سه‌گانه فرصت در آسیای مرکزی

رئیس‌جمهور پیش از عزیمت تأکید کرد که ظرفیت‌های گسترده‌ای در زمینه‌های ترانزیت، انرژی و تجارت وجود دارد و هدف بلندمدت، ارتقای حجم مبادلات تجاری با قزاقستان از رقم فعلی ۴۰۰میلیون دلار به سطوح بالاتر است. اما ابعاد این سفر تنها به مبادلات تجاری محدود نمی‌شود. بخش کلیدی این مأموریت، حضور دکتر پزشکیان در عشق‌آباد، به دعوت رسمی رئیس‌جمهور ترکمنستان، برای شرکت در «مجمع بین‌المللی صلح و اعتماد» است. این مجمع که در چارچوب سی‌امین سالگرد بی‌طرفی ترکمنستان برگزار می‌شود، بستری راهبردی برای ایران فراهم می‌آورد تا مواضع اصولی خود را درباره حل‌وفصل مسالمت‌آمیز منازعات و تقویت سازوکارهای اعتمادسازی منطقه‌ای تشریح کند. 
نکته قابل توجه، موضع‌گیری صریح رئیس‌جمهور درباره دستورکار اجلاس بود؛ جایی که وی اعلام کرد در حاشیه اجلاس و در سخنرانی اصلی، درباره «جنگ‌افروزی‌های مدعیان صلح و انسانیت» که در عمل از نسل‌کشی و حمایت از رژیم‌های جنایتکار حمایت می‌کنند، سخن خواهد گفت. این تقابل گفتمانی، نشان می‌دهد سفر آسیای مرکزی عرصه‌ای برای تبیین مواضع ایران در تضاد با نظم جهانی مورد ادعای غرب است؛ به خصوص آن‌که رئیس‌جمهور در این سفر با همتایان خود همچون ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و دیگر  روسای کشورهای عضو دیدار و رایزنی خواهد داشت.
با توجه به این پیش‌زمینه، با علی‌مجتبی روزبهانی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان گفت‌وگو کردیم تا ابعاد دیپلماتیک، اقتصادی و پیام‌های این سفر را مورد ارزیابی قرار دهیم.
متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم.

آقای سفیر، سفر رئیس‌جمهور به قزاقستان و ترکمنستان چه پیام‌هایی برای کشورهای همسایه دارد؟ 
سفر رئیس‌جمهور کشورمان به قزاقستان و ترکمنستان نشان‌دهنده اولویت تهران برای تقویت دیپلماسی همسایگی و توسعه همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است. همراهی هیات بلندپایه‌ اقتصادی ــ تجاری و امضای چندین سند مهم همکاری، از اراده جدی تهران نسبت به تعمیق و گسترش روابط عملی، اقتصادی و راهبردی با این کشور کلیدی منطقه حکایت دارد.همچنین سفر ایشان به عشق‌آباد جهت حضور در مجمع بین‌المللی صلح نیز فرصتی فراهم می‌آورد برای برجسته‌سازی نقش ایران در سازوکارهای اعتمادسازی منطقه‌ای و ارائه مواضع رسمی درباره صلح.

آسیای مرکزی چه فرصت‌هایی برای ایران دارد که در شرایط فعلی می‌توان به صورت بهینه از آنها استفاده کرد؟
آسیای مرکزی برای ایران اهمیت سه‌گانه دارد: اقتصادی (ترانزیت، انرژی، بازارها)، سیاسی و امنیتی (همکاری در سازمان‌های بین‌المللی، مرزها، مقابله با قاچاق و افراط‌گرایی) و فرهنگی ــ تاریخی (اشتراکات زبانی، ادبی و میراث مشترک). واقعیت این است که تهران با تکیه بر موقعیت ممتاز جغرافیایی، زیرساخت‌های لجستیکی و پیوندهای تاریخی ــ فرهنگی خود می‌تواند نقش میانجی کلیدی در کریدورهای ترانزیتی آسیای مرکزی ایفا کند؛ به همین دلیل در این سفر، تقویت همکاری‌ها در حوزه‌های حمل‌ونقل، ترانزیت و انرژی به‌عنوان اولویت اصلی دنبال می‌شود.به لحاظ فرهنگی نیز تقویت همکاری‌ها در برگزاری مراسم‌های مشترکی مانند نوروز یا تاکید بر شخصیت‌های مشترک برجسته بسیار مهم است.

اهمیت حضور رئیس‌جمهور در«مجمع بین‌المللی صلح»را در چارچوب سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شرکت در مجمع بین‌المللی صلح و اعتماد در عشق‌آباد هم نمادین و هم راهبردی است: این کنفرانس که در چارچوب «سال جهانی صلح و اعتماد» و همزمان با سی‌ا‌مین سالگرد بی‌طرفی دائم ترکمنستان برگزار می‌شود، بستری چندجانبه برای تأکید بر حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات، تبادل نظر و تقویت مکانیسم‌های اعتمادسازی در منطقه فراهم می‌کند.حضور رسمی وسطح بالای ایران در این مجمع، در راستای دیپلماسی همسایگی، پیام روشنی دارد: تهران آماده گفت‌وگوی سازنده‌ چندجانبه و گسترش همکاری‌های متقابلا سودمند با کشورهای منطقه است.

این سفر چه پیامی برای کشورهای منطقه-به‌ویژه همسایگان شمالی ایران- در شرایط تحولات جهانی دارد؟
سفر مذکور دو پیام ویژه و بسیار مهم برای همه همسایگان ایران دارد: از یک‌سو، ایران خواستار توسعه همکاری‌های منطقه‌ای مستقل و کاستن از اتکا به قدرت‌های فرامنطقه‌ای است و ازدیگرسو، آمادگی خود را برای به‌کارگیری ظرفیت‌های ملی در حوزه‌های کلیدی ازجمله انرژی، کریدورهای ترانزیتی، دیپلماسی فرهنگی، امنیت منطقه‌ای، مقابله با افراط‌گرایی و حفاظت از محیط‌زیست - در راستای حل چالش‌های مشترک-اعلام می‌کند.ایران همواره آماده همکاری با همسایگان است و همان‌طور که گفتم این امر در اولویت سیاست خارجی قرار دارد.

سفر رئیس‌جمهور به ترکمنستان و شرکت در اجلاس بین‌المللی صلح و اعتماد چه فرصتی را برای تشریح مواضع ایران در قبال صلح در منطقه و جهان ایجاد می‌کند؟
مجمع صلح و اعتماد در عشق‌آباد فرصت‌های زیاد و چندوجهی برای دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران فراهم آورده است. ارائه رسمی مواضع ایران درباره حل‌وفصل مسالمت‌آمیز منازعات، تأکید بر عدم مداخله و تقویت سازوکارهای اعتمادسازی در بعد بین‌المللی دارای اهمیت است. در بعد منطقه‌ای، این بستر، امکان دیدارهای دوجانبه با رهبران و پیشبرد توافق‌های عملی در حوزه‌های مورد علاقه را فراهم می‌سازد. از منظر منطقه‌ای، استفاده از این فرصت برای تبیین سیاست‌های ایران می‌تواند به کاهش سوءتفاهم‌ها و افزایش همکاری‌های عملی بین همسایگان کمک کند.

آقای سفیر، لطفا کمی از جرئیات سفر به عشق‌آباد بگویید. آیا در این سفر مسائل دوجانبه نیز در نظر گرفته شده است؟ 
مجمع بین‌المللی صلح و اعتماد در چارچوب  سال بین‌المللی صلح و اعتماد و به‌مناسبت سی‌امین سال اعلام بی‌طرفی دائم ترکمنستان سازماندهی شده است. این رویداد در ۱۲دسامبر ۲۰۲۵ برگزار می‌شود و عشق‌آباد میزبان رهبران و مقامات عالی‌رتبه از چند قاره خواهد بود. در این سفر ملاقات با آقای سردار بردی محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان در برنامه قرار دارد.همچنین با توجه به این‌که احتمالا از کشورهای روسیه، ترکیه، ارمنستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ازبکستان، سائوتومه و پرنسیپ درسطح رئیس‌جمهورو ازکشورهای جمهوری‌آذربایجان،عراق،گرجستان،میانمار در سطح نخست‌وزیر یا صدراعظم و تعداد دیگری از کشورها در سطح وزرای خارجه شرکت کنند، انجام ملاقات دوجانبه با برخی از مقامات حاضر در دستورکار قرار دارد.

سطح تعامل ایران با عشق‌آباد را در ابعاد مختلف چگونه ارزیابی می‌کنید؟
روند توسعه روابط ایران و ترکمنستان از ابتدای استقلال این کشور تاکنون مبتنی بر احترام و حسن‌همجواری بوده است. بیان مقام معظم رهبری در مورد ترکمنستان که این کشور را خویشاوند معرفی کردند، نشان از تعالی روابط طی ۳۴سال گذشته است. سفرهای متقابل روسای‌جمهور و دو سفر سال گذشته رهبر ملی مردم ترکمنستان به ایران به‌خوبی توسعه روابط را تبیین می‌کند. در حوزه‌های اقتصادی نیز حجم روابط تجاری دو کشور در سال ۱۴۰۳ رشد قابل‌توجهی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشت و به رقم ۵۹۲میلیون دلار رسید. انتظار می‌رود در سال‌جاری شاهد رشد حدود ۲۵درصدی حجم روابط تجاری دو کشور نسبت به سال قبل باشیم. در حوزه‌های فرهنگی نیز وجود عناصر مشترک تمدنی، دینی، زبانی و قومیتی و همچنین شخصیت‌های برجسته مشترک بر غنای روابط افزوده است.

ترکمنستان چه ظرفیت‌هایی برای توسعه تعاملات دوجانبه دارد و چگونه می‌توان از این ظرفیت‌ها برای کسب منافع ملی دو طرف استفاده بیشتری کرد؟
روابط ما با ترکمنستان طی دهه‌های گذشته مبتنی بر اعتماد متقابل، احترام و همکاری‌های گسترده بوده و دیدارهای سطح بالای مقامات عالی‌رتبه در راستای تقویت همکاری‌ها به‌خوبی انجام شده است. در شرایط کنونی که تحولات منطقه‌ای و جهانی، نیاز به هم‌افزایی اقتصادی و افزایش نقش‌آفرینی کشورهای منطقه را بیش از گذشته در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برجسته کرده است، توسعه و تعمیق همکاری با ترکمنستان به‌عنوان یکی از کشورهای کلیدی آسیای مرکزی و دروازه این منطقه، از اهمیت بالایی برخوردار است. در مقطع کنونی و در شرایطی که برخی کشورهای فرامنطقه‌ای به‌دنبال محدودسازی روابط ایران با کشورهای پیرامونی هستند، موضوعات مهم سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی میان دو کشور با هدف تقویت امنیت انرژی و افزایش مبادلات تجاری و همکاری‌های ترانزیتی و تبادلات فرهنگی پیگیری می‌شود. این موارد از مهم‌ترین موضوعاتی است که با توجه به ظرفیت‌های ترکمنستان به‌عنوان یک کشور دوست در دستورکار مشترک قرار دارد. 

با توجه به در پیش بودن زمستان و مسائلی که قبلا بین تهران و عشق‌آباد وجود داشت آخرین وضعیت همکاری‌های گازی دو طرف چگونه است؟
همان‌طور که اطلاع دارید موضوع همکاری‌های گازی ایران و ترکمنستان سابقه طولانی دارد و تقریبا در بیش از سه دهه اخیر موضوع خرید گاز یا سوآپ آن در همکاری‌های اقتصادی دو کشور مطرح بوده است. همکاری‌های ایران و ترکمنستان در حوزه گاز باعث تسری این همکاری‌ها با کشورهای دیگر در منطقه شده است و منافع زیادی برای همه طرف‌ها دارد. ایران از گذشته گاز ترکمنستان را وارد کرده و این تبادل انرژی نقش مهمی در تأمین نیازهای استان‌های شمالی در شرایط کمبود انرژی ایفا می‌کند. در حال حاضر نیز موضوع همکاری‌ها در بخش گاز یکی از موضوعات راهبردی روابط است و همچنان در دستور کار رایزنی‌های مقامات دو کشور در سطوح مختلف قرار دارد. امیدواریم در این زمینه توافقات خوبی به دست بیاید و شاهد رشد تبادلات در این بخش باشیم.