اثر گرمایش جوی بر تشدید بارندگی‌های سیل‌آسا

اقلیم دوره سرد و گرم سال ایران توسط دو گروه عوامل محلی و نیز بیرونی ناشی از ورود سامانه‌های فشار سیاره‌ای به کشور همچون سیکلون‌های مدیترانه‌ای، موج‌های کوتاه باد‌های غربی، آنتی‌سیکلون‌های برون‌حاره‌ای، رود بـاد جبهـه قطبـی، جبهـه قطبی، فرا بار سیبری و فرو بار دره گنگ کنترل و قسمت اعظم بارندگی‌های ایران را سبب می‌شوند. بارندگی دوره گرم سال بخش جنوب‌شرق کشور تحت نفوذ سامانه زبانه کم‌فشار مونسونی هندوستان است که در یک گردش وسیع حجم زیادی از رطوبت اقیانوس هند را به منطقه وارد و سبب رگبار‌های شدید می‌شود.

از طرفی، از مهم‌ترین پیامد‌های تغییر اقلیم، تغییر در عناصر جوی همچون افزایش دمای هوا و تغییر در الگو‌های جوی همچون الگو‌های بارشی است. این واقعیت که تغییر اقلیم انسانی عامل اصلی افزایش رویداد‌های شدید آب و هوایی در جهان است براساس مستندات علمی اثبات و مورد تایید مراجع معتبر بین‌المللی است و این تأثیر به‌ویژه در سه بحران امواج گرمایی، رویداد‌های شدید بارانی و توفان‌های استوایی بسیار مشهود است. حال این سؤال مطرح است که تغییر اقلیم چگونه می‌تواند بر سامانه مونسونی که عاملی برای بارش‌های تابستانه جنوب‌شرق کشور نیز هست اثر بگذارد و بارندگی سیل‌آسایی را موجب شود؟

تأثیرات تغییر اقلیم روی باد‌های موسمی هند به‌صورت تغییر در ماهیت و نحوه رفتار این بادهاست که آن‌ها را به نیرویی نامنظم و شدید تبدیل می‌کند و حاصل آن بروز بارندگی‌های بسیار شدید و سیل‌های ویرانگر است. در واقع تاثیر دمای بالاتر بر باران‌های موسمی در درجه اول به‌دلیل افزایش رطوبت در جو است که به‌ازای هر یک درجه سانتی‌گراد افزایش گرما، اتمسفر می‌تواند ۷درصد رطوبت بیشتری را در خود نگه دارد. پیش‌بینی مدل‌های اقلیمی نیز نشان داده این شرایط به بارندگی شدید و باد‌های شدیدتر منجر می‌شود. دلیل دوم مربوط به گرم شدن آب‌های اقیانوسی است که ۹۰‌درصد گرمای اضافه تولیدشده توسط تغییرات اقلیمی را در چند دهه گذشته جذب کرده و سبب افزایش دمای سطح دریا بیش از حد متعارف شده است؛ لذا گردش باد‌های قوی موسمی در این موقع از سال با گذر از روی آب‌های بسیار گرم دریای عمان در شمال اقیانوس هند حجم زیادی از رطوبت را جذب و حمل و ظرف مدت کوتاهی بارندگی فراوان و شدیدی را در منطقه ایجاد می‌کند که سبب وقوع سیل‌های عظیم شده و پیامد‌های جدی را برای امنیت جانی، مالی، زیرساختی و غذایی منطقه دارد. البته در بحث بروز جریان‌های سیلابی و آسیب‌پذیری منطقه گرچه بخشی از خسارت‌ها مربوط به عامل اقلیمی است، اما عامل و دخالت انسانی در طبیعت با تغییر کاربری زمین و ساخت‌وساز‌های غیراصولی به‌ویژه در نقاط سیل‌خیز و پرمخاطره که سبب تشدید اثرات باران‌های سیل‌آسا در منطقه می‌شود نباید مغفول بماند؛ لذا با بالا ماندن انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، انتظار می‌رود گرمایش جهانی سبب افزایش بارندگی کل موسمی تا پایان قرن، تنوع بیشتر در پراکندگی بارندگی و افزایش در فراوانی رخداد باران‌های بسیار شدید محلی در بازه‌های زمانی کوتاه شود. گزارش ارزیابی ششم هیات بین‌الدول تغییر اقلیم نیز افزایش و تشدید بارندگی‌های موسمی را در هند و جنوب آسیا به‌دلیل گرمایش جوی تا پایان قرن پیش‌بینی و اذعان داشته افزایش تغییرپذیری بارش‌های موسمی نیز در حال حاضر مشهود است.

بنابراین، بحران تغییر اقلیم و اثرات مستقیم و غیرمستقیم آن اکنون به بزرگ‌ترین تهدید امنیتی برای تمام ابعاد جامعه انسانی و محیط‌زیست طبیعی تبدیل‌شده و کشور ما نیز از این امر مستثنا نیست. به‌طوری که در طی چند روز اخیر با شروع بارندگی‌های موسمی تابستانه در بخش جنوبی کشور شاهد بروز سیل‌های مخرب و تحمیل خسارات جانی و مالی قابل‌توجهی بوده‌ایم و پیش‌بینی شده با تقویت بیشتر و کشیده‌شدن جریانات سامانه مونسونی، شاهد گستره بیشتر جغرافیایی آن تا نواحی جنوبی بخش‌های مرکزی کشور (جنوب استان اصفهان) همراه با بارندگی بسیار سنگین باشیم. بر این اساس با توجه به تشدید رویداد‌های حدی در کشور در سال‌های اخیر، لازم است علاوه بر هشدار‌های زودهنگام در سطوح بالا برای آگاهی‌رسانی به جامعه، اقدامات فوری به منظور افزایش ظرفیت‌ها، ایجاد سازگاری و افزایش تاب‌آوری در کشور انجام شود و چالش تغییر اقلیم و ابعاد سازگاری با اثرات آن به‌منظور مدیریت مخاطرات تغییر اقلیم در اولویت برنامه‌ریزی‌های کشور به‌ویژه برنامه هفتم توسعه قرار گیرد.