۵پیشنهاد نخبگان برای توسعه‌کشور

هدف از این نشست شنیدن دغدغه‎ های نخبه‎ هایی بود که برای تحصیلات تکمیلی از کشور خارج شده‎اند، تجربه ‎های ارزنده علمی کسب کرده و بعد از مدتی تصمیم گرفته‌اند به ایران بازگردند. آنها شاید بیش از هرکسی چالش‎های کار علمی و اقتصادی در ایران را می‎شناسند؛ زیرا تجربه فضای علمی در پیشرفته‌ترین کشورهای جهان را هم کسب کرده‎اند و بحران‎های اقتصادی ایران را هم به خوبی می‎دانند. به همین دلیل است که بهره‎گیری از ایده‎ها و راهکارهای آنها برای بهبود شرایط کشور، بسیار راهگشاست، البته اگر اعتمادشان جلب و امکانات اجرایی کافی به آنها داده شود. بخش‎هایی از مهم‎ترین راهکارهای مطرح شده از سوی این نخبگان، در کنار برنامه‎های معاون علمی رئیس‎ جمهور در ادامه آمده‌است.

۱- به جای ستاد، مراکز علمی تاسیس کنیم

دکتر محسن اکبری که بخشی از تحصیلات خود را در دانشگاهی در روسیه گذراند و اکنون عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی است، درباره اهمیت تغییر ساختار معاونت علمی توضیح می‌دهد و می‌گوید: «معاونت علمی ساختاری ستادی دارد، که از نظر من برای خیلی از موضوعات کشور جواب نمی‎دهد و بودجه دست پایین برا‌ی‌مان به همراه دارد. در میان این ستادها، ستاد نانو موفق بوده و بقیه ستادها آن طور که باید دستاوردی نداشته‎اند. در روسیه برای موضوع فناوری‎های کوانتومی، به جای ستاد، مرکز وجود دارد؛ یعنی همه افراد کار و تحقیقات و فعالیت‌شان را در آنجا تجمیع و هر دو سال هم گزارشی از عملکرد خود ارائه می‏کنند. در آنجا توجهی ویژه‏ روی مسأله فروش وجود دارد، طوری که معتقدند برای رشد در حوزه علمی باید بتوانیم فروش داشته‌باشیم. راه‎اندازی چنین مراکزی می‎تواند بعد از چند سال فراخوان جذب هیأت علمی و دانشجو داشته‌باشد و افراد با پرداخت هزینه‎هایی می‌توانند در دوره‎های علمی این مرکز آموزش ببینند. توسعه این مراکز علمی درآمد هم به همراه دارد و سبب گسترش فناوری می‎شود.»

۲- در بعضی رشته‎ ها به متخصص خارجی نیاز داریم

دکتر میثم علیزاده که تخصصش در زمینه هوش مصنوعی و علوم اجتماعی محاسباتی بوده و در آمریکا تحصیلات تکمیلی را گذرانده است، می‎گوید: «برگزاری مسابقاتی مثل گفتمان انقلاب، باعث برگشت و مشارکت نخبه‎هایی که از ایران رفته‎اند، نمی‎شود و باید بتوانیم با حوزه تخصصی‎شان با آنها ارتباط داشته‌باشیم. ای کاش حتی برای همین نشست، افرادی حضور داشتند که شبیه هم نبودند و تنوع فکری بیشتری می‎داشتند.» او ضمن اشاره به نبود متخصص در بعضی رشته‎ها در ایران می‎افزاید: «متاسفانه بعضی از دانشگاه‎های تراز ما در برخی رشته‎ها هیچ فرد شاخصی ندارند که در استانداردهای بین‎المللی کار کرده‌باشند، حتی در برخی رشته‎های نوین و حوزه‎های میان رشته‎ای وارد نشده‎ایم یا از لهستان، مجارستان و ترکیه هم عقب‎تریم با این حال چطور انتظار داریم در این زمینه افراد شاخصی تربیت کنیم؟ مهم است که این مسائل را قبول کنیم و برای حلش قدمی برداریم. مثلا چه اشکالی دارد برای هر کدام از حوزه‎ها چهار پنچ متخصص از کشورهای خارجی بیاوریم.»

۳- دانشگاه‌ها فقط نظریه‎ پرداز تربیت نکنند

دکتر آرمان بیرق‎دار که دور‎ه‎ای از تحصیلات خود را در دانشگاه واگنینگن هلند گذراند و اکنون در دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس تدریس می‎کند، به اهمیت توجه به نیروی انسانی اشاره دارد و می‎گوید: « نیروی انسانی ما وقتی به مرحله ثمردهی می‎رسد، مورد استفاده کشورهای خارجی قرار می‎گیرد و اگر نتوانیم از این نیروها استفاده کنیم، آنها را از دست می‎دهیم. در حال حاضر مهاجرت تحصیلی به ساده‎ترین راه برای خروج از کشور تبدیل شده‌است.» او نقد جدی به فرآیند آموزش در دانشگاه‎های ایران را وارد می‎داند و می‎گوید: «مجموع دروس برای تربیت دانشجو به گونه‎ای است که بیشتر یک نظریه‎پرداز خوب از دانشگاه بیرون می‌آید تا یک فناور خوب. شعار دانشگاه واگنینگن که من در آن درس خوانده‌ام، این بود که هر دانشی به پول ختم نشود، مشکل دارد. بسیار مهم است که بتوانیم برای دانشگاه‎هایی که می‎سازیم، سیاست‌گذاری علمی داشته‌باشیم؛ برای مثال تصمیم دولت هلند برای استفاده از سوخت‎های زیستی(Biodiesel) این است که تا سال ۲۰۳۵، ۵ تا ۱۰ درصد سوخت هواپیماها باید سوخت زیستی باشد. این تعهد الزام‎آور است و مسیر اجرای آن از مراکز دانشگاهی می‎گذرد؛ زیرا هم ضمانت اجرایی، هم جنبه تشویقی و نیز تخفیف مالیاتی برای آن در نظر گرفته می‎شود.» به این ترتیب علم درآمدزا هم خواهدبود.

۴- دنبال پیشرفت در تمام حوزه‌های علمی نباشیم

دکتر روح‌ا... دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‎بنیان رئیس‎جمهور در این نشست، نخبگان را مالکان اصلی بازار فناوری در ایران می‎داند و می‎گوید: «بسیاری از نخبگان ایرانی که در دیگر کشورها زندگی می‌کنند، دل‌شان با این خاک و میهن است. بنابراین باید برای این افراد احترام و هویت اثرگذارانه‌ای در نظر بگیریم و با آنها تعامل کنیم. این ارتباطات می‌تواند بدون اجبار به بازگشت آنها برقرار بماند.» از مهم‎ترین نکاتی که لازمه پیشرفت هر کشوری است و با نگاهی اجمالی می‌توان در کشورهای توسعه یافته هم این ویژگی را مشاهده کرد، تمرکز بر یک یا دو حوزه خاص در تولید و فناوری است.» دکتر دهقانی هم با یادآوری این مسأله می‎گوید: «از راهکارهای اشتباه این است که ما برای توسعه یافتگی به دنبال گسترش همه عرصه‌های فناورانه باشیم؛ در حالی‌که چندان مزیت‌های ملی در آنها نداریم. به جای این کار باید کنسرسیومی از شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد کنیم تا بتوانیم در برخی رشته‌های نوظهور و مورد نیاز کشور هم توسعه بیابیم.»

۵- شبکه ارتباطی بین نخبه‎ ها باید شکل بگیرد

دکتر معصومه جباری‎فر، که حوزه کاری‎اش فناوری اطلاعات است و در کانادا تحصیلات تکمیلی خود را گذرانده و هم‎اکنون در دانشگاه امیرکبیر به پژوهش و تدریس مشغول است، با تاکید بر این که برقراری ارتباط بین نخبه‎های خارج از کشور بسیار مهم است، می‎گوید: «ارتباط کمک می‎کند فعالان علمی در زمینه‎های مختلف در کشورهای خارجی یکدیگر را بشناسند و بتوانند اقدامات مهمی در کمک به کشور داشته‌باشند.»

پاسخ معاون علمی ریاست‌جمهوری به خبرنگار «جام‎ جم»

چطور اعتماد نخبه ‎های خارج کشور را جلب کنیم؟

ایده همکاری با نخبگان خارج از کشور یا فراهم کردن امکانات با درآمد رضایت‎بخش برای بازگشت به ایران و فعالیت پژوهشی یا فناورانه، ایده‎ای بسیار جذاب است و شاید اگر بتوان آن را با موفقیت اجرا کرد نتایج ارزنده‎ای برای کشور در پی داشته‌باشد اما با توجه به نگرانی‌هایی که همیشه درباره همکاری با متخصصان خارج از ایران وجود دارد و حساسیت‎های امنیتی که برخی نهادها درباره رفت‎و‎آمد نخبه‎های رشته‌های خاص به داخل و خارج ایران دارند، باید دید معاونت علمی چه راهکاری برای این چالش در نظر دارد؟ این سؤال را به طور اختصاصی از دکتر دهقانی پرسیدیم، او در این خصوص می‎گوید: «ما واقعا تلاش داریم فضای مناسب و امنی برای تعامل با نخبه‌ها را چه علاقه‌مند باشند به ایران برگردند و چه از دور بخواهند همکاری داشته‌باشند، فراهم کنیم. می‎خواهیم آنها بتوانند به این فضا اعتماد کنند و نگران موضوعات امنیتی نباشند و بتوانند کار علمی‎شان را انجام دهند. برنامه‎مان این است که معاونت علمی را از جنس خودشان بدانند و آن را شبیه چتر حمایتی احساس کنند، برای ایجاد این فضا ایده‌هایی هم داریم.»