وقتی از دهه ۸۰ حال دریاچه ارومیه بد شد، همه فکر کردند می‌شود منابع آبی را از هر سو به طرف آن روان کرد تا دوباره به روز‌های خوش قبل بازگردد. غافل از این‌که وجود چاه‌های مجاز و غیرمجاز در حال مکیدن آب‌های زیرزمینی هستند و آذربایجان غربی در حال ورود به یک بحران است. آن‌طور که کارشناسان اعلام کرده‌اند، افزایش مصرف از منابع آبی، کاهش نزولات آسمانی و همچنین آورده‌های رودخانه‌ای از جمله مهم‌ترین عوامل کاهش سطح آب‌های رو زمینی و زیرزمینی در آذربایجان غربی بوده است. بررسی گزارش سازمان هواشناسی در دو سال گذشته در ارتباط با وضعیت بارش‌ها در آذربایجان‌غربی نشان می‌دهد، متوسط بارش در این استان به ۳۰۰ میلی‌متر هم نرسیده و به‌طور متناوب در سال‌های آبی ۱۴۰۰ ــ ۱۳۹۹ و ۱۴۰۱ ــ ۱۴۰۰، این رقم ۲۹۶ و ۲۹۵ میلی‌متر بوده است. زمانی این بارش‌ها کم یا خیلی کم به نظر می‌رسد که این ارقام را با دو سال پیشتر مقایسه کنیم؛ در سال‌های آبی ۱۳۹۸ــ ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹ ــ ۱۳۹۸ به ترتیب ۵۲۰ و ۴۲۰ میلی‌متر بارش در این استان به ثبت رسید لذا این کاهش‌های بیش از ۱۰۰ و بیش از ۲۰۰ میلی‌متری نشان می‌دهد میزان ورودی به منابع آبی میلیارد‌ها مترمکعب کاهش یافته است.
آب‌های سطحی نیازمند مدیریت
با کاهش بارندگی‌ها و همچنین وضعیت دریاچه ارومیه که به معضلی بزرگ تبدیل شده، در کنار مدیریت آب‌های سطحی برای اختصاص حقابه دریاچه و ایضا بخش کشاورزی، اولین گام برای جلوگیری از بروز بحران در آذربایجان غربی این است که کشاورزان دست از حفر چاه بردارند و مسئولان هم انجام آبیاری‌های نوین و استفاده از سیستم‌های قطره‌ای و بارانی را مورد حمایت قرار دهند. با انجام این کار‌ها تازه می‌توان به بهبود وضعیت سفره‌های زیرزمینی، امیدوار بود و از تداوم بروز پدیده فرونشست جلوگیری کرد. چه‌بسا سفره‌های زیرزمینی کم‌کم احیا و میزان آب آن‌ها افزایش یابد. در همین ارتباط معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی با بیان این‌که سالانه در استان ۳۶ میلیون مترمکعب کسری مخزن آب داریم، می‌گوید: «این میزان در سال زراعی ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ به حدود ۱۱۶ میلیون مترمکعب رسیده و نشان می‌دهد مصرف بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر رشد زیادی پیدا کرده که باید از این موضوع جلوگیری شود.» محمد اشرفی با اشاره به این که ۳۷ هزار و ۶۳۰ حلقه چاه مجاز دارای پروانه بهره‌برداری در آذربایجان غربی وجود دارد که ۸۹درصد معادل ۳۳ هزار و ۳۶۵ حلقه از این تعداد در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، ادامه می‌دهد: «تا پایان سال گذشته در استان بیش از ۹۲۵۰ مورد نصب کنتور انجام شد که امسال نیز ۲۱۴ دستگاه کنتور روی چاه‌های استان نصب شده است.»
استان تحت تاثیر خشکسالی
آذربایجان غربی در سه حوزه آبریز ارس، آبریز مرزی غرب و دریاچه ارومیه قرار دارد که افزایش بی رویه استفاده از آب‌های زیرزمینی موجب افت آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی شده است. چند روز پیش مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌غربی اعلام کرده بود که طبق شاخص‌های استاندارد شده دما و بارش تا پایان مهر ماه امسال ۸۳.۵درصد از مساحت استان تحت‌تأثیر خشکسالی قرار گرفته و فقط ۱۵.۵درصد مساحت در حد نرمال است. اسماعیل سیمایی گزارشی از میزان بارش‌ها در آذربایجان غربی داده و گفته این بارش‌ها بیش از ۴۴درصد کاهش یافته که این کاهش نسبت به متوسط بلندمدت ۳۰درصد بوده است. با این اوصاف، آن‌طور که مسئولان اعلام کرده‌اند از کل کنتور‌هایی که بر سر چاه‌ها در آذربایجان‌غربی نصب شده، ۷۱۵۴ مورد در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده و بیشترین تعداد نصب کنتور هم مربوط به سال گذشته با ۳۱۴ دستگاه است. با توجه به اقدامات صورت گرفته در حوزه‌های مختلف مرتبط با آب، هرچند انتظار نمی‌رود حداقل در کوتاه مدت، تغییرات قابل‌توجهی ایجاد شود، ولی می‌توان با مدیریت مناسب مصارف آبی به‌ویژه در حوزه کشاورزی و همچنین اجرای طرح‌هایی برای ذخیره مناسب آب در حوضه آبخیزداری و آبخوانداری، گام‌های بلندتری در راستای بهینه‌سازی مصرف آب در این خطه از کشور برداشت؛ امری که می‌تواند ضمن بهبود آمار‌های آبی، دریاچه ارومیه را نیز به سمت بهبود وضعیت یا حتی نجات از کم‌آبی و بی‌آبی سوق دهد.
روزنامه جام جم
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
یک کارشناس روابط بینالملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد
