حضورمان در دوسالانه ونیز صرفا نمایشی بوده است

این در حالی است که ایران تاکنون در هشت دوره بی‌ینال ونیز حاضر بوده که دو دوره آن پیش از انقلاب و شش دوره به پس از انقلاب بازمی‌گردد.

این روزها بازار انتقادات به حضور نداشتن ایران در ونیز، داغ است اما مهم‌تر از آن‌که به دنبال پاسخی برای غیبت ایران در این رویداد مهم هنری باشیم بد نیست مکثی کرده و دستاورد ادواری را که در دوسالانه ونیز شرکت داشته‌ایم هم بررسی کنیم‌.

محمدحسین نیرومند، مشاور هنری وزیر ارشاد و هنرمند مطرح کاریکاتوریست در گفت‌وگو با جام‌جم، درباره این موضوع صحبت کرده است که خلاصه‌ای از گفته‌های وی را می‌خوانید.

نخستین پرسش ما از محمدحسین نیرومند، ضرورت‌های حضور رخدادهای معتبر جهانی، مانند دوسالانه تجسمی ونیز بود. وی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «بی‌ینال ونیز را باید فرصتی تلقی کرد که اگر در معرفی هنر ایران از آن بهره بگیریم اتفاق مطلوبی به حساب می‌آید. انتظار ما این است آثاری را به ونیز یا هر جای دنیا ارائه کنیم که دارای هویت ایرانی و برگرفته از فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی باشد اما آنچه بنده از گذشته تاکنون در بی‌ینال ونیز رصد کرده‌ام به گونه دیگری بوده و ظاهرا ونیز بهانه‌ای شده تا خودمان را در جریان هنر جهانی، مستحیل کنیم. »

آن هویتی که منحصر به کشوری با تاریخ چندهزار ساله است در آثار منتخب دیده نمی‌شود و اگر کسی حضور در ونیز را از این منظر تحلیل کند طبیعتا ایران، دستاوردی نداشته است؛ این را نیرومند می‌گوید و ادامه می‌دهد: «ما با صرف هزینه در ونیز شرکت کردیم و نشان دادیم که ما هم در جریان و سیر پرنفوذی که غرب ایجاد کرده هستیم، در حالی که این حضور را باید به این نگاه تبدیل کنیم که انقلابی در ایران شکل گرفته و در دنیا مطرح است و بسیاری از اندیشمندان، می‌خواهند بدانند که این انقلاب چطور جریان تاریخ و معادلات جهانی را عوض‌کرده و هنری که در بطن این جریان شکل گرفته چه ویژگی‌هایی دارد اما متاسفانه شاهد چنین رویکردی نبودیم.»

دستاوردی از ونیز نداشته‌ایم

سردبیر و مدیرمسؤول سابق کیهان کاریکاتور ادامه می‌دهد: «حداقل اتفاقی که در رویدادهایی همچون بی‌ینال ونیز رخ می‌دهد این است که بخش اندکی از هنرمندان ما فرصتی می‌یابند تا در جریان اتفاقات هنری روز دنیا قرار بگیرند که از این زوایه، قابل اعتناست اما از منظر مدیریت کلان فرهنگی نتیجه‌ای نداشته ‌است.» به‌گفته نیرومند، اتفاق مهمی مانند ونیز باید برای ما جریان‌ساز باشد، اگر اثری مورد توجه جهانیان قرار می‌گیرد و اندیشمندان و منتقدان نسبت به آن نظر می‌دهند انعکاسش در داخل می‌تواند یک جریانی از هنر را ایجاد کند که چنین چیزی را هم در این سال‌ها ندیدیم و حضورمان بیشتر همچون شو و نمایشی بوده که گروهی در این رویداد حاضر شده‌اند.

وی در پاسخ به معیارهای انتخاب هنرمندان و آثارشان در ونیز و نقش نهادها و انجمن‌های مرتبط در این گزینش تصریح می‌کند: «به نظرم عمده آثاری که در طول این سال‌ها انتخاب شده، مانند اتفاقاتی است که کم و بیش در حراج‌ها رخ می‌دهد. این نوع نگاه به هنر ما حاکم است و طبیعتا خروجی‌اش همین چیزهایی می‌شود که در حراج می‌بینید و برخی آثار که فاقد کیفیت‌های لازم هستند قیمت‌های بالایی پیدا می‌کنند و مورد توجه گروه خاصی قرار می‌گیرند. متاسفانه این نوع بازی‌ها در حوزه تجسمی وجود دارد و نه‌تنها در ایران بلکه در کل دنیا، حوزه تجسمی، گرفتار ثروت، شهرت و تبلیغات شده و آثاری که شایسته حضور در رویدادهای بزرگ هستند دیده نمی‌شوند. البته من نقشی در این داوری‌ها نداشته‌ام اما آنچه در آثار منتخب دیده‌ام حضور نداشتن آن دسته از هنرمندانی است که می‌توانستند با آثارشان، آغازگر جریانی به‌عنوان هنر معاصر ایران باشند اما در این ترکیب نبودند و این، بسیار تأسف‌بار است.»

جای اندیشه در فضای هنری خالی است

وی در واکنش به حضور ناموفق ایران در اکسپوی دبی ۲۰۲۰ و انتقاداتی که بارها به پاویون ایران در بازارهای جهانی از جمله ونیز و دبی شده و بسیاری که معقتدند اگر قرار است حضورمان در این رویدادها نتیجه عکس بدهد بهتر است شرکت نکنیم یا با برنامه وارد شویم، می‌گوید: «البته ایران به صورت غیررسمی در عرصه جهانی، تاثیر دارد و هرگاه از هنر، سخن می‌گوییم، نمی‌توان کاریکاتور، سینما و گرافیک را خارج از این حوزه قلمداد کرد، به‌ویژه کاریکاتور ایران که به‌عنوان یکی از قطب‌های هنر کاریکاتور در دنیا شناخته می‌شود اما در حوزه نقاشی، گرفتاری‌های بسیاری داریم که ریشه آن در اندیشه و تفکر است؛ این‌که باید هنرمندانی با عمق فکری بیشتری ببینیم که اندیشه‌های خودشان را در قالب فرم می‌آورند اما چون این فضا به‌ویژه در سال‌های اخیر آلوده مناسبات اقتصادی شده، اتفاقات خوش‌یمن و ویژه‌ای را که به تداوم هنر نقاشی معاصر ایران بینجامد، نمی‌بینیم.»

مراقب اهداف جشنواره‌های جهانی باشیم

مشاور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد با بیان این‌که حوزه هنر بیش از هر چیز به منتقد و نقد هنری نیاز دارد، متذکر می‌شود: «اگر اندیشمندانی باشند که این جریان را به‌درستی نقد کنند، اتفاقات مهمی رخ می‎دهد، در جهان هم همین‌گونه بوده و بسیاری از منتقدان بزرگ توانستند جریان‌های هنری را شناسایی و مطرح کنند اما در فضای هنری ما جای اندیشه و تفکر، خالی است و در این شرایط برخی بازی‌ها شکل می‌گیرد و اتفاقات ناگواری که شاهدش هستیم رخ‌می‌دهد.»

نیرومند در پایان به اهمیت بازار جهانی در رونق اقتصاد هنر ایران اشاره و تاکید می‌کند باید در این عرصه هوشمندانه عمل کنیم. وی می‌افزاید: «گرچه این فضا فرصت خوبی برای به جریان انداختن چرخه‌های اقتصادی است اما فراموش نکنیم هدف همه جشنواره‌های دنیا این است که در وهله اول آن رویداد برای خودشان آورده داشته باشد. ما باید حواس‌مان جمع باشد و بدانیم جشنواره‌ای که می‌خواهد ما را در جریان جهانی‌سازی غرق کند، نمی‌تواند مطلوب‌مان باشد.»

صبا کریمی - روزنامه‌ نگار / روزنامه جام جم