چراغ راهی برای اهالی رسانه

به گزارش جام جم آنلاین، به عنوان یک خبرنگار بارها به این موضوع فکر کرده‌ام که در هنگام نگارش خبر، گزارش، یادداشت و...باید از چه نوع نثری استفاده شود تا مخاطب تا پایان متن همراه نگارنده بماند.

نثر رسانه چگونه نثری باید باشد؟ چه تفاوتی بین زبان معیار و زبان رسانه وجود دارد؟ آیا زبان رسانه زبان گفتار و محاوره است یا زبان معیار؟ در واقع پرسش اصلی این است که«خبرنگار» باید برای نگارش خبر از چه نوع نثری استفاده کند تا مخاطب بهتر بتواند با آن ارتباط برقرار کند؟

ممکن است این سوء برداشت نزد عده‌ای وجود داشته باشد که نثر رسانه، نثری متشتت و آکنده از اشکالات گوناگون است؛ اما در واقع نثر رسانه آنگونه که برخی می‌پندارند، نثری من‌درآوردی و مالامال از اشتباهات ساختاری نیست.

نثر رسانه، زبان ارتباطات دنیای مدرن است که هر تمدنی برای تداوم در دنیای امروز، محتاج آن است. درست است که در کاربرد نثر رسانه مطبوعات ما لغزش‌هایی دیده می‌شود، اما این بدان معنا نیست که کسانی نثر رسانه را بعنوان ژانری از نثر معیار، یکسره نفی کنند و بکوشند آن را از میان بردارند.

درست است که شتابزدگی در انتشار هرچه سریعتر اخبار، گاه باعث بروز برخی اشکالات تایپی، املایی، دستوری و نگارشی در نثر رسانه می‌شود و باز هم درست که فقدان ویراستاران مجرب در بسیاری از مطبوعات، گاه نثر رسانه را به چالش می‌کشد، اما این بدان معنی نیست که نثر رسانه را یکسره نفی کنیم و آن را بدور از قواعد و اسلوب‌های زبان فارسی و یکسره مبهم و نارسا بدانیم. از این رو وظیفه مدام هر خبرنگاری است که در پیراستن نثر رسانه از لغزش‌ها، خطاها و اشتباهات بکوشد.

به واسطه همین دغدغه‌ها طی جستجوهای اخیر با کتابی آشنا شدم که به تازگی منتشر شده است. عنوان کتاب«کارگاه نثر رسانه»است و از سوی انتشارات استیناف منتشر شده. «مجید رزازی» آن را تالیف کرده است و بی‌شک یکی از جذاب‌ترین و مهم‌ترین منابعی است که درباره «نثر رسانه» منتشر شده است. کتابی به غایت عینی و کارگاهی که معطوف به تجربه شخصی نویسنده و بررسی دقیق وضع موجود رسانه‌های کشور نگارش شده است.

درباره نویسنده کتاب

مجید رزازی نویسنده کتاب«کارگاه نثر رسانه»، سال‌های طولانی در عرصه رسانه اشتغال داشته و سالیان سال در تحریریه مطبوعات بعنوان خبرنگار، گزارشگر، دبیر سرویس و عضو شورای سردبیری فعال بوده و نیز تجربه سال‌ها نشستن پشت میزهای مدیریت رسانه و حضور مستمر در تیم‌های داوری جشنواره‌های مطبوعات و همچنین اشتغال به تدریس بسیاری از قالب‌های مطبوعاتی را دارد.

به گفته دوستان و همکاران مجید رزازی فعالیت ایشان طی سال‌های مختلف پیوسته با شوق و اشتیاق فراوان همراه بوده است و به نظر می‌رسد به همین دلیل است که آثار این تلاش‌ها، مورد توجه مخاطبان و مورد تایید همکاران صاحب کسوت این خبرنگار قرار گرفته است. از سوی دیگر دلدادگی رزازی به زبان و ادبیات فارسی که مرتبط با تحصیلات دانشگاهی ایشان نیز بوده است، فرصتی را فراهم آورده است که دانش و آموخته‌های کلاسیک را با کار حرفه‌ای در این رشته درآمیزد.

یک دهه آسیب‌شناسی«نثر رسانه»

طی دهه‌های اخیر همه فعالیت مجید رزازی معطوف به آسیب‌شناسی اخبار، گزارش‌ها و مطالب منتشر شده رسانه‌ها در چارچوب نشر رسانه بوده است. به بیانی دیگر کار حرفه‌ای رزازی به این موضوع گره خورده است و اینک پس از سال‌ها، کتابی درباب آسیب شناسی«نثر رسانه» که عمری با آن زیسته است را منتشر کرده است. و زا این رو است که کتاب «کارگاه نثر رسانه» تا این حد عینی، تجربی و مبتنی بر تجربه زیسته است. اولین تفاوت این کتاب با آثاری از این دست در همین نقطه است. به نظر می‌رسد نویسنده کتاب«کارگاه نثر رسانه»مباحث نظری و تئوریک را درونی کرده و در عمل و عینیت یافته به موضوع مورد نظر پرداخته است.

آنچه در این کتاب از آن بعنوان نثر رسانه یاد شده، ناظر بر نثر رسانه‌های مکتوب است و از آنجا که عرصه رسانه امروزه بشدت گسترش یافته و رسانه‌های دیجیتال(رادیو تلویزیون) و نیز رسانه‌های اینترنتی( فضای مجازی) را نیز در خود جای داده، درباره نثر رسانه در هر یک از این دو دسته بویژه در فضای مجازی مخاطبان و دست‌اندرکاران آن تقریبا به تعداد همه جمعیت باسواد کشور است، باید تحقیقی مجزا صورت گرفته و کتاب‌های جداگانه‌ای نوشته شود.

اهمیت کتاب«کارگاه نثر رسانه» در چیست؟

همانگونه که گفته شد اساس و بنیان این کتاب که وجه تمایز آن نسبت به سایر کتاب‌های مشابه در این زمینه هم هست، اتکای آن بر ذکر مثال‌های عینی از رسانه‌های معتبر کشور در مورد لغزش‌ها و آشفتگی‌های زبانی است. وجود صدها مثال مشخص و مستند از انحراف‌های زبانی در اخبار و مطالب رسانه‌های مکتوب، در کنار دسته‌بندی دقیق معظلات مربوطه، آن را به کارگاهی برای آموختن زبان رسانه تبدیل کرده است.

در این کتاب هیچ موردی از مشکلات زبانی، بدون ذکر مثال از رسانه‌های رسمی کشور، مورد بررسی قرار نگرفته است. این امر باعث شده که کتاب حاضر، علاوه بر وجه کارگاه آموزشی، از وجهه نقد زبانی رسانه‌های رسمی کشور هم برخوردار شود و مطالعه آن، علاوه بر علاقه‌مندان آموختن وجوه زبانی رسانه و هدایت آن‌ها به محورهای دسته‌بندی شده با شیوه موثر کارگاهی، برای صاحب‌نظران و دست‌اندرکاران عرصه رسانه و علاقه‌مندان به زبان شیوای فارسی نیز مفید بوده و از جهت آسیب‌شناسی زبان رسانه در رسانه‌های رسمی امروز کشور، با ذکر صدها مثال مستند از لغزش‌ها و آشفتگی‌های زبانی در این دسته از رسانه‌ها، طی دهه ۱۳۹۰ منبعی قابل استناد تلقی شود.

کتاب«کارگاه نثر رسانه» چگونه ساختاری دارد؟

به طور کلی کتاب«کارگاه نثر رسانه» در دو فصل شامل«نگره حرفه‌ای» و «نگره زبانی» تنظیم شده است. در فصل نگره حرفه‌ای به مسائل تخصصی حوزه تنظیم خبر از نگاه نثر رسانه توجه شده و در فصل نگره زبانی، موضوعاتی در حوزه قواعد و هنجارهای زبان فارسی با توجه به نثر رسانه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

در فصل اول کتاب ذیل نگره حرفه‌ای، بخش‌هایی چون: چیستی نثر رسانه، دفاعیه‌ای از نثر رسانه، ویژگی‌های نثر رسانه، به چالش کشیده شدن قوانین ثابت نثر رسانه و در فصل دوم یعنی نگره زبانی، بخش‌هایی چون ناهنجاری‌های زبانی در نثر رسانه، مصادیق لغزش‌های نگارشی در نثر رسانه و توصیه‌های زبانی نگارش شده است.

موضوعاتی چون اهمیت«کوتاه بودن جمله‌ها» در نثر رسانه، «رعایت فصاحت»، «واژگان بیگانه»، «تغییر نامانوس معنای واژگان»، « تیترها و لیدهای مبهم»، « رعایت نشدن ارتباط مفهومی لید با تیتر»، «نکات مهم در تیتر نویسی»، «کم اطلاعی از قواعد زبان»، «ترجمه ناشیانه، آفت نثر ژورنالیسم»، « نگارش "است" پس از کلمات مختوم به الف»، «نگارش نادرست"به"»، «"یای" آویزان»، «کاربرد نادرست همزه»، « هست یا است؟»، «مصدر نامناسب»، «کاربرد نادرست حرف ربط نامناسب، حرف اضافه، ضمایر متصل»، و... همچنین در پایان کتاب «دستور خط فرهنگستان زبان ادب فارسی» نیز به مخاطبان ارائه شده است.

کتابی در ستایش زبان فارسی

این کتاب علاوه بر اینکه کتابی آموزشی بری اهالی رسانه و خبرنگارها است، نگاهی انتقادی نیز به وضع موجود رسانه‌های کشور دارد، اما مهمتر از این‌ها شاید بتوان گفت کتابی در «ستایش زبان فارسی»است. پرداختن به اهمیت «زبان» در زمانه‌ای که عموم فلاسفه صاحب‌نام دنیا(در نحله‌های مختلف چه فلاسفه تحلیلی و چه فلاسفه قاره‌ای)، متمرکز بر موضوع«زبان» شده‌اند و حتی مهم‌ترین آن‌ها، مرزهای زبان را مرزهای جهان می‌دانند و یا حتی «زبان» را خانه هستی می‌دانند، نشان از آگاهی و درک درست از زمان و دوران دارد.

در مقدمه کتاب آمده است: «زبان بزرگ‌ترین سرمایه فرهنگی هر جامعه‌ای محسوب می‌شود و هر تلاشی در جهت حفظ و ارتقاء آن، مسئولیتی سترگ برای همه آحاد جامعه است. این تلاش حوزه‌ای وسیع از دقت در سخن گفتن و نوشتن تا آسیب‌شناسی تخصصی زبان را شامل می‌شود که طبعا عاملان آن نیز از مردم کوچه و بازار تا متخصصان زبان در عرصه‌های مختلف را در برمی‌گیرد.

در عرصه رسانه، زبان، بی‌تردید مهم‌ترین ابزار کار اهالی رسانه محسوب می‌شود که دقت در نحوه استفاده از آن، از جمله ضرورت‌های حرفه‌ای آن محسوب می‌شود.

مثل هر ابزار کار دیگری، اگر اهالی رسانه به هر دلیلی، اعم از نا آشنایی با قواعد و چارچوب‌های شناخته شده زبان و یا نداشتن مهارت و تجربه کافی در بکارگیری آن، نتواند از زبان به بهترین وجه ممکن در عرصه رسانه استفاده کند، در کار خود موفق نخواهند بود. خیل همکارانی که پس از سال‌ها اشتغال در حرفه روزنامه‌نگاری و گذراندن سال‌ها عمر پشت میز تحریریه‌ها، رشد حرفه‌ای مورد انتظار را در خود احساس نمی‌کنند، دلیلی غیر قابل انکار بر این مدعاست.

اما حتی دانستن قواعد و چارچوب‌های زبانی و داشتن مهارت و تجربه در بکارگیری آن، به تنهایی نمی‌تواند متضمن موفقیت افراد در حرفه رسانه باشد؛ چرا که استفاده از ابزار زبان در عرصه رسانه، جز این‌ها، نیازمند دقت و ذوق و استعداد خاص روزنامه‌نگاری است. در پاره‌ای موارد، ذوق و استعداد، حتی نمی‌تواند جایگزین برخی دیگر از پیش نیازهایی شود که پیش از این مورد اشاره قرار گرفت.

چه بسا افرادی که بدون آشنایی با قواعد و چارچوب‌های زبانی و تنها به مدد ذوق و استعداد خدادادی، از رشته‌های دانشگاهی کاملا بی‌ارتباط، وارد عرصه رسانه شدند و در اندک زمانی چنان خوش درخشیدند که نامشان در تاریخ شفاهی مطبوعات معاصر ایران ماندگار شد.»

در تحلیل نهایی کتاب«کارگاه نثر رسانه» کتابی کاربردی و راهنما است و می‌تواند برای هر رسانه و خبرنگاری بسیار مفید باشد، اما در کنار این ویژگی‌های مثبت، تنها نقطه ضعف کتاب، شکل بصری آن است. در دنیای امروز شمایل کتاب بسیار مهم است؛ اینکه کتاب چه طرح جلدی دارد، از چه فونتی برای عنوان کتاب بهره برده است، نوع صفحه‌بندی و فونت نوشتار متن چگونه صورت‌بندی شده و...این نکات در عین سادگی برای جلب مخاطب بسیار مهم هستند.

آشکارا موضوعاتی از این دست می‌تواند به بهتر دیده شدن کتاب‌ها کمک فراوانی کند. به نظر می‌رسد ناشر و نویسنده کتاب«کارگاه نثر رسانه»، کمتر به این موضوعات دقت داشته‌اند. در حالی که اگر به آن توجه می‌شود عیار کتاب را صدها برابر بالاتر می‌برد. به زبانی دیگر در خور چنین محتوایی نیست که از شکل قابل دفاعی برخوردار نباشد.

حرف آخر اینکه این کتاب می‌تواند، چراغ راهی برای اهالی رسانه باشد، چه برای باتجربه‌ها و چه برای جوانانی که می‌خواهند به تازگی وارد عرصه رسانه شوند. کتابی درخشان که محصول چهل سال تجربه و کار عملی پیوسته در عرصه رسانه است.