بیداد بیابان در سرزمین ایران

بیابان به مناطق دارای اقلیم‌های خشک و فراخشک که میزان متوسط بارندگی سالانه آن کمتر از ۱۵۰میلی‌متر و درصد پوشش گیاهی چند ساله آن کمتر از ۱۰درصد باشد، اطلاق می‌شود. ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و به دلیل تغییرات اقلیمی و افزایش دما، هرساله میانگین دمای زمین افزایش و میزان بارندگی‌ها نیز کاهش می‌یابد. بنابراین در این شرایط پوشش گیاهی مناطق مختلف از بین می‌رود و موجب افزایش بیابان‌ها می‌شود.

وقتي از تغيير اقليم سخن بگوییم چنين استنباط مي شود که بیابانی شدن جنگل‌ها و مراتع به ظاهر ساخته دست انسان نیست؛ اما حقيقت اين است که نقش اساسی در شکل‌گیری اين اتفاق به دست همين موجود دوپا صورت می‌گیرد. چرا که برداشت‌های غیرمجاز آب، حفر چاه‌های زیرزمینی بدون‌مجوز، چرای بیش از حد دام، معدن‌کاوی، جاده‌سازی و مسائلي از اين دست در سال‌های اخیر موجب‌شده بسیاری از مراتع و جنگل‌ها برای همیشه در بهت خشکسالی فرورود. براساس آمارهاي رسمي بیش از ۲۰ درصد مساحت ایران تحت تاثیر بیابان‌زایی قرار دارد. سرانه بیابان در کشور ما ۴۳۰۰متر مربع است، این در حالی است که سرانه بیابان در جهان ۲۰۰۰مترمربع است. آمارهای کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی نیز نشان مي‌دهد حدود یک‌ششم جمعیت جهان، سه‌چهارم اراضی خشک جهان و یک‌سوم خشکی‌های روی کره‌زمین در معرض بیابانی‌شدن قرار دارند همچنین ۱۱۰کشور دنیا در معرض بیابان‌زایی هستند.

هم اکنون ۶۱ درصد مساحت کشور در اقلیم خشک و فراخشک قرار دارد که سه برابر درصد جهانی و حدود ۲۰ درصد است. اگرچه ۳۲ میلیون هکتار از اراضی کشور در وضعیت بیابانی قرار دارد اما در تقسیم‌بندی های اکوسیستمی، حدود ۴۴میلیون هکتار آن در زمره اکوسیستم بیابانی است. افزایش جمعیت روستایی و عشایری و وابستگی معیشت آنها به بهره‌برداری از اراضی در معرض تخریب و رقابت برای بهره‌برداری غیراصولی از اراضی مرتعی و کشاورزی موجب شده روزبه‌روز شاهد گسترش پدیده‌های بیابانی در کشور باشیم. بیابان‌زایی تقریبا همه‌جای دنیا یک مشکل بزرگ زیست‌محیطی به شمار می‌رود که بخش‌های مختلف مولد اقتصاد کشورها را تهدید می‌کند اما در ایران این معضل ابعادی وسیع‌تر پیدا کرده و گسترش بیابان‌ها از دیدگاه تمام کارشناسان محیط‌زیست برای اقتصاد کشور و حتی برای زندگی مردم نگران‌کننده است و در حال حاضر به عنوان يك معضل جدي گريبانگير کشور مان است.

کارشناسان بر این باورند که اكنون نخستين گام در اجراي فعاليت بيابان‌زدايي جلوگيري از گسترش بيابان است كه بايد متكي بر شناخت پديده‌هايي باشد كه هم به طور جداگانه و هم در تقابل با يكديگر تغييراتي را به وجود مي‌آورند و منجر به بيابان‌زايي مي‌شوند. يكي از اين پديده‌ها فروسایي زمين در نواحي خشك، نيمه‌خشك و مناطق نيمه‌مرطوب است که عوامل دخيل در پيدايش آن در وهله اول فعاليت‌هاي انساني و تغييرات آب و هواست. حدود ۹۰درصد ایران با سه حوزه مشخص دشت لوت، دشت کویر و بیابان‌های مسیله در معرض بیابان‌زایی قرار دارند و عوامل انسانی مانند بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و خاک سبب افزایش این میزان می‌شود. بر اساس آمارها، هر سال حدود ۱۰۰هزارهکتار به بیابان‌های کشور افزوده می‌شود و قسمتی از زمین از بین می‌رود.