پیچ تند مذاکرات

در پنج روز گذشته مذاکرات فشرده‌ای درخصوص چند موضوع باقیمانده برای اطمینان از تامین ملاحظات و نگرانی‌های کشورمان برگزار شد و در جریان این گفتگو‌ها ما مواضع خود را با طرف‌های مقابل به اشتراک گذاشتیم و در برخی موضوعات نیز پیشرفت‌های نسبی حاصل شد، اما برخی خبرنگاران مطرح غربی و مقامات سیاسی اروپا در پایان این دور از گفتگو‌ها از نهایی‌شدن متن توافق به سبک اروپایی خبر دادند درحالی‌که اتحادیه اروپایی به‌عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات نمی‌تواند پیشنهادات خود را به‌عنوان «متن نهایی» معرفی کند و قطعا اتخاذ تصمیم در این خصوص تنها در اختیار تمام طرف‌های مذاکره‌کننده است. قبل از این‌که به فرامتن مذاکرات چند روز اخیر بپردازیم، اجمالا آنچه در روز‌های اخیر در وین پایتخت اتریش بین طرف‌های مذاکره‌کننده گذشته را مرور می‌کنیم:

متن تحمیلی اروپا و موضع تهران

درباره خلاصه ماجرای این دور از مذاکرات وین می‌توان گفت طرف‌های مقابل متنی را که «متن نهایی» احیای ‎برجام می‌دانند مقابل ایران گذاشتند، اما ایران این متن را نهایی نمی‌داند و برای بررسی دقیق‌تر مذاکره‌کنندگان به تهران بازگشتند و ظاهرا این وضعیت هنوز ادامه دارد. آن‌طور که از برآیند این دور به نظر می‌رسد، ظاهرا آمریکا و اروپا در تلاش هستند کشورمان را بر سر یک دوراهی پذیرش یا رد متن موجود قرار دهند، اما متن آخر فقط درصورتی نهایی است که مواضع ایران هم دقیقا در آن لحاظ شود و هر موضعی غیر از این متن تحمیلی خواهد بود.

از سوی دیگر روایت مقامات ایرانی تفاوت معناداری با اظهارات غربی‌ها داشت و تنها بر این موضوع متمرکز بود که انریکه مورا، معاون هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپایی چند ایده را به طرف‌های مذاکره‌کننده در وین ارائه کرده و لازم است این ایده‌ها در پایتخت‌ها مورد بررسی دقیق‌تر قرار بگیرد. کمااین‌که یک مقام ارشد وزارت امور خارجه کشورمان از ارائه چند ایده درباره برخی موضوعات باقیمانده از سوی انریکه مورا به طرف‌ها خبر داد و اعلام کرد ایران پاسخ و ملاحظات اولیه خود را منتقل کرده، اما درعین‌حال نیازمند بررسی جامع است و جمهوری اسلامی ایران نظرات و ملاحظات تکمیلی خود را به مورا و سایر طرف‌ها منتقل خواهد کرد؛ بنابراین متن نهایی نه‌تن‌ها باید حقوق و منافع ملت ایران به‌خصوص منافع کامل اقتصادی آن‌ها را تامین کند بلکه باید این اطمینان را ایجاد کند که رفع تحریم‌ها به‌صورت پایدار و موثر اتفاق می‌افتد. ایران این مواضع را صراحتا به هماهنگ‌کننده اروپایی هم منتقل کرده و همان کشوری که سال ۱۳۹۷ از توافق خارج شده یعنی ایالات متحده آمریکا باید در همان چارچوب نیز به توافق بازگردد، نه این‌که با فشار بر تهران برای پذیرش متن جدید از مسئولیت خود شانه خالی کند.

هرچند ایران در این دور از مذاکرات دیدگاه‌ها و مواضع اصولی خود را درباره چند موضوع باقیمانده ازجمله ادعا‌های به‌اصطلاح پادمانی و موضوع رفع پایدار تحریم‌ها به انریکه مورا ارائه کرد، اما یکی از مسائلی که باید در این توافق لحاظ شود، ادعا‌هایی است که دستمایه سؤالات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گرفته و ازاین‌رو موضع قاطع تهران این بوده و هست که فقط زمانی که ادعا‌های پادمانی حل‌وفصل و بسته شود، توافق نهایی در دسترس است و این گزاره به‌هیچ‌عنوان یک درخواست فرابرجامی محسوب نمی‌شود که درباره آن جنجال‌سازی شود چراکه اساسا امکان تفکیک میان برجام و موضوعات پادمانی نیست و فرافکنی غربی‌ها دراین‌باره و برچسب فرابرجامی‌زدن به آن فقط یک جنگ روانی است، چراکه حتی در سال ۲۰۱۵ هم در متن برجام، تعهدی سیاسی برای مختومه‌کردن ادعا‌ها علیه برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران از سوی آژانس ارائه شد.

از سوی دیگر در این وضعیت، حسین امیرعبداللهیان و جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم تلفنی گفتگو کردند و امیرعبداللهیان خطاب به بورل گفت توافق نهایی باید تأمین‌کننده حقوق و منافع ملت ایران باشد و رفع پایدار و موثر تحریم‌ها را تضمین کند. جوزپ بورل هم در این گفت‌وگوی تلفنی گفته که در دور اخیر گفتگو‌های وین، پیشرفت نسبی حاصل شده و ارزیابی من از این مرحله مذاکرات مثبت است. ما به‌عنوان هماهنگ‌کننده به تلاش‌های خود برای نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌ها تا رسیدن به نتیجه خوب برای همه طرف‌ها ادامه خواهیم داد. امیرعبداللهیان هم ابراز امیدواری کرد با واقع‌بینی و اجتناب از اتخاذ مواضع غیرسازنده، به‌خصوص از سوی آمریکا، مسیر دستیابی به توافق هموار شود.

در چند روز اخیر گفتگو‌ها با برگزاری چندین جلسه فنی و کارشناسی در نوبت‌های صبح و عصر و پس‌از آن با دیدار دوجانبه علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد ایران و انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پیگیری شد و در جریان این گفتگو‌ها هیأت ایرانی دیدگاه‌های خود در مورد چند موضوع باقیمانده را به طرف مقابل منتقل کرد و حالا در مرحله‌ای هستیم که اگر طرف مقابل درباره این موارد تصمیم‌گیری کند، می‌توان بلافاصله وارد مرحله جمع‌بندی گفتگو‌ها شد.

یکی از مسائل قطعی که تهران هم در وین روی آن تاکید داشت، اطمینان یافتن از نبود اهرم فشار سیاسی در آینده است که یکی از مصادیق آن ادعا‌های پادمانی است که باید گام‌به‌گام به نسبت توافق این ادعا‌ها پس گرفته شود.

همکاری ایران با آژانس یک مسأله عینی و عملیاتی بوده که حتی تهران برای نشان‌دادن حسن‌نیت خود فراتر از چارچوب متعارف با آژانس همکاری کرد تا وقتی که در اسفندماه و زمانی که ایران مستندات خود را ارائه کرد، برخی اختلافات میان کشور‌های ۱+۴ در پروسه احیای توافق در وین بروز کرد و همین اتفاق سبب شد مواضع تعاملی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس تغییر کند و او مدعی شود ایران همکاری لازم را با آژانس نداشته و مستندات ارائه‌شده از سوی ایران کافی نیست! بنابراین از این زمان به بعد بهانه‌جویی‌های آژانس وارد فاز عملیاتی شد و به دلیل زیاده‌خواهی‌های آژانس، مذاکرات میان این نهاد بین‌المللی و ایران تبدیل به متغیری وابسته به مذاکرات وین گردید؛ سفر گروسی به اسرائیل هم آخرین پرده از این سناریو بود که دیگر بعد از آن، قطعنامه ضدایرانی توسط تروئیکای اروپایی و آمریکا با نقش‌آفرینی گروسی در شورای حکام به تصویب رسید؛ بنابراین با سیاسی‌کاری آژانس، آمریکا و سه کشور اروپایی راه مذاکرات از اسفندماه بسته شد و بازخوانی این سابقه عملکرد سیاسی توسط شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تیم ایرانی را مجبور می‌کند که در دور جدید بحق بر اطمینان از نبود اهرم فشار سیاسی تاکید کند. پس‌زمینه رفتار اروپا هم وضعیت بهتری از آژانس ندارد و پایبندنبودن سه کشور اروپایی به تعهدات داده‌شده در دور پیشین گفت‌وگوها، ایران را به اخذ سازوکار‌های اطمینان‌بخش قطعی وادار کرده است.

به‌هرحال، اکنون با تمام این ملاحظات هیأت ایرانی نظرات خود را به طرف مقابل ارائه کرده و حالا دیگر نتیجه گفتگو‌ها به تصمیم طرف‌های غربی بستگی دارد و قطعا تصمیم اشتباه طرف‌های مقابل می‌تواند دستاورد‌های حاصل شده در طول مذاکرات را ازبین‌ببرد، اما ایران نشان داده که اهل منطق و بسیار واقع‌گراست و طبیعی است که از طرف‌های اروپایی هم بخواهد اجازه ندهند مسائل ادعایی گذشته، مسیر آینده را بازهم مسدود کند.

هرچند طرفین در آستانه توافق قرار دارند، اما همان‌طور که در ابتدای گزارش هم گفته شد، با پایان دور اخیر گفتگو‌های رفع تحریم در وین، اخباری مبنی بر «متن نهایی» توسط رسانه‌های غربی منتشر شد درحالی‌که آنچه به‌عنوان متن نهایی از جانب غرب مطرح شده، صرفا پیشنهادات مورا است و قاعدتا نمی‌توان یک پیشنهاد را متن نهایی دانست، اما با وجود این، ایران مشغول بررسی این پیشنهادهاست و به نظر می‌رسد هیات مذاکره‌کننده ایرانی همچنان بر دستیابی به توافقی قوی، پایدار و قابل اتکا متمرکز است و این رویکرد قابل‌قبول ایرانی، تا اطمینان از تکرارنشدن رفتار‌های فراقانونی آمریکا ادامه دارد.

صهیونیست‌ها روی مدار وحشت

چه توافق بشود و چه نشود، صهیونیست‌ها از موضع هسته‌ای ایران نگران هستند، اما یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های رژیم صهیونیستی توافق ایران و غرب با فرمت مذاکرات فعلی است. کارشناسان بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها معتقدند ایران حداقل ۱۸تا۲۴ماه با داشتن توانایی فناوری برای تبدیل یک مواد شکاف‌پذیر بسیار غنی، فاصله دارد. این بنیاد یکی از بزرگ‌ترین منتقدان جمهوری اسلامی است و این گزارش اخیر هم توسط مارک دابوویتس، مدیرعامل ارشد اجرایی این بنیاد، منتشر شده است. موارد مطرح‌شده در این گزارش یکی از پایه‌های اصلی همین نگرانی عبری‌زبانان است. این بنیاد معتقد است: «اگر توافق نامه جدیدی شکل بگیرد و در آن مطالبات جدید ایران پذیرفته شوند، این توافق به‌مراتب بدتر از توافق هسته‌ای۲۰۱۵ است و به ایران اجازه می‌دهد تا به وضعیت «آستانه هسته‌ای» دست یابد که این امر به رقابت تسلیحاتی گسترده در منطقه منجر خواهد شد.» از سوی دیگر بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها مدعی شده است: «براساس این توافق، ایرانی‌ها صدهامیلیارد دریافت خواهند کرد که به آن‌ها امکان می‌دهد اقتصاد خود را احیا کنند، برنامه موشکی و تسلیحات متعارف خود را توسعه بخشند و حمایت و پشتیبانی از حزب‌ا...، حماس و جنبش حوثی را افزایش دهند.» بنابراین برآیند این شرایط سبب وحشت صهیونیست‌ها از توافق شده و با چنین پیش‌زمینه ذهنی و درست در وقتی که طرفین در آستانه توافق قرار گرفته‌اند، طرف‌های غربی اجرای برجام را به ادعا‌های رژیمی که دشمن شماره یک دیپلماسی در منطقه است گره زده‌اند. ازاین‌رو طبیعی است که ایران به دنبال تضمین و ضمانت قطعی برای اجرای دقیق توافق احتمالی باشد.

منبع: روزنامه جام جم