زنده‌یاد جلال مقامی نیم‌قرن خاطره از دوبله برای‌مان به‌جا گذاشت

مردم عاشق تماشای این برنامه بودند، حتی مقامی به‌واسطه این برنامه شهرت زیادی بین مردم پیدا کرد. این هنرمند همیشه در یادآوری خاطراتش یادی از این برنامه و آن روزگاران می‌کرد و به شوخی می‌گفت که هنوز هم مردم او را در خیابان به نام آقای دیدنی می‌شناسند تا جلال مقامی.

این هنرمند در آخرین گفت‌و‌گویی که با روزنامه جام‌جم تابستان امسال هم داشت به این نکته اشاره کرد بود. حال خبر تلخ این است که پاییز امسال چهره این هنرمند را برای همیشه قاب کرد و دیگر نمی‌توانیم هم‌کلام با این هنرمند پیشکسوت باشیم.

جلال مقامی آن‌قدر شهره است که نیاز به معرفی ندارد و اصلا لازم نیست او را به عنوان یکی از دوبلورها و گویندگان پیشکسوت معرفی کنیم. مقامی از جمله دوبلورهایی است که به خاطر جنس صدایش در بسیاری از فیلم‌ها به جای شخصیت‌های جوان صحبت کرده و خیلی از هنرپیشگان و بازیگران جوان سال‌های انقلاب با صدای او شناخته شدند.

مقامی قبل از آن‌که دعوت حق را لبیک بگوید به دلیل سکته مغزی که چند سال پیش از سر گذراند، خانه‌نشین شده بود اما این موضوع به هیچ وجه در روحیه‌اش تاثیر منفی نگذاشته بود و وقتی خبرنگاران با او تماس می‌گرفتند با روی خوش پاسخگوی سوالات‌شان بود.

این هنرمند با صدای مخملی‌اش پنج دهه فعالیت کرد و نیم‌قرن برای‌مان خاطره به‌جا گذاشت. در این پرونده در قالب گفت‌و‌گو با مدیران دوبلاژ و دوبلورها همچون اکبر منانی، منوچهر والی‌زاده، ناصر ممدوح، میرطاهر مظلومی، علی‌همت مومیوند و مجتبی نقی‌یی مدیر امور دوبلاژ سیما یادی از این هنرمند کردیم که جامعه هنری در فراق اوست.

صداپیشه‌ای مردم‌دار و استثنایی بود

اکبر منانی، صداپیشه پیشکسوت است که آوای متفاوت و منعطف او را بر شخصیت‌هایی چون پوآرو، زبل‌خان و... شنیده‌ایم. این گوینده، مدیر دوبلاژ و نویسنده از نسل قدیم دوبلورها است که از او با عنوان استاد عرصه صدا یاد می‌کنند.

منانی با زنده‌یاد مقامی همکاری‌هایی داشته است. منانی در گفت‌وگو با جام‌جم درباره زنده‌یاد مقامی و شنیدن خبر درگذشتش عنوان می‌کند: جناب مقامی از گویندگان پیشکسوت و قدیمی بودند. متاسفانه زمان زیادی از ایشان خبر نداشتم. شنیدم ناخوش‌احوال هستند و برای همین چندین بار تماس گرفتم تا حال‌شان را بپرسم اما نتوانستیم صحبت کنیم.

او ادامه می‌دهد: خبر درگذشت این استاد را از رسانه‌ها شنیدم و بسیار متاثر شدم. زنده‌یاد مقامی گوینده‌ای درجه یک، از استثنائات صداپیشگی و جزو همکاران برجسته ما بودند که سابق برنامه دیدنی‌ها را هم اجرا می‌کردند و به همین خاطر چهره‌شان برای بسیاری از مخاطبان آشناست.

او در مورد کارنامه کاری مقامی و شخصیت او می‌گوید: زنده‌یاد مقامی علاوه‌بر صداپیشگی و اجرا، مدیریت دوبلاژ و بازیگری هم در کارنامه هنری خود داشت. همیشه وقتی کسی از دنیا می‌رود، درباره‌اش حرف‌های خوب می‌زنند ولی من بی‌تعارف و صادقانه می‌گویم که ایشان فردی شریف و مردم‌دار بود. مردم را دوست داشت و به عشق آنان کار می‌کرد. با همکارانش هم مهربان بود و رفتار محترمانه‌ای داشت.

این مدیر دوبلاژ در مورد همکاری‌هایش با منانی نیز اظهار می‌کند: فیلم‌ها و سریال‌های زیادی را کنار ایشان دوبله کردیم. در برخی، ایشان به عنوان مدیر دوبلاژ کار می‌کردند و من در خدمت‌شان بودم و در بعضی آثار هم من مدیر دوبلاژ بودم و جناب مقامی با بنده همکاری داشتند. یکی از شاخص‌ترین آثارمان پوآرو بود که زنده‌یاد مقامی نقش همکارم را بیان می‌کردند. در مجموعه «لورل‌ و هاردی» هم ایشان مدیر دوبلاژ بودند و من نقش لورل و زنده‌یاد اسماعیلی نقش هاردی را می‌گفتند.

منانی درباره از دست دادن یاران قدیمی‌اش در عرصه دوبله بیان می‌کند: در کمال ناراحتی باید بگویم که اخیرا داریم بسیاری از همکاران قدیمی‌مان را یکی‌یکی ازدست می‌دهیم. هر چند وقت یک‌بار نام یکی از عزیزان را می‌شنویم که از دنیا رفته است. هر روز جامعه دوبلورهای قدیمی کوچک و کوچک‌تر می‌شود. من و تعدادی دیگر مانده‌ایم و نمی‌دانم کی زمان رفتن خودم می‌رسد. امیدوارم رسانه‌ها و مدیران بیشتر از گویندگان یاد کنند. تا هستیم قدر هم را بدانیم و در زمان حیات احوال همدیگر را بپرسیم.

همیشه به من می‌گفت پسرم!

صدای منوچهر والی‌زاده را بسیار شنیده‌ایم. کسی که در دل همه ایرانی‌ها جای دارد و فیلم‌های بسیاری را برای ایرانیان دوبله کرده است. صدایش زنگ خاصی دارد، جوان است و سرزنده. همواره جای جوانان صحبت کرده و با این‌که سن و سالی از او گذشته اما روحیات و خلق و خویش جوان است. او سال‌هاست جای مردان برتر هالیوود لب زده و بازی آنها را برای‌مان خاطره‌ساز کرده است. وقتی با والی‌زاده تماس می‌گیریم، صدایش پر از اندوه و غم است.

در حالی که به‌سختی خودش را کنترل می‌کند در گفت‌و‌گو با جام جم می‌گوید: راستش من و جلال دوستان بسیار صمیمی بودیم. واقعا جلال جزو بهترین پیشکسوتان عرصه دوبله بود. چقدر سخت است از دست دادن چنین هنرمندی. هیچ وقت یادش بین دوستانش و مردم فراموش نخواهد شد. مگر می‌شود صحبت از برنامه دیدنی‌ها کرد و به یاد این هنرمند عزیز نیفتیم. او همیشه شریف بود و مهربان. هرچه از او بگویم کم است. با کلمات نمی‌توان این هنرمند را توصیف کرد.

این مدیر دوبلاژ و دوبلور با اشاره به این‌که او و جلال مقامی از نوجوانی وارد این حرفه شدند یادی از خاطرات قدیمی می‌کند و می‌گوید: من و جلال مقامی با هم وارد این حرفه شدیم. با این‌که مقامی از من کوچک‌تر بود اما همیشه با لحن شوخی به من می‌گفت پسرم خوبی؟ پسرم چه خبر؟ من هم همیشه به خنده به او می‌گفتم جلال من که از تو بزرگ‌ترم پس چرا به من می‌گویی پسرم؟ و او هم با خنده، باز من را پسرم خطاب می‌کرد و می‌گفت می‌دانم اما منظورم این است که تو را خیلی دوست دارم. وقتی این خبر را شنیدم خیلی ناراحت شدم. واقعا در سال‌های اخیر یکی‌یکی دوستانم را از دست می‌دهم و این برای من سخت است.

والی‌زاده با اشاره به برنامه دیدنی‌ها تاکید می‌کند: دیدنی‌ها در زمان خودش یکی از برنامه‌هایی بود که برای مردم بسیار جذاب بود و جزو برنامه‌های پر بیننده بود. او همیشه عاشق کارش بود و عاشق خانواده. واقعا چه حیف که این هنرمند را از دست دادیم.

جلال مقامی فقط با خودش قابل مقایسه است

میرطاهر مظلومی از هنرمندانی است که خودش را به دنیای بازیگری در سینما و تلویزیون محدود نکرده است. او علاوه بر بازی در دنیای دوبله هم فعالیت دارد. از کارهای این هنرمند در دنیای دوبله می‌توان به آثاری همچون مرد عنکبوتی، ترس از ارتفاع، فیلشاه، قلب اجاره‌ای و... اشاره کرد. وی درباره زنده‌یاد مقامی می‌گوید: بسیار غمگین و اندوهگینم برای تک‌تک ستارگانی که هویت و شناسنامه دوبلاژ با آنان توصیف می‌شود، از بین ما پرواز می‌کنند. اینان همچون برلیان‌هایی هستند که تعدادشان هر روز کمتر کمتر می‌شود و ما نسل‌های بعد از این ستارگان باید بیشتر به فکر باشیم و آنها را لای پنبه حفظ کنیم و بدانیم هویت دوبلاژ در مرید و مرادی است.

وی ادامه می‌دهد: سایه هنرمندان پیشکسوت چون جلال مقامی است که دوبلاژ و دوبله ایران زمین هنوز نفس می‌کشد. استاد مقامی ستاره بی‌بدیلی بود و فقط باید این هنرمند را با خودش مقایسه کرد که یکی از رسالت‌هایش درست زمانی که در سال‌های دفاع‌مقدس بودیم و پدران فرزندان این مرز و بوم برای غیرت، شرافت و تمامیت‌ارضی ایران‌زمین می‌جنگیدند، جلال مقامی با برنامه‌های متنوع در تلویزیون و همراهی با این فرزندان پارتیز‌ان‌های جنگ برای آنها سرور به ارمغان می‌آورد و همانا سرور عبادت است در دل بندگان.

مظلومی می‌گوید: گواهی می‌دهم تا ۱۰۰ سال آینده و بیشتر، جایگزینی برای این صداهای ماندگار و حالا این عزیز جان نفس بریده نخواهد بود. امیدوارم فقط در این وانفسا با یاد و خاطره او زندگی کنیم. تنها کاری که می‌توانیم کنیم این است که دوست‌شان داشته باشیم، در روح و قلب‌مان آنها زنده نگه داریم و با نگاه عمیق‌تر به آنها که هستند، فکر کنیم و تمام قد کنارشان بایستیم که این مدد به آنان همان رسالت دوبلاژ است. همان مرید و مرادی است و بدانیم این تتمه نفس‌های باقیمانده از نفس آنان کرامت می‌یابد.

حق استادی به گردن من داشت

علی‌همت مومیوند از مدیران دوبلاژ و دوبلورهای بسیار حرفه‌ای است که سال‌هاست برای مخاطبان دوبله می‌کند. او نه‌تنها به جای هنرپیشه‌های خارجی صحبت کرده بلکه به جای بازیگران ایرانی همچون جعفر دهقان که ایفاگر نقش مصعب‌بن زبیر در سریال مختارنامه بود و... حرف زده است. او گوینده انیمیشن باب‌اسفنجی است و بینندگان سیما از او کارهای ماندگاری تماشا کردند و صدای‌شان را می‌شناسند. مومیوند با اظهار تاسف از درگذشت جلال مقامی و تسلیت به همه دوستداران دوبله در گفت‌و‌گو با جام‌جم، می‌گوید: واقعا از دست دادن آقای مقامی ضایعه دردناکی بود. فکر نمی‌کردیم این هنرمند عزیز را از دست بدهیم. بدون اغراق خواهم گفت که ایشان حق استادی به گردن من داشتند و من هرگز محبت‌هایی که او برای من کرد را فراموش نخواهم کرد.

وی با بیان این‌که بخش عمده پیشرفت خودش را در کار مدیون مقامی می‌داند، ادامه می‌دهد: بدون تعارف این جمله را می‌گویم که پیشرفت کاری‌ام به خاطر راهنمایی‌های جلال مقامی است. همه مردم از این هنرمند کارهای بسیار زیبایی دیدند و صدای مخملی او را می‌شناسند. همه نقش‌هایی که آقای مقامی گفتند در یاد مردم باقی مانده است. مگر می‌شود صدای مخملی این هنرمند را فراموش کرد. صدای او صلابت خاصی به نقش‌ها می‌داد. واقعیت این است که در حد خودم نمی‌دانم که اظهار‌نظر درباره کار ایشان داشته باشم، چرا که بهترین بود.

این مدیر دوبلاژ تاکید می‌کند: آقای مقامی ویژگی‌های بسیار زیادی داشتند. از جمله این‌که بسیار خوش‌اخلاق بود و مهربان. او با آرامش کنار جوانانی می‌نشست که وارد این عرصه شدند و به آنها کار را یاد می‌داد. همیشه معتقد بود باید میدان را در اختیار جوانان قرار بدهیم. به همین دلیل تجربیاتش را به جوان‌ترها می‌آموخت تا آنها ادامه‌دهنده این مسیر باشند.

مقامی اسطوره بود

ناصر ممدوح جزو چهره‌های آشنا در دنیای دوبله است. او مدیریت دوبلاژ بسیاری از کارهای ماندگار را به‌عهده داشته است. برای او مدیریت دوبلاژ کارتون یک کار رئال فرقی نمی‌کند. بلکه در تلاش بوده کار ماندگاری از خودش به جا بگذارد.

این هنرمند درباره درگذشت مقامی این طور صحبت‌هایش را شروع می‌کند: در سال‌های اخیر بسیاری از پیشکسوتان را از دست داده‌ایم. پیشکسوتانی که در دوبله کارهای ماندگاری خلق کردند.از دست دادن آقای مقامی خبر تلخی بود و دلمان گرفت. چند ماه پیش بود که همسرش فوت شد. آقای مقامی به جای خیلی از هنرپیشه‌های بزرگ دنیا صحبت کرده و کارنامه درخشانی دارد. من کنار خیلی از عزیزان دوبله کار کردم و خاطرات زیادی دارم. با آقای مقامی هم کارهای مشترک کم نداشتم. واقعا از فوت او ناراحتم و به جامعه هنری و به مردم که با صدای او خاطرات زیادی دارند، تسلیت می‌گویم.

یک معلم واقعی

مجتبی نقی‌یی، مدیر امور دوبلاژ سیما در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به این‌که آقای مقامی نیازی به معرفی ندارد، توضیح می‌دهد: آقای مقامی یکی از ماندگارترین صداهای دوبله بودند و مردم کارهای بسیار خوبی از این هنرمند به یاد دارند. وقتی صحبت از جلال مقامی می‌شود مردم به یاد برنامه دیدنی‌ها می‌افتند چون خاطرات بسیار خوبی از این برنامه در ذهن دارند. بدون تردید ایشان یکی از بهترین‌ها در دوبله بودند و مردم همیشه به نیکی از او یاد می‌کنند.

وی با اشاره به آثاری که دهه ۷۰ از تلویزیون پخش و با صدای مقامی ماندگار شده، ادامه می‌دهد: جلال مقامی در بسیاری از فیلم‌های دهه ۷۰ صحبت کرد و مردم خاطرات زیادی از این فیلم‌ها دارند. او مدیر دوبلاژ و دوبلور بسیاری از این آثار بود که در این دهه پخش شد. یکی از کارهای ماندگار این هنرمند، فیلم سینمایی محمد رسول‌ا... بود که به جای دو شخصیت صحبت کرد و مردم صدای شاخص مقامی را هرگز از یاد نخواهند برد.

مدیر دوبلاژ سیما در پایان می‌گوید: من بیشتر از ۲۱سال است آقای مقامی را می‌شناسم و همیشه به خوش‌اخلاقی میان همکاران چهره بود. او خیلی دلسوز در کار بود و متعهد. وقتی قرار بود کاری را به او بسپاریم با دقت سینک می‌زد و گویندگان را انتخاب می‌کرد. واقعا برای کارش وقت می‌گذاشت و برایش اهمیت زیادی داشت. در ضمن او یک معلم واقعی بود. بسیاری از جوانان را در این مسیر آموزش داد و همیشه معتقد بود باید برای جوانان این عرصه وقت گذاشت و به آنها یاد داد. او شاگردان بسیاری را راهی این حرفه کرد. یاد این هنرمند و آثار زیبایش ماندگار خواهد ماند.

بیانات مقام معظم رهبری در دیدار عوامل برنامه «از سرزمین نور»

دست‌اندرکاران نمایش رادیویی «از سرزمین نور‌۱» در اسفند‌۷۳ با رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدار کردند. این برنامه بر اساس رمان زندگی پیامبر اعظم‌(ص) به نویسندگی محمد سرشار و سردبیری محمد میرکیانی ساخته شده بود. یکی از گویندگان برنامه هم زنده یاد جلال مقامی بود. آنچه در پی می‌آید، بیانات حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای در این دیدار است که پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار ایشان، آن را در آستانه سالروز مبعث پیامبر مکرم اسلام در سال ۸۹ منتشر کرده بود. در این قسمت بخشی از صحبت‌های ایشان درباره زنده‌یاد جلال مقامی را مرور می‌کنیم. «صداهای برنامه هم انصافا خیلی خوب است. حالا آقایان ــ آقای مقامی و آقای اسماعیلی ــ که صداهای‌شان از صداهای خیلی رایج و معروف است و هر کسی که با صداوسیما سر و کار دارد، زیاد شنیده است و هر دو هم انصافا بهترین صداهاست؛ خیلی خیلی خوب است. آقایان دیگر هم که بعضی‌ها صداهای‌شان ناآشنا بود، انصافا نقش‌ها را بسیار خوب اجرا کردند و آدم می‌بیند و می‌فهمد که این گفتارها و محاوره‌ها غالبا از روی شوق عاطفی و احساس عاطفی انجام می‌گیرد. ان‌شاءا... که خداوند شما را موفق و مؤید بدارد. خب من عرض دیگری نمی‌کنم و ان‌شاءا... منتظر می‌مانم که بقیه‌ برنامه‌ شما را بشنویم.»

روایت مقامی از دیدار

جلال مقامی در آخرین گفت‌و‌گویی که با روزنامه جام‌جم در تابستان داشت با یادی از خاطره دیدار با مقام معظم رهبری این‌طور تعریف کرد: من به‌دلیل علاقه‌ای که به رادیو داشتم همزمان هم در دوبله فعالیت می‌کردم و هم در رادیو. به همین دلیل در تمام این سال‌ها برنامه‌های متعددی همچون سرزمین نور، کتیبه، گفته‌ها و ناگفته‌ها، رنگین کمان، عصر بخیر تهران و... را در رادیو داشتم. بهترین برنامه من سرزمین نور بود که اختصاص به تاریخ اسلام و زندگی حضرت محمد(ص) داشت. این برنامه صبح‌های جمعه از رادیو ایران پخش می‌شد. نویسنده این برنامه هم حسین سرشار بود. این برنامه از آنجا که خیلی گل کرده بود و مردم دوست داشتند، مورد توجه رهبری هم قرار گرفت و مقام معظم رهبری یک روز گروه ما را به خانه‌اش دعوت کرد تا تشویق کند. در آنجا گپ‌و‌گفت صمیمانه با رهبر داشتیم. حتی من با ایشان شوخی هم کردم و ایشان هم بسیار خودمانی با ما صحبت کردند. بعداز چند دقیقه نشستن، ایشان به من گفتند: «چه نام زیبایی. این نام را چه کسی برای‌تان گذاشته؟ و من هم با خنده به ایشان گفتم که من کوچولو بودم و نمی‌توانستم حرف بزنم، حتما پدرم گذاشته است!» ایشان هم خندیدند.

بعد از چند دقیقه که خدمت رهبری بودیم، من به‌دلیل ورم پا نشستن برایم سخت شد. ایشان متوجه شدند من به خودم فشار می‌آورم و خطاب به من گفتند که آقای مقامی عادت ندارید روی زمین بنشینید؟ من هم به ایشان گفتم من روی خاک خوابیده‌ام. عادت به نشستن دارم اما پایم ورم کرده است. ایشان به من گفتند پس چرا چای را با قند می‌خورید؟ من هم گفتم خب شما کاسه توت را جلوی خودتان گذاشتید! و .... واقعا ایشان با رویی‌گشاده و خودمانی با ما حرف می‌زند و از این دیدار خیلی خاطره خوش دارم. باید به این نکته اشاره کنم، بودن در برنامه سرزمین نور برایم افتخار بزرگی بود که باعث شد خدمت رهبری بروم.

بازی با صدا

جلال مقامی چه در قامت مجری و چه صداپیشه و گوینده برای مخاطبان ایرانی با نقش‌ها و آثار رنگارنگ زنده است. از میان کارنامه پر بار او و عمر پرحاصلش در عرصه هنر چند اثر را مرور کردیم.

دهه‌۶۰ با دیدنی‌ها

چهره بسیاری از گویندگان رادیو و دوبلورها برای مخاطبان آشنا نیست اما زنده‌یاد مقامی هم در قامت بازیگر دیده شده بود و هم با اجرای برنامه مشهور دیدنی‌ها در دهه۶۰ و۷۰ برای بینندگان تلویزیون در آن دوره شناخته شده بود. برنامه دیدنی‌ها روزهای یکشنبه از شبکه دو پخش می‌شد. پخش این برنامه به تهیه‌کنندگی غلامحسین میرزاده از سال ۱۳۶۲ آغاز شد و به مدت ۱۲سال ادامه داشت. موسیقی تیتراژ برنامه به یکی از آهنگ‌های خاطره انگیز بدل شده است.

چهره‌ها با صدای مقامی

بازیگران برجسته و شناخته شده جهانی بسیاری هستند که با صدای مقامی در ایران به شهرت رسیدند. وی جای رابین ویلیامز رابرت رد فورد، مایکل کین، داستین هافمن، مارچلو ماستاریانی و... بارها سخن گفت. از جمله نقش‌های به یادماندنی ردفورد، این بازیگر مشهور و قدیمی در فیلم سینمایی سه روز کرکس (کندور) با آوای گرم و متفاوت جلال مقامی برای بینندگان ایرانی تشخص یافت. این شخصیت در بخش مخفی‌ سازمان سیا مشغول به فعالیت بود.

خوانش کلام وحی

یکی از آثار به‌یادماندنی در کارنامه زنده‌یاد مقامی، صداپیشگی به جای نقش زید و جعفربن‌ابی‌طالب در فیلم سینمایی محمدرسول‌ا... است. نقش جعفر با آن دیالوگ‌های شنیدنی، با صدای مخملی مقامی تاثیرگذاری بیشتری داشت و بر جان مخاطبان نشست. آنجا که رسا و زیبا کلام پروردگار را می‌خواند: «به نام خداوند بخشنده مهربان. در این کتاب یاد کن مریم را آن دم که از خانواده‌اش دور شد و به یک نقطه شرقی پناه برد. جبرئیل را بر او فرستادیم که گفت من فرستاده پروردگار تو هستم...»

خاطره‌بازی با نقش‌ها

زنده‌یاد مقامی زمان حیاتش در برنامه‌های مختلف تلویزیونی حضور یافت و با مخاطبان رودررو سخن گفت. از جمله این برنامه‌ها دورهمی، حالا خورشید، چهل تیکه و... بود. «چهل تیکه» با اجرای محمدرضا علیمردانی برنامه‌ای است که با آثار هنرمندان به‌ویژه هنرمندان قدیمی خاطره‌بازی می‌کند. مقامی نیز با حضور در این برنامه و در گفت‌‎وگو با علیمردانی از کارنامه هنری و خاطراتش گفت و بخش‌هایی از اجراهایش را به تماشا نشست.