این چالش ممکن است به جراحی دندان یا کشیدن بینجامد و در چنین صورتی میتواند منبعی برای ذخیره کردن سلولهای بنیادی فرد باشد. این نوع از سلولها که از پالپ دندانهای عقل و شیری به دست میآیند در حال حاضر بهطور ویژه مورد توجه محققان جهان هستند. تحقیقات نشان میدهد که این سلولها احتمالا در درمان برخی بیماریهای غیرخونی کاربرد دارند و جمعآوری و نگهداری آنها در کشورهای پیشرفته مختلف آغاز شده است. کشور ما هم تحقیقات خود را در این زمینه آغاز کرده است و بهزودی امکان نمونهگیری و ذخیره سلولهای ریشه دندان عقل و شیری در ایران محقق میشود. در گفتگو با دکتر مرتضی ضرابی، رئیس بانک خون بندناف رویان، کاربردهای این سلولها و مراحل تحقیقاتی مورد نیاز برای بهرهبرداری از آنها را جویا شدهایم.
دکتر مرتضی ضرابی علت مورد توجه قرار گرفتن این نوع از سلولهای بنیادی را اینطور توضیح میدهد: «ریشه دندانهای شیری یا همان پالپ دندان و دندان عقل نوعی از سلولهای بنیادی مزانشیمی دارند که این سلولها هم قدرت تکثیر خوبی دارند هم قدرت تمایز با بافت عصبی و استخوان و غضروف. میزان اولیه این سلولهای بنیادی در دندانهای شیری بسیار کمتر از دندان عقل است. تحقیقات در رابطه با کاربردهای این سلولها هنوز در دنیا ادامه دارد. گزارشهایی ارائه شده که در برخی موارد آسیبهای لثه یا آسیب استخوان فک از این سلولها استفاده شده است، اما گزارشهای این زمینه، هنوز خیلی زیاد نیست، چون بهتازگی آغاز شده است.»
تحقیقات سلولهای مزانشیمی در ایران
دکتر ضرابی از مراحل تحقیقاتی این کار در ایران به جامجم میگوید: «ما در ایران تلاش کردیم سلولهای بنیادی مزانشیم ریشه دندان را جداسازی کنیم و آن را کشت داده و تکثیر کنیم. چندسالی هم هست که آنها را به شکل فریزشده در مراکز تحقیقاتی نگهداری میکنیم. تا به امروز نمونههای تحقیقاتی در مؤسسه رویان اصفهان جمعآوری و نگهداری میشده است تا مراحل جمعآوری و نمونهسازی آن را تکمیل کنند و مراحل دانش فنی آن به مرور توسعه پیدا کند. در نظر داریم با تکمیل فرآیند حصول دانش فنی برای کسانی که مایل هستند این کار را انجام دهند، خدمات لازم را در ایران ارائه بدهیم.»
رئیس بانک خون بندناف ادامه میدهد: «سلول مزانشیم را در حال حاضر از بافتهای دیگری مثل مغز استخوان و بندناف استخراج میکنیم؛ برای مثال، سلولهای بنیادی بندناف برای کودکانی که دچار فلج مغزی هستند در فاز یک و دو کارآزمایی بالینی قرار دارد، ولی هنوز از سلولهای بنیادی مربوط به پالپ دندان استفاده نشدهاست.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا مشخص شده که این سلولهای بنیادی در درمان چه بیماریهایی کارایی دارند، میگوید: «محققان معتقدند شاید این سلولها بتواند بیشتر در درمان بیماریهای عصبی مورد استفاده قرار بگیرد، زیرا که منشأ این سلولها با سلولهای ستیغ عصبی یکی است.»
شروع خدمات نگهداری سلول بنیادی دندان عقل تا پایان امسال
دکتر ضرابی در پاسخ به این سؤال که چه زمانی خدمات مربوط به ذخیره سلولهای مزانشیم دندان عقل و شیری به صورت عملیاتی ارائه میشود، تصریح میکند: «تلاش ما این است که تا پایان امسال بتوانیم این خدمت را ارائه کنیم.»
او همچنین درباره اینکه برای ذخیرهسازی سلولهای بنیادی ریشه دندان شیری و دندان عقل باید به چه مراکزی مراجعه کرد، توضیح میدهد: «خانوادهای که میخواهد سلولهای بنیادی را برای فرزندی که دندان شیری دارد ذخیره کند باید به دندانپزشک مراجعه کند تا دندان کشیده شود. دندانی که خودش بیفتد برای این کار مناسب نیست، زیرا که به بزاق دهان آغشته شده و سلولها کاهش پیدا میکنند. در جراحی دندان عقل هم میشود دندانپزشک پس از کشیدن دندان عقل آن را در محیط مناسبی قرار دهد تا بعدا جداسازی سلولها انجام شود.»
کاربرد سلولهای بنیادی دندان عقل با بندناف متفاوت است
بهگفته رئیس بانک خون بندناف، در بیشتر کشورهایی که بانک بندناف دارند، بانک پالپ دندان هم دارند، ولی هیچیک تا بهحال اعلام نکردهاند که این سلولها را برای چه بیماریهایی قرار است استفاده کنند. آنچه مسلم است این که با پیشرفتهای پزشکی در حوزه سلولهای بنیادی، بهزودی کاربردهای زیادی برای این سلولها به دست خواهد آمد. شاید این تصور برای خیلیها پیش بیاید که اگر فرصت ذخیرهسازی سلول بندناف را از دست دادند، میتوانند در زمان جراحی یا کشیدن دندان عقل برای نگهداری سلولهای بنیادی اقدام کنند؛ درحالی که نوع این سلولها با هم متفاوت هستند.
دکتر ضرابی در توضیح این مسأله به جامجم میگوید: «سلولهای پالپ دندان نمیتواند جایگزین سلولهای بنیادی بندناف باشد، زیرا سلولهای بندناف، خونساز بوده و در بیماریهای خونی قابل استفاده است. در بیماریهای تالاسمی و سرطان خون حتما نمونه سلول بنیادی خون بندناف مورد نیاز است. این فرصت ارزشمندی است برای این که منبعی از سلولهای مزانشیم برای بیماریهای غیرخونی مانند اوتیسم، سکتههای مغزی، قلبی، دیابت و... در اختیار داشته باشند.» بنابراین هرکدام از این سلولها کارایی خود را خواهند داشت.
تولد محصولات بومی از همکاری رویان و دانشبنیانها
از افقهای روشنی که پیش روی فعالیتهای دانشبنیان وجود دارد و باید هرچه بهتر و دقیقتر برای محققان کشور روشن شود همکاری با مراکز علمی تخصصی است. از دل این همکاریها، نیازهای علمی و تحقیقاتی بهخوبی شناسایی میشود و شرکتها میتوانند اولویتهای کاری خود را در زمینه تخصصیشان پیدا و در همان حوزه شروع به کار کنند. در همین راستا همکاریهای موثری در حوزه فناوری و توسعه سلولهای بنیادی بین شرکتهای دانشبنیان و بانک خون بندناف مؤسسه رویان اتفاق افتاده است که در ادامه به طور مختصر به آن اشاره میکنیم.
جلوگیری از خروج ارز با ساخت مخزن ذخیره سازی
بانک خون بندناف در همکاری با شرکتهای دانشبنیان امسال دستاوردهای بسیار مهمی بهدست آورده است. در این همکاریها، یکی از شرکتهای دانشبنیان به کمک بانک خون بندناف موفق شده اولین نمونه مخزن نگهداری نیتروژن مایع را طراحی کند و از این راه جلوی خروج ارز از کشور برای تهیه مخزن خارجی را بگیرد. بهگفته دکتر ضرابی، حجم این مخزن ۱۸۰۰ لیتر است و برای نگهداری محصولات زیستی در دمای منفی ۱۹۶سانتیگراد مورد استفاده قرار میگیرد. این مخزن فقط مخصوص نگهداری نمونههای زیستی بانک خون بندناف نیست و میتواند در صنایع دارویی، بهداشتی، غذایی، پزشکی و آزمایشگاهی مورد استفاده قرار بگیرد.
زخمپوش زیستی با توان ترمیم و بازسازی بالا
محصول دیگری که از دل فعالیتهای علمی و تلاشهای بانک خون بندناف و شرکتهای دانشبنیان متولد شده است، زخمپوش یا پانسمان زیستی است که از پرده جنینی به دست آمده و برای زخمهای حاد و مزمن، سوختگیها و جراحیهای قرنیه و همینطور زخم پای دیابتی به کار میرود. تولید این پانسمان، کشور را از نمونههای خارجی بینیاز میکند و با داشتن پروتئین و فاکتور رشد برای ترمیم و بازسازی بافتها بسیار مفید است.
روزنامه جام جم
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد