اطبای ایرانی بارها به داد مردم دنیا رسیده‌اند

به گزارش جام جم، نام کرونا اوایل باعث وحشت بیشتر مردم دنیا شد و دنیا را در قرنطینه‌ای کامل فروبرد. کم‌کم مردم سعی کردند با این بلا زندگی کنند و در ادامه ماسک‌زدن و ضدعفونی‌کردن جزئی از زندگی روزمره مردم جهان شد. خیلی از مردم در دنیا شیوع کرونا را قبول نکردند و آن را یک حقه سیاسی دانستند و در اعتراض به محدودیت‌ها به خیابان‌ها ریختند، اما کرونا واقعیت بود و هر روز افراد زیادی را به کام مرگ کشید.

این بیماری تاکنون میلیون‌ها نفر از انسان‌ها اعم از پیر و جوان، کودک و بزرگسال را درگیر خود کرده و به هلاکت رسانده است. تحقیقاتی وجود دارد که می‌گوید کرونا اولین بیماری ویروسی نبوده و قبل از این حتی در سال‌های دور هم بیماری‌های ویروسی وجود داشته و انسان‌های زیادی از ابتلا به این بیماری‌ها فوت شده‌اند. شبکه مستند طی برنامه‌ای با عنوان «مارستان» به پیشینه بیماری‌های واگیردار در دنیا پرداخته و خسرو معتضد این برنامه را روایت می‌کند.

علیرضا محمدی، کارگردان و تهیه‌کننده این برنامه با بیش از سه دهه فعالیت در رسانه ملی این کار را تهیه و کارگردانی کرده است. محمدی، کارگردان ارشد سازمان صدا و سیما، استاد دانشگاه و دارای مدرک دکتری هنر و سینما با گرایش تخصصی مستند است. در شماره امروز جام‌جم با او گفت‌وگویی درباره «مارستان» و نحوه ساخت این برنامه از آغاز تا پایان داشته‌ایم که می‌خوانید. مجموعه «مارستان» روزهای زوج ساعت ۱۹ و ۳۰ دقیقه از شبکه مستند روی آنتن می‌رود.

مشارکت رسانه ملی و وزارت بهداشت

تقریبا هشت ماه پس از شیوع ویروس کرونا، طی جلسه‌ای که با دکترکیانوش جهان‌پور -که در آن زمان رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت بود- داشتم. قرار بر این شد ایده‌هایی به آنها ارائه دهیم تا با ساخت برنامه‌ای تلویزیونی پذیرش بیماری کرونا برای مردم کمی راحت‌تر از گذشته شود. بر اساس تجربیات گذشته که با دکتر جهان‌پور داشتم، ابتدا با ایشان مشورت کردم که آیا مطالعات دقیقی پیرامون بیماری‌های فراگیر و ویروسی از نظر تاریخی در دسترس است یا خیر. ایشان گفتند بله مواردی موجود است. من ایده این برنامه را ارائه دادم و مجموعه مارستان با مشارکت بین سازمان صدا و سیما و وزارت بهداشت ساخته شد.

انتخاب نام «مارستان» بر اساس شواهد تاریخی

نام «مارستان» بر اساس شواهد تاریخی انتخاب شده است. قبل از نام‌هایی مثل بیمارستان، شفاخانه و مریض‌خانه از نام «مارستان» به معنی محل نگهداری بیماران استفاده می‌شده و به همین دلیل این نام را برای این برنامه انتخاب کردیم. قصد ما از ساخت مجموعه «مارستان» این است مردم آگاه شوند که در طول تاریخ بشریت فقط ویروس آزاردهنده کرونا نیست که به جان بشر افتاده و مرگ و میر به راه انداخته است بلکه سوابقی وجود دارد که در طول تاریخ، بیماری‌های مختلف ویروسی در کشورهای زیادی از دنیا وجود داشته است. پس تصمیم گرفتیم انواع بیماری‌هایی که بشر با آنها دست و پنجه نرم کرده را در قالب گفت‌وگو و کارشناسی مطرح کنیم.

حضور ذهن و محبوبیت خسرو معتضد در بین مخاطبان

آقای خسرو معتضد، هم حضور ذهن تاریخی خیلی خوبی دارند و هم به تاریخ مسلط هستند. با توجه به کمبود وقتی که داشتیم امکان این که بخواهیم شخص دیگری را انتخاب کنیم که هم اطلاعات کافی داشته و هم از فن بیان خوبی برخوردار باشد نبود.از طرفی خسرو معتضد از محبوبیتی میان مخاطبان برخوردار است که این موضوع برای ما اهمیت ویژه‌ای دارد. برای استفاده از چهره جدید زمان خیلی زیادی احتیاج بود تا آن فرد بتواند با مخاطب تلویزیون ارتباط بگیرد. معتضد سابقه زیادی در ارتباط با مخاطبان دارد که این تجربه و ارتباط طی سال‌های متوالی به دست آمده است. ما از این امکان و تسلط خسرو معتضد روی تاریخ معاصر و گذشته ایران و جهان استفاده کردیم.

اولین بیماری ویروسی در زمان خسرو پرویز شایع شد

طبق تحقیقاتی که انجام شد به این نتیجه رسیدیم که بیماری‌های ویروسی از دوره پادشاهی خسرو پرویز در ایران و جهان وجود داشته است. اولین بیماری واگیردار ثبت‌شده در دنیا طاعون و در دوره پادشاهی خسرو پرویز در ایران بوده است. شروع مارستان از آن دوره آغاز می‌شود و طی ۵۲ برنامه ۲۷ دقیقه‌ای به انواع بیماری‌های ویروسی تا امروز که کرونا است، می‌پردازد. ۵۲ قسمت مارستان به صورت کامل ضبط شده که حدود هشت ماه زمان برده است. اصولا دانش‌آموزان در مدارس به دلیل اسامی متعددی که معمولا در ذهنشان نمی‌گنجد علاقه چندانی به مباحث تاریخی ندارند، به همین دلیل سعی کردیم این کار تاریخی را به نوعی مخاطب‌پسند بسازیم تا بینندگان بتوانند با آن ارتباط برقرار کرده و این برنامه را دنبال کنند.

ساخت کار تاریخی مانند کار کودک، سخت است

از نظر من به عنوان یک برنامه‌ساز در تلویزیون ساخت کار تاریخی مانند ساخت برنامه کودک است. من سال‌ها در شبکه دو برای کودکان برنامه‌ ساخته‌ام. کار کودک باید از لطافت و ظرافت خاصی برخوردار باشد که کودک آن را پس نزند. اگر بخواهیم مفاهیمی را در قالب برنامه تلویزیونی به کودک آموزش دهیم، باید این کار را با دقت کارشناسانه‌ای انجام دهیم. ساخت برنامه تاریخی هم شبیه کار برای کودکان است. اگر احتیاط‌های لازم مخاطب‌شناسی در برنامه‌های تاریخی شکل نگیرد، بیننده برنامه را پس می‌زند.

موشن‌گرافی به جذابیت کار افزوده است

ما با توجه به منابع تاریخی تصویری که در دسترس داشتیم این برنامه را ساختیم. البته این منابع بسیار محدود بوده و این مشکل و کمبود هم فقط مختص ما نیست و در تمام دنیا این کمبود عکس و نقاشی وجود دارد. کل داشته‌های ما از تاریخ به ویژه سال‌های خیلی دور از جمله همین دوره خسرو پرویز به چند نقاشی و عکس محدود می‌شود. در واقع ما منابع زیادی به جز حدود ۱۰ قطعه عکس از آن دوره نداریم. بنابراین ساختار دشوار و پیچیده موشن‌گرافیک را برای تصویرگذاری کار انتخاب کردیم. یعنی این سختی را به جان خریدیم که کار زیبا و چشمنوازی طراحی شود و مخاطب آن را به راحتی دنبال کند. در واقع هدف ما برای استفاده از موشن‌گرافی در برنامه «مارستان» این بود که کار، رنگ و لعاب و اصالت و گرافیک تصویری زیبا داشته باشد تا مخاطب آن را ببیند و دنبال کند. در خیلی از کارهای تاریخی وقتی بحث دارالفنون و امیرکبیر مطرح می‌شود یک عکس نشان می‌دهند که این شخص امیرکبیر است، اما در مارستان به نشان‌دادن یک عکس بسنده نکردیم و با استفاده از حرکت‌های تصویری، گرافیک‌ها و رنگ‌های متنوع کار را به سرانجام رساندیم. از ۲۷ دقیقه هر قسمت از برنامه «مارستان»، ۲۰ دقیقه تصاویر موشن‌گرافیک پخش می‌شود. یک گروه ۱۰ نفره یک سال و نیم است که درگیر کارهای موشن‌گرافیک این برنامه هستند و تاکنون موشن‌گرافی ۴۰ قسمت از برنامه به اتمام رسیده است. هدف از انتخاب موشن‌گرافی این بود که کار چشم‌نوازتر شود و قابلیت دیده‌شدن بیشتری برای مخاطب داشته باشد.

طب ایران بارها به داد طب دنیا رسیده است

در «مارستان» می‌خواستیم مردم به دقت تاریخی بالا برسند و بتوانند از این آزاری که در گذر کرونا بر آنها وارد شده، کمی با توجیه و دقت تاریخی بیشتر عبور کنند و بدانند که بیماری‌های ویروسی و واگیردار از چه زمانی در دنیا وجود داشته، چه مدت طول کشیده تا از بین برود و چه زمانی بشر برای مقابله با آن به واکسن دست پیدا کرده است. نکته‌ای که در تولید برنامه «مارستان» وجود دارد، این است که در گذر بحث بیماری‌های همه‌گیر در دنیا به تاریخ پزشکی در ایران هم می‌رسیم. این هدف اصلی ما نیست. هدف اصلی ما پرداختن به تاریخچه بیماری‌های وارگیردار در دنیا است. اما به عنوان یک هدف فرعی و قابل تامل، تاریخ پزشکی ایران و به تبع آن تاریخ پزشکی سایر کشورهای دنیا را هم بررسی کردیم. تاکنون درباره تاریخ پزشکی ایران در قالب تصویر کاری تولید نشده است. وقتی نظر اساتید تاریخ طب در ایران را که در یک گروه در دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران هستند جویا شدیم از این که یک برنامه به تاریخ طب ایران پرداخته است، بسیار خوشحال شدند. این که تاریخ طب ایران و سایر کشورها مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده می‌شود که در برخی مقاطع طب ایران و ایرانیان چگونه به داد طب در دنیا رسیده‌اند و چهره‌های برجسته طب ایران در این مجموعه معرفی می‌شوند، اتفاق خوبی است.

مدافعان سلامت، واژه جان بر کف را تعبیر کرده‌اند

برنامه «مارستان» به شهدای سلامت تقدیم شده است و باید بر این موضوع تاکید کنم که ضمن احترام به چهره‌های خدوم و بزرگ تاریخ طب ایران، شهدای مدافع سلامت و اصولا مدافعان سلامت چه شهید و چه در قید حیات، ایثارگرانه در طول بیماری کرونا کار کرده و می‌کنند. ایثارگری مدافعان سلامت انگیزه‌های مادی را منتفی کرده و این گونه نیست که پرستار، دکتر یا نیروی خدماتی که در بخش کرونایی کار می‌کند الان به یک درآمد هنگفتی نسبت به بقیه رسیده است. تنها مولفه موجود که خودنمایی می‌کند عشق و ایثار این افراد بوده است. این عزیزان واژه جان بر کف را تعبیر کرده‌اند. نقش این افراد در تاریخ ایران بسیار ویژه خواهد بود و آیندگان از این عزیزان به نیکی یاد خواهند کرد. این ایثارگری در همه جای دنیا وجود داشته اما در ایران بدون هیچ چشمداشت مادی انجام شده است. در سایر کشورها پزشکان، پرستاران و نیروهای خدماتی مشغول در بخش کرونا دستمزدهای بالایی دریافت کردند و می‌توانستند انگیزه مادی داشته باشند اما در ایران این انگیزه مادی وجود نداشته است.

پزشکانی که بیمارستان‌ها را ترجیح دادند

در ایران هم خبر داریم خیلی از مطب‌ها و اماکن درمانی تعطیل کرده‌اند تا به کرونا مبتلا نشوند. حتی در رشته‌های غیرمرتبط به عفونت و تنفس این اتفاق رخ داد و مثلا یک پزشک ارتوپد دو سال مطبش را تعطیل کرده است. اما این عزیزان مجاهدانه آمدند و هزاران بیمار را درمان کردند. در برخی موارد در حق این پزشکان اجحاف صورت گرفته و برای حضور آنها و درمان بیماران چندین برابر سالیان قبل مالیات اخذ شده است،؛یعنی نه‌تنها از آنها تقدیر نشده، بلکه برای حضور در کانون مرکزی جنگ نوین باید چندین برابر مالیات پرداخت کنند. باید بدانیم که این پزشکان و دست‌اندرکاران فقط به عشق مردم ماندند و کار کردند وگرنه آنها هم می‌توانستند مطب‌شان را تعطیل کنند و به شهرها و کشورهای امن‌تر سفر کنند. به عنوان یک هنرمند موضوع بسیار مهمی است که این افراد با عشق به مردم و سلامت آنها ماندند و مردم را درمان کردند.

ادای احترام به شهدای مدافع سلامت در «مارستان»

هر قسمت از برنامه «مارستان» به یکی از شهدای پزشک مدافع سلامت اختصاص دارد. ما افرادی را داریم که پرستار، نظافتچی و نیروهای خدماتی در بیمارستان‌ها بودند که از آنها با متنی در برنامه تقدیر شده است. اما به دلیل محدودیت‌ها و پزشکان زیادی که در این راه جان خود را از دست داده‌اند، هر برنامه «مارستان» را به یک پزشک شهید اختصاص دادیم. در خیلی از موارد این پزشکان می‌توانستند پرسنل بیمارستان را جلو بیندازند، مثلا به یک پرستار باتجربه بگویند علائم بیمار را چک کن و به من بگو تا بعد من به شما بگویم چه دارویی بدهید، اما این پزشکان شریف خودشان در بیمارستان‌ها حضور پیدا کردند و با به خطرانداختن جان خود با این بیماری منحوس جنگیدند. برنامه اول «مارستان» به دکتر وحید یحیوی تقدیم شده است؛ دکتر وحید یحیوی فوق‌تخصص خون، آنکولوژی و پیوند سلول‌های بنیادی و در رشته خود جزو نخبگان بود. این انسان شریف و پزشک متعهد در جایگاه علمی قرار داشت که می‌توانست اصلا وارد بخش نشود و کاری به بخش‌های کرونایی نداشته باشد، اما او همان چهره‌ای بود اوایل کرونا عکسش در فضای مجازی دست به دست شد که یک پزشک از خستگی و در غم مردم سرش را به دیوار گذاشته بود. وقتی چنین چهره‌های شاخص و فداکاری داشته و قصد داریم یک مجموعه در رابطه با تاریخ طب بسازیم، بی‌انصافی است که از این انسان‌های محترم و ایثارگر قدردانی نکنیم.

احمدرضا معراجی/گروه رسانه روزنامه جام جم