«علامت» هر روز به دشمن‌شناسی می‌پردازد

فسقی که سرمنشأ آن می‌شود تا با زوایای پیدا و پنهان یک زندگی عفیفانه و لزوم گسترش آن در سه سطح حاکمیتی، خانوادگی و فردی نیز آشنا شویم. «علامت» نام برنامه‌ای ۱۲ قسمتی، کاری از گروه معارف شبکه دو است که نگاهی نو به جوانب تاریخی فسق یزید و زندگی عفیفانه دارد. این برنامه به کارگردانی مصطفی ملوان و سردبیری سامان درویشی هر شب ساعت ۲۳و ۳۰دقیقه روانه آنتن می‌شود و بازپخش آن، روز بعد در دو نوبت ۸ و ۱۴ و ۱۵ دقیقه پخش می‌شود. حاصل گفت‌وگوی ما با اکرمی و حجت‌الاسلام قنبریان را در ادامه بخوانید.

سیدمجید اکرمی، تهیه‌کننده «علامت» در پاسخ به این سؤال که طرح و ایده اولیه این برنامه چطور شکل گرفت به جام‌جم چنین می‌گوید: «ما حدودا یک ماه پیش از آغاز محرم به این موضوع فکر کردیم که برنامه‌ای حول محور مباحث تاریخی مرتبط با واقعه کربلا و قیام عاشورا تولید کنیم. هدف ما این بود که این برنامه با نگاهی تطبیقی و بر مبنای این قاعده کلی که تاریخ قابل تکرار است تولید و موجب مصونیت‌سازی هم شود. از سوی دیگر این دغدغه همیشگی ما بود که چه شد سیدالشهدا (ع) برخلاف رویه امام حسن مجتبی (ع) به جای صلح، قیام می‌کنند. این بازخوانی به این صورت انجام شد که کلمات روایت سیدالشهدا (ع) را مورد بررسی قرار دادیم تا دریابیم کدام یک از اتفاقات مهم در جامعه منجر به این اتفاق شد که ایشان قیام کنند. ضمن این که ما می‌دانیم بحث فسق یزید و گناهکاری علنی او، چند بار در کلام سیدالشهدا (ع) تکرار شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین حاج‌شیخ محسن قنبریان، تاریخ‌پژوه و استاد حوزه و دانشگاه، بررسی و مطالعه‌ای مفصل در این مورد داشته و اعلام آمادگی کردند که می‌توانند به عنوان کارشناس به یاری‌مان بیایند و این گونه شد که فصل اول «علامت» با شعار «یزدی که بود، حسینی که هست» در ۱۲ قسمت شکل گرفت. «علامت» در شش قسمت اول به شکل مشخص در مورد فسق یزید، نمونه‌ها و مثال‌های آن و ابعاد و میزانش بود و در شش قسمت دوم به راه‌های مقابله با این فسق می‌پردازد که تبیین زندگی عفیفانه نام دارد و در سه رده حاکمیتی، خانوادگی و فردی به مخاطب ارائه می‌شود. به عبارت دیگر ما در شش قسمت به این موضوع پرداختیم که حال که فسق یزید حاکم شد و رویکرد‌ها را تغییر داد و موجب شد فردی مانند سیدالشهدا (ع) آزادمردانه قیام کند، راه‌حل چیست؟ راه‌حل این است که برای پیشگیری از وقوع فسق، زندگی عفیفانه را پیش گرفت و عفت را حاکم کرد. این عفت می‌تواند در سه رده از من به عنوان شهروند شروع شود، به خانواده من برسد و از آن بالاتر در دستور کار مدیران و مسئولان و افراد صاحب جایگاه قرار بگیرد.»

او با دادن پاسخ مثبت به این پرسش که پس یزید به عنوان یک نمونه تاریخی از زندگی و حاکمیت همراه با فسق انتخاب و سپس راهکار‌های زندگی عفیفانه و همراه با عفت در برابر آن به نمایش گذاشته می‌شود، می‌گوید: «یکی از نقاط تمایز برنامه علامت با دیگر برنامه‌های تولیدشده در ایام محرم و صفر این است که ما طبق روال معمول به ساخت برنامه‌ای در مورد سیدالشهدا (ع) نپرداخته و دقیقا سراغ نقطه مقابل حضرت رفته‌ایم. ما دشمن‌شناسی کرده و آنچه را که یزید بوده به نمایش درآورده‌ایم و پس از معرفی یزید به عنوان فرد فاسق از کلام سیدالشهدا (ع)، می‌گوییم چه راه‌حل‌هایی پیش روی یزید وجود داشته است تا کارش به آن نقطه نکشد و او چه می‌توانسته انجام دهد تا آن فاجعه تاریخی برایش رقم نخورد. این که عفت را در زندگی خود و در سطح جامعه جاری و ساری کند و ما به این نکته می‌پردازیم که جاری و ساری‌شدن زندگی عفیفانه در سه سطح حاکمیتی، خانوادگی و فردی چگونه می‌تواند در جامعه رخ دهد.»

در این برنامه که به صورت یک میزگرد و جلسه مباحثه با حضور کارشناس برنامه و دانشجویان برگزار می‌شود پس از طرح چارچوب بحث، ابعاد مختلف موضوع مورد بررسی قرار می‌گیرد. اکرمی در مورد این اتفاق چنین می‌گوید: «اساس تلاش ما این بود که در «علامت» شاهد شکل‌گیری گفتگو باشیم و این گفتگو از منظر افرادی که با دغدغه‌های سطوح مختلف جامعه آشنا هستند شکل بگیرد تا شاهد شکل‌گیری نمایی از تنوع فرهنگی حاکم بر جامعه نیز باشیم. سبک برنامه علامت به این صورت است که در ابتدای هر قسمت شاهد ارائه‌ای کلی از زبان حجت‌الاسلام والمسلمین حاج‌شیخ محسن قنبریان هستیم که با روش و ادبیات حوزوی به ارائه مطلب می‌پردازند و سپس در میزگردمان در خصوص آن مطلب ارائه‌شده و چارچوب تعریف‌شده صحبت می‌شود.»

در «علامت» علاوه بر مباحثه و گفتگو از بخش‌های مختلف موشن‌گرافی نیز بهره برده شده است. اکرمی در مورد این بخش چنین می‌گوید: «ما در قسمت اول علامت شاهد یک ارائه هستیم که در طول آن از گرافیک برای راحت‌تر در ذهن‌نشستن، اشاره به نکات تکمیلی و غنی‌تر‌شدن مونولوگ حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج‌شیخ محسن قنبریان استفاده می‌کنیم. بعد از آن که ایشان چارچوب بحث را معرفی می‌کنند، موضوع به گفتگو گذاشته می‌شود و در لابه‌لای حرف‌ها گریز‌هایی زده و وقایعی تاریخی بازگو شده که از جمله آن‌ها می‌توان به کشف حجاب رضاخانی، سبک و سیاق حاج قاسم سلیمانی، جنگ صفین، امر به معروف و نهی از منکر علی خلیلی به عنوان شهید این راه و... اشاره کرد که برای ارائه آن‌ها نیز از موشن‌گرافی در دو بخش استفاده کرده‌ایم.»

اکرمی در پاسخ به این سؤال که با توجه به تسلط حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج‌شیخ محسن قنبریان بر مباحث مورد اشاره، وظیفه تیم تحقیق و پژوهش علامت چه بود، ادامه می‌دهد: «هنگامی که در خصوص علامت طرح بحث شد ما به تشکیل یک تیم سردبیری و نویسندگی پرداختیم و کلامی را که حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج‌شیخ محسن قنبریان آماده کرده بودند رساناتر کردیم. چرا که مباحث ایشان طبیعتا از سطح فقهی و حوزوی بسیار بالایی برخوردار بود و ما برای آن که بتوانیم از شبکه‌ای مانند شبکه دو -که به عنوان شبکه خانواده شناخته می‌شود - روانه آنتن کنیم باید در گروه نویسندگی و سردبیری به بحث در مورد آن می‌نشستیم.»

حجت‌الاسلام والمسلمین حاج‌شیخ محسن قنبریان در پاسخ به این سؤال که نظرش در مورد ایده اولیه برنامه علامت چیست به «جام‌جم» چنین می‌گوید: «به نظر بنده، مسائل اسلامی و به‌خصوص تاریخ اسلام حائز نوعی رفت‌وبرگشت با مسائل عینی جامعه است و ما با توجه به مسائل جامعه‌مان به تاریخ و میراث اسلامی رجوع می‌کنیم و از آنجا درس عبرت‌های لازم را می‌گیریم. البته باید دقت کنیم تا مبادا به استفاده ابزاری دست بزنیم و بدانیم لازم است بر اساس روشی محققانه پیش برویم تا مبادا چیزی را به دلخواه خودمان بر تاریخ یا میراث اسلامی تحمیل کنیم. به نظر بنده در زمانه ما، دوگانه‌ای غلط میان مسائل عفاف و عدالت شکل گرفته است و گویی نیمی از جامعه باید به سمت عفاف میل کند و نیم دیگرش به سمت عدالت و من به این مسأله پرداخته‌ام که آیا این دوگانه صحیح است یا غلط».

 

او ادامه می‌دهد: «همان‌طور که می‌دانید در ماجرای یزید، در اعلامیه‌های نهضت اباعبدا... الحسین (ع) بیش از هر چیز بر فسق یزید تاکید شده است و زمانی که کاوش می‌کنید متوجه می‌شوید این فسق، فسقی است که مرحله جور و بی‌عدالتی خود را پشت سر گذاشته و اکنون به مرحله‌ای خاص رسیده که آن را با فسق معمولی متفاوت کرده است. خلاصه کلام این که این دوگانه عفاف و عدالت از اساس غلط است. بی‌عدالتی، تولید بی‌عفتی می‌کند و بی‌عفتی در بدو خود موجب تبعیض‌ها، جور‌ها و بی‌عدالتی‌ها می‌شود.»

قنبریان در پایان این گفتگو با اشاره به این که شش قسمت اول علامت به شکل مشخص در مورد فسق یزید، نمونه‌ها و مثال‌های آن و ابعاد و میزانش بود و در شش قسمت دوم به راه‌های مقابله با این فسق پرداخته می‌شود که تبیین زندگی عفیفانه نام دارد و در سه رده حاکمیتی، خانوادگی و فردی به مخاطب ارائه خواهد شد، چنین می‌گوید: «ما در شش قسمت اول به این موضوع پرداختیم که چگونه یک ویژه‌خواری موجب شکل‌گیری کانون قدرت و ثروت در دستگاه اموی شد و بعد آن را به دولتی تبدیل کرد که قاسطین نام گرفت، کسانی که هر حرکت عدالتخواهانه و حتی نهضتی مانند نهضت علوی را زمینگیر کردند و بعد به این روی آوردند که با فروعات اسلامی هم چنین کنند و آن را هم از بین ببرند و در دوره یزید، فسق علنی را رواج دادند. سپس به این می‌پردازیم که لزوم زندگی عفیفانه فقط در بین مردم عادی نیست که رخ می‌نماید و باید از وجود آن در بالاترین سطح حاکمیت مراقبت کرد و اولین مرحله‌اش این است که عفت با عدالت عجین شود و از آنجاست که به درون جامعه سرازیر می‌شود. عفت نه به وسیله قانون ساخته می‌شود و نه به وسیله پیگرد بلکه پیگرد‌ها و قوانین از عفت حفاظت می‌کنند و عفت از مرکز ایمان است که تولید می‌شود.»

شناسایی روش‌ها و بدعت‌های یزید

سیدمجید اکرمی، تهیه‌کننده برنامه «علامت» در جواب این که از او می‌خواهیم وجه تمایز این برنامه با دیگر برنامه‌های تولیدشده حول محور واقعه کربلا و قیام عاشورا را برای‌مان تشریح کند به «جام‌جم» چنین می‌گوید: «ما یزید را معرفی می‌کنیم و مانند باقی برنامه‌ها نیستیم که به معرفی امام حسین (ع) بپردازیم. ما در «علامت» بر یزید دست گذاشته و به این سؤال پاسخ داده‌ایم که چه شد امام حسین (ع) در برابر یزید قیام کرد. یزید چه رذایل اخلاقی داشت، چه فسقی را در سطح جامعه رواج داده بود که امام حسین (ع) ترجیح داد به جای آن که مانند برادر گرامی‌اش، امام حسن (ع) که با معاویه صلح کرد، به قیام علیه یزید برخیزد و با شمشیر به مقابله‌اش برود؟ و نام این رویکرد «دشمن‌شناسی» است و شناسایی روش‌ها و بدعت‌های یزید که به آن فسق گفته‌می‌شود.»

روزنامه جام جم