واردات، ارزان‌تر از تولید!

برای بررسی دلایل این سیاست‌ها، میزان موفقیت آن‌ها در ایران و بررسی راهکار‌ها ابتدا باید روند تغییرات جهانی قیمت را بررسی کرد.

شاخص جهانی قیمت غذا از ۲۲سال پیش پیوسته در حال افزایش است. با این حال این روند از میانه سال۲۰۲۰ که «کرونا» کمر اقتصاد جهان را شکسته و بحران تامین غذا را تشدید کرد، به شدت صعودی شد. در میانه ۲۰۲۰ شاخص کل مواد غذایی حدود ۹۰واحد بود، اما در سال ۲۰۲۲ به حدود ۱۴۰واحد رسید. شاخص کل در هر بازاری بیانگر تغییرات تورمی است. در نتیجه عدد شاخص کل، میانگین تغییرات قیمت در یک بازه زمانی را توصیف می‌کند. برای درک بهتر تغییرات تورمی باید عدد شاخص کل را برای یک بازه زمانی بلند بررسی کنیم. این‌گونه خیلی بهتر متوجه عصیان قیمت مواد غذایی می‌شویم. به این منظور بازه زمانی ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۲ را در نظر گرفتیم. شاخص کل مواد غذایی از حدود ۵۳ واحد در سال ۱۹۹۰ به ۱۴۰واحد در سال ۲۰۲۲ رسیده است. درنتیجه تورم مواد غذایی در این ۲۲سال پیش از ۲.۵برابر شده است.

با این‌حال شاخص کل قیمت روغن‌های خوارکی از ۴۸واحد در سال ۱۹۹۰ به ۲۴۹ واحد در سال ۲۰۲۲ رسیده که حاکی از ۵.۲برابر شدن تورم این کالای استراتژیک است. در نتیجه تورم روغن ۲.۱برابر تورم سایر مواد غذایی بوده است، حتی تورم غلات که شاخص کل آن از حدود ۵۳ واحد در سال ۱۹۹۰ به ۱۷۰ واحد در سال۲۰۲۲ رسیده فقط ۳.۲برابر شده است. این شدت گرفتن افزایش شاخص کل قیمت روغن را می‌توان برای هر یک از روغن‌ها به تفکیک استخراج کرد. برای مثال قیمت‌های جهانی روغن‌های کلزا، پالم، آفتاب گردان، سویا و زیتون در یک سال اخیر به ترتیب ۷۲، ۶۱، ۴۴، ۴۱ و ۱۵ درصد افزایش یافته‌اند. در نتیجه همین پنج قلم روغن در یک سال به طور متوسط ۴۸ درصد گران‌تر شده‌اند.

افزایش هزینه تولیدکنندگان

یکی از دلایل افزایش قیمت جهانی روغن‌های خوراکی افزایش شاخص قیمت تولیدکنندگان دانه‌های روغنی است. در اینجا هم منظور از شاخص قیمت، تورمی است که از ناحیه افزایش قیمت کود، ادوات کشاورزی و... برای کشت دانه‌های روغنی به تولیدکنندگان این محصولات تحمیل می‌شود.

برای بررسی تغییرات قیمت این محصولات بازه زمانی ۱۹۹۱تا۲۰۲۲ را درنظر گرفتیم. در سال۱۹۹۱ شاخص قیمت تولیدکنندگان دانه‌های روغنی ۹۹.۳۰۰واحد بود، اما در مردادماه به ۲۸۲واحد رسید البته اوج افزایش قیمت این شاخص در ۲۱سال اخیر مربوط به تیر سال جاری بود که عدد شاخص کل به ۳۱۸واحد رسید. در نتیجه تورم جهانی تولیدکنندگان در این مدت نزدیک به ۲.۹برابر شده است.

افزایش جهانی قیمت روغن در کنار دانه‌های روغنی، سطح جدیدی از قیمت را در بازار‌ها شکل می‌دهد برای مثال قیمت روغن سویای آمریکایی که دومین بازار بزرگ صادرات این محصول در جهان را تشکیل می‌دهد، در یک سال اخیر ۶.۸۹درصد و در سه سال اخیر ۳۶.۵۹درصد افزایش یافته است. قیمت هر نیم‌کیلو روغن سویا در بازار جهانی در سال ۱۳۶۰ حدود ۲۳ دلار بود، اما در اردیبهشت سال جاری به حدود ۸۲ دلار رسید و در حال حاضر حدود ۶۴ دلار است. آرژانتین هم به عنوان اولین صادرکننده روغن سویای جهان، جهش زیادی به قیمت این محصول خود داده است؛ به طوری که قیمت آن از حدود ۹ دلار در سال ۱۳۹۷ به ۶۶دلار در ماه جاری رسیده است. این در حالی است که ماه گذشته قیمت روغن سویای آرژانتین ۳۳دلار بود که حاکی از رشد ۹۶درصدی آن در مدت یک ماه است.

سیاست ایران در بازار داخلی

ایران به منظور مقابله با افزایش خزنده قیمت دانه‌های روغنی، از سال‌ها پیش به دنبال خودکفایی در تولید این دانه‌ها بود، اما این برنامه در دولت گذشته شکست خورد به طوری که به دلیل ناموفق بودن برنامه‌ریزی در هشت سال دولت‌های یازدهم و دوازدهم، تنها در ۹ماهه ابتدای سال ۱۴۰۰، ۳۹ هزار میلیارد تومان دانه‌های روغنی به کشور وارد شد. جالب اینجاست که این میزان واردات با ارز۴۲۰۰ صورت گرفت، اما براساس داده‌های مرکز آمار ایران، قیمت روغن از خرداد۱۴۰۰ تا خرداد۱۴۰۱، ۳۳۲ درصد و از شهریور۱۴۰۰ تا شهریور امسال ۲۷۱ درصد افزایش یافت. به دنبال شکست خودکفایی مربوط به دانه‌های روغنی و ضرورت تامین نیاز داخل، دولت سیزدهم تعرفه واردات دانه‌های روغنی را به صفر رساند.

نظرات عجیب

برخی نمایندگان مجلس بدون اشاره به اصل مشکل و ارائه راهکار به انتقاد از این سیاست پرداختند و البته مصرف‌کنندگان را متهم کردند. برای نمونه علیرضا عباسی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، ضمن اشاره به این‌که مصرف زیاد روغن برای بدن ضرر دارد و ایرانی‌ها دو برابر سرانه جهانی روغن مصرف می‌کنند، گفت که صفر شدن تعرفه واردات کمکی به تولیدکنندگان داخلی نمی‌کند. این در حالی است که به گفته مهدی صفری، کارشناس اقتصاد کشاورزی کشور حدود ۷۴درصد وابستگی در واردات دانه‌های روغنی و ۸۶درصد وابستگی در واردات روغن دارد.

وی به برنامه میز اقتصاد شبکه یک سیما گفته که حدود ۱۰سال است که به دنبال این هستیم که سطح زیر کشت دانه‌های روغنی در داخل کشور افزایش پیدا کند، اما برای انجام این برنامه، نیاز داریم که زنجیره یکپارچه دانه تا روغن و نهاده به صورت واحد اداره شود. مشکلات دیگری که صفری به آن اشاره کرده از این قرار هستند: «وزارت جهاد کشاورزی قیمت ۲۳ هزار تومان را برای خرید دانه‌های روغنی اعلام می‌کند، اما وزارتخانه دیگری تعرفه را صفر می‌کند. واردات یک کیلوگرم دانه روغنی سویا حدود ۱۷تا۱۸هزار تومان است در حالی که از کشاورز داخلی ۲۳هزار تومان می‌خرند؛ خوب کدام کارخانه روغن‌کشی ما می‌رود از کشاورز یک محصول ۲۳هزار تومانی را بخرد؟! وقتی تعرفه واردات روغن را صفر می‌کنیم، قاعدتا اولویت‌شان واردات روغن می‌شود. آسیب این است که ما همواره وابسته به محصولات نهایی می‌شویم.»

روزنامه جام جم