ولادیمیر زلنسکی چگونه با اعتماد به غرب کشورش را اسیر یک جنگ ویرانگر کرد

قدرتی که بنا بر درخواست روسیه و اعتماد به آمریکا و کشورهای غربی این مزیت مهم را به سادگی از دست داد و مدال خوش‌خدمتی گرفت.

اکنون حتی ناتو هم به کمک او نمی‌آید. وضعیت تراژیک اوکراین در حالی رقم می‌خورد که ایران در سوی دیگری از پازل بین‌الملل، درگیر مذاکره با کشورهای غربی است.

کشورهایی که بدعهدی خود را در پایبندی به برجام یک بار ثابت کرده‌اند و حالا انتظار دارند بدون ارائه هیچ تضمینی ایران بار دیگر به آنان اعتماد کند.

سرنوشت امروز اوکراین، آینه‌ تمام‌نمای اعتماد به غرب است که باید از آن درس عبرت گرفت و مذاکرات بر سر توان هسته‌ای را بدون خوشبینی به طرف مقابل پیش برد و حتی در صورت ضرورت از توافق یکطرفه دست کشید تا راه برای بدعهدی طرف غربی بسته شود.

اتفاقا این نکته‌ای است که دقیقا علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه هم بر ان صحه گذاشته و در آخرین توییت مذاکراتی خود تاکید کرد «هر قدر هم که به خط پایان نزدیک باشیم، الزاما تضمینی برای عبور از آن وجود ندارد.

این کار مستلزم هوشیاری، ثبات‌قدم قوی‌تر، خلاقیت بیشتر و رویکردی متوازن برای برداشتن گام پایانی است. برای اتمام کار، تصمیم‌های مشخصی وجود دارد که طرف‌های غربی باید بگیرند.»

زمستان ۲۰۲۲ و سال جدید میلادی در حالی آغاز شد که ماشین جنگی بار دیگر شروع به حرکت کرده‌بود و زمزمه‌ جنگ میان روسیه و اوکراین به گوش می‌خورد و حالا سه روزی است که روسیه رسما تهاجم خود به کشور اروپای‌شرقی را به بهانه بازپس‌گیری شبه‌جزیره کریمه و ضمیمه کردن آن به خاک خود، آغاز کرده و ارتش آن از سمت بلاروس در شمال و کریمه در جنوب، وارد اوکراین شده‌است.

در مقابل اوکراین، شهر به شهر سقوط می‌کند. پس از اعلام به دست گرفتن کنترل چرنوبیل و نیروگاه اتمی این کشور به دست نیروهای روسیه، وزارت دفاع اوکراین ۶ اسفند در حساب توییتری خود اعلام کرد نیروهای نظامی روسیه وارد کی‌یف شدند و در حدود ۹ کیلومتری پارلمان قرار گرفته‌اند.

با این حال گرچه ارتش به مردم توصیه کرده خانه‌های خود را ترک نکنند و با حضور خود، پیغام مقاومت را به نیروی مهاجم عرضه کنند اما تصاویر ارسالی از ترافیک انبوه جاده‌های این کشور حاکی است مردم امید و انگیزه‌ای برای مقاومت ندارند و در اولین روز، شروع حمله اقدام به ترک خانه‌های خود کرده‌اند. اما حمله روسیه به اوکراین تنها قصه تراژیک این روزها نیست.

قصه تلخ‌تر به تاریخ اوکراین، برمی‌گردد. به توافقی موسوم به معاهده بوداپست که بر اثر آن اوکراین طی قراردادی با روسیه پذیرفت سلاح‌های خود را تحویل دهد و در طرف مقابل، امنیت و تمامیت ارضی آن توسط روسیه محترم شمرده شود.

در واقع اوکراین سال۱۹۹۱ با داشتن ۵۰۰۰کلاهک هسته‌ای، سومین قدرت اتمی بزرگ دنیا پس از آمریکا و روسیه بود؛ قدرتی که البته‌ دوران تازه استقلال یافتن اوکراین و ارثیه‌ دولت متمرکز در مسکو در خاک این کشور به یادگار گذاشته‌بود.

پس از فروپاشی شوروی و استقلال اوکراین، دولت جدید کی‌یف متعهد شد ظرف مدت سه سال تمامی کلاهک‌های هسته‌ای مستقر در خاک خود را برای امحا تحویل روسیه دهد. در مقابل قدرت‌هایی مانند آمریکا و بریتانیا به اوکراین تضمین دادند در آینده ضامن امنیت این کشور خواهندبود.

از طرف دیگر اوکراین به علت تحویل‌دادن سلاح‌های هسته‌ای خود از طرف دیپلمات‌ها و فعالان حقوق بشری، شهروند نمونه جامعه جهانی تلقی و تحسین می‌شد که از سلاح‌های هسته‌ای خود برای ایجاد صلح و ثبات دست می‌کشد.

اکنون که شاهد تهاجم روسیه به خاک این کشور و ناتوانی اوکراین در ایجاد بازدارندگی در برابر تجاوز نظامی هستیم، ساده‌انگاری آن برای تحویل سلاح‌های هسته‌ای خود، بیش از پیش خودنمایی می‌کند.

تکیه بر باد

گرچه اوکراین صاحب قدرت هسته‌ ای خود نبود و توانمندی هسته‌ای آن، عاریه‌ای به شمار می‌آمد اما با واگذاری دارایی نظامی خود باعث شد امروز نه بتواند به قدرت‌های بزرگ که وعده‌ حمایت داده‌بودند، تکیه کند و نه بتواند روی پاهای خود بایستد. اما این تنها چالش اوکراین در ارتباط با هم‌پیمانان خود نیست؛ بلکه این کشور در ارتباط با ناتو نیز احساس ‌بی‌پناهی می‌کند.

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) یک ائتلاف نظامی است که توسط کشورهای غربی سال ۱۹۴۹ میلادی تشکیل شد تا بر اساس آن در صورت حمله‌ مسلحانه به یکی از کشورهای عضو، اعضا موافقت می‌کنند به آن کشور کمک کنند.

اما نکته اینجاست اوکراین یک کشور عضو در ناتو محسوب نمی‌شود بلکه یک «کشور شریک» است به این معنا که ممکن بود در آینده به او اجازه داده شود به ناتو بپیوندد. از طرفی نوع تعامل اوکراین با ناتو از موارد حساسیت‌زا برای روسیه به شمار می‌آمد. در واقع روسیه از اقدامات نظامی ناتو در اروپای شرق و در نزدیکی خود نگران بود.

تاریخ تکرار می‌شود

در ایران هم فضای موضعگیری هوشمندانه و دیپلماسی فعال جاری است؛‌ امیر عبداللهیان وزیر خارجه کشورمان در واکنش به آغاز جنگ روسیه با اوکراین، اقدامات تحریک‌آمیز ناتو را مقصر این وضعیت دانست.

چالشی که امروز اوکراین با روسیه پشت سر می‌گذارد بر اثر بازی این کشور در پازل ناتو و متحدان غربی‌اش کلید خورد اما امروز و با شروع حملات نظامی روسیه، ناتو و دیگر کشورهای غربی، اوکراین تنها مانده و خطری که او را تهدید می‌کند، جدی گرفته نمی‌شود.

راهی که بدل آن هم توسط دولت قبل در ۲۰۱۵ شروع شد و آن دولت با اعتماد به امضای کری، راهی را در پیش گرفت که با اعتماد بیش از حد به غرب، کشور را با خروج ترامپ از برجام دچار مساله کرد و همه قطعات این پازل به هم خورد. اروپا اماحس بازگشت و ترمیم برجام را هم نداشت. ‌این یعنی تاریخ تکرار می‌شود.

فرودستی در روابط بین‌الملل

آنچه اوکراین در حال حاضر به عنوان راه چاره برای خلاصی از شرایط جنگی در پیش گرفته، نه ایجاد تهدید برای حمله‌ نظامی روسیه است و نه توانایی در ایجاد اجماع جهانی علیه روسیه؛ بلکه نمایشی برای به فکر مردم خود بودن است و برهمین اساس به شکل فرودستانه‌ای دست به دامن کشورهای غربی می‌شود. ولودمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در حساب توییتر خود نوشته‌بود «اوکراین بیشتر از هر زمان دیگری به حمایت شرکای خود نیاز دارد.»

این التماس در فضای بین‌المللی رقت‌بر‌انگیز و عبرت‌آموز است. مخصوصا حالا که میز مذاکره تهران با غرب در وین شلوغ‌تر از همیشه است نباید تردید کنیم اروپا از منافع هم‌پیمان خود هم حمایت نمی‌کند چه برسد انجام اقدامی به نفع جمهوری اسلامی ایران. بنابراین باید واقع‌بینانه تضمین‌های لازم را بگیریم و راستی‌آزمایی را هم ضمیمه آن کنیم.

اوکراین پیش چشم ماست، کشوری که اکنون زلنسکی، رئیس‌جمهور آن است، روزی سومین قدرت هسته‌ای جهان بود و حالا برای تامین امنیت خود دست به دامن متحدان خود می‌شود، در حالی که حمایت جدی دریافت نمی‌کند. از طرف دیگر زمانی که از ناتو درباره شرایط خود سوال می‌کند که آیا من عضو ناتو هستم یا نه پاسخی دریافت نمی‌کند.

یک فریم از تنهایی

روسیه امروز در حالی با اوکراین وارد جنگ شده که روابط این دو کشور تا پیش از حرکت اوکراین به سمت کشورهای غربی و ناتو مناسب ارزیابی می‌شد اما حالا اوکراین مزیت نسبی خود در ارتباط با روسیه را از دست داده و از طرف این کشور مورد تعرض قرار گرفته‌است.

از طرف دیگر در حال حاضر اوکراین کار آسانی برای تولید بمب اتم ندارد و از جهتی دیگر از حمایت شرکای خود هم بهره‌مند نیست. در واقع وضعیت امروز اوکراین نتیجه خوشبینی به نظم نوین جهانی و تصور قدرت بازدارندگی پیمان‌های بین‌المللی است؛ تصوری که با واقعیت دنیای بین‌الملل فاصله زیادی دارد.

به هرحال تحلیل این موضوع نشان می‌دهد وضعیت امروز اوکراین فقط یک قصه تراژیک نیست. مایه عبرت کشورهایی از جمله ایران است که در حال حاضر مشغول مذاکره با کشورهای غربی و سبک سنگین کردن امکان اعتماد به آمریکا هستند.

داستان گزیده شدن از سوراخ اعتماد به غرب به قدری واضح است که سفیر اوکراین در انگلیس به‌صراحت گفته است «زرادخانه هسته‌ای بزرگی داشتیم، آن را واگذار کردیم و این بلایی است که بر سر ما آوردند. این درس بزرگی برای ما و کشورهایی مثل ایران است که سپرهای هسته‌ای خود را کنار نگذارند.» درس بزرگی که فراگرفتن آن برای اوکراین دیر شده اما ایران برای به کار بستن آن هنوز فرصت دارد.

مریم عاقلی - سیاسی / روزنامه جام جم