر دخترانی که فرزندی را به سرپرستی گرفته‌اند، از طرف سازمان بهزیستی و مراکز مشاوره مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و در صورت احراز صلاحیت وی، حکم فرزند‌خواندگی دوباره برایشان صادر می‌شود: «و چه حسی بهتر از داشتن یک خانواده کامل برای کودک؟»

تحت نظارت بهزیستی

اولش قرار به یک سرپرستی شش ماهه است؛ شش ماهی که نظارت‌های لازم و تخصصی بر وضعیت زندگی کودک انجام می‌شود و اگر همه‌چیز خوب بود، دادگاه حکم سرپرستی دائم را صادر می‌کند؛ زمانی که سرپرست کودک، بعد از آن می‌تواند از طریق ثبت‌احوال برای فرزندش شناسنامه بگیرد. اما پرونده سرپرستی این بچه‌ها، تا روزها و ماه‌ها و حتی سال‌ها بعد از واگذاری هم برای سازمان بهزیستی باز است. تجربه دختران و البته زوجینی که در این راه موفق شده‌اند کودکی را به سرپرستی بگیرند، نشان می‌دهد که مددکاران بهزیستی به‌طور منظم، به کودک و منزل او سر می‌زنند و شرایط زندگی کودک را پیگیری می‌کنند؛ آنقدر جدی و پیوسته که اگر با معضلی روبه‌رو شوند، اقدامی جدی درباره وضعیت کودک انجام می‌دهند: «کودک همچنان تا ۱۸ سالگی، به‌صورت گاه و بی‌گاه تحت نظارت سازمان بهزیستی قرار دارد.» این را خانم بهدادفر می‌گوید تا تاکید کند که حمایت و نظارت کودکانی که به سرپرستی گرفته می‌شوند تا سن قانونی او ادامه دارد.

نرگس خانعلی زاده - جامعه روزنامه جام جم