سازمان تامین اجتماعی در تنگنای سرمایه

دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۲، ذیل فصل بازنشستگی و رفاه ۵۳۴هزار میلیارد تومان منابع برای صندوق‌ها و نهادهای حمایتی در نظر گرفته است که از این میزان ۲۰۷هزار میلیارد تومان مربوط به صندوق بازنشستگی کشوری است.

درمقایسه با صندوق بازنشستگی کشوری، سازمان تامین اجتماعی را داریم که با وجود پوشش ۵۳.۳درصد جمعیت کشور در قالب بیمه اجتماعی (بازنشستگی، بیمه بیکاری، درمان و...) در بودجه۱۴۰۲ سهم ۱۶هزار میلیارد تومانی دارد. عمده سهم سازمان تامین اجتماعی اما مربوط به این ۱۶هزار میلیارد تومان، نیست؛ بلکه این سازمان مطالباتی از دولت دارد که باید در قالب رد دیون به آن پرداخت شود.

همین بحث در نشست خبری روز گذشته (۱۷بهمن) میرهاشم موسوی، مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی مطرح شد.

در حالی که موسوی ترجیح می‌داد موضوع حجم مطالبات دولت را مطرح نکند اما در پاسخ به خبرنگاران رقم آن را اعلام کرد: ۴۰۰ هزار میلیارد تومان؛ البته این رقم در مقایسه با دارایی‌های سازمان در شستا و بودجه ۱۴۰۲ سازمان رقم بزرگی محسوب می‌شود.

مدیرعامل این سازمان که بیش از ۴۴میلیون نفر از جمعیت کشور را تحت پوشش دارد در مورد ارزش دارایی شستا به ۱۶۸هزار میلیارد تومان و بودجه ۱۴۰۲ آن به ۶۴۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد.

گزارش مرکز پژوهش‌ها

به‌تازگی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرده که کل دارایی‌های سازمان تامین اجتماعی در سال ۱۴۰۰ به ۶۲۵ هزار میلیارد تومان می‌رسید، در شرایطی که در این سال ۳۲۴ هزار میلیارد تومان مصارف در حوزه‌های بازنشستگی و بیمه‌ای داشته است.

این گزارش نشان می‌داد دارایی‌های سازمان در پایان سال ۱۴۰۰، حدود ۵۲ درصد مصارف آن را پوشش می‌داد. این شکاف نشان می‌دهد تورم موجود در اقتصاد و در پایان سال۱۴۰۰ که به ۴۰.۲درصد می‌رسید چگونه هزینه‌های این سازمان را در قیاس با ارزش دارایی‌های آن افزایش داده است، به طوری که بیش از نیمی از ارزش دارایی‌های این مجموعه را بلعیده است؛ البته مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی در پاسخ به این پرسش جام​‌جم که کل دارایی سازمان در حال حاضر به چه رقمی می‌رسد، گفت: «حدود هزار هزار میلیارد تومان». این رقم حدود ۴۰۰هزار میلیارد تومان از رقم درج شده در گزارش مرکز پژوهش‌ها بیشتر شده است. با توجه به این‌که طبق اعلام موسوی رقم هزینه‌های جاری سازمان به ۳۰هزار میلیارد تومان در هر ماه می‌رسد، حجم کل مصارف آن در سال ۱۴۰۱ به ۳۶۰هزار میلیارد تومان می‌رسد که در نتیجه ۳۶درصد هزینه‌ها در دل دارایی‌ها قرار می‌گیرد .

ناکافی بودن پوشش شستا

سازمان‌هایی همچون تامین اجتماعی که یک صندوق بیمه ای فراگیر محسوب می‌شوند و به ازای دریافت حق بیمه (کسور دوران اشتغال افراد) به آنها خدمات می‌دهند، باید بر اساس درآمدهای پایدار حرکت کنند؛ به طوری که در صورت وصل نشدن حق بیمه‌ها یا کاهش وصول حق بیمه به دلایلی چون بیکاری شاغلان، بیماری‌های فراگیر و... بتوانند از محل درآمدهای پایدار یا همان منابع حاصل از سرمایه گذاری، هزینه‌های خود را پوشش دهند اما در رابطه سازمان تامین اجتماعی با بازوی سرمایه‌گذاری یعنی شستا چنین وضعیتی حاکم نیست.

به گفته میرهاشم موسوی، صندوق‌هایی مانند تامین اجتماعی باید ۶۰ تا ۷۰ درصد مصارف ماهیانه خود را از طریق DPS (عایدی حاصل از سود سهام) پوشش دهند اما در تامین اجتماعی سهم شستا از کل مصارف به ۲۱ تا ۲۲ درصد می‌رسد.

به همین دلیل مدیرعامل می‌گوید: «کل ارزش شستا ۱۶۸هزار میلیارد تومان است؛ یعنی حتی اگر افزایش سرمایه دهیم و میزان ارزش شستا را به ۴۰۰ هزار میلیارد تومان برسانیم بازهم تا بودجه ۱۴۰۲ سازمان که ۶۴۰ هزار میلیارد تومان هدف گذاری شده، فاصله دارد.» از این گفته می‌توان متوجه شد که کل ارزش کنونی شستا تنها حدود ۲۶ درصد بودجه سال آینده سازمان تامین اجتماعی را پوشش می‌دهد.

نسبت بدهی دولت با بودجه سازمان

موسوی در پاسخ به دیگر پرسش جام​‌جم در مورد مطالبات تامین اجتماعی از دولت در بودجه ۱۴۰۲ این سازمان گفت: «از بودجه ۶۴۰ هزار میلیارد تومانی سازمان، ۲۱۴ هزار میلیارد تومان مربوط به سهم دولت است». مطالبات سازمان از دولت در دو ردیف مطالبات جاری و مطالبات انباشته قرار می‌گیرد. این مطالبات به‌واسطه سهم دولت از بیمه اقشار مختلف ایجاد می‌شود. طبق قوانین جاری دولت باید سهمی از حق بیمه اقشار مختلف را بپردازد. با توجه به این‌که از گذشته دور، دولت‌ها سهم حق بیمه را پرداخت نمی‌کردند و سازمان هم از روی ناچاری به خدمات خود ادامه می‌داد، این مطالبات انباشته شدند. هر ساله هم به حجم این مطالبات افزوده می‌شود. هر چند موسوی گفت دولت ۹۰ هزار میلیارد تومان دیگر از مطالبات سازمان را می‌پردازد اما بدهی دولت تنها زمانی به اتمام می‌رسد که دولت بدهی جاری‌اش را هم هر ساله در بودجه عمومی کل کشور پیش‌بینی و پرداخت کند.

اختلاف بر سر محاسبه بدهی

با همه این احوال، میان سازمان برنامه و بودجه و تامین‌اجتماعی بر سر نحوه محاسبه مطالبات سازمان اختلاف وجود دارد؛ سازمان به قانون استناد می‌کند و می‌گوید طلبش از دولت باید بر اساس ارزش واقعی روز و براساس نرخ اوراق مشارکت محاسبه شود اما دستگاه برنامه چنین اعتقادی ندارد .

راهکارهای سازمان

سازمان تامین اجتماعی قصد دارد بخشی از ۹۰هزار میلیارد تومان مطالباتش از دولت را که مربوط به تسویه در سال ۱۴۰۱ است پس از دریافت از دولت، صرف افزایش سرمایه بانک رفاه کارگران کند.

این افزایش سرمایه بزرگ‌ترین در نوع خود محسوب می‌شود. در همین حال دولت ۵ لایحه در جنبه‌های مختلف در دست تهیه دارد تا مصارف سازمان تامین اجتماعی در حوزه‌های بیمه‌ای مدیریت شود.

مبارزه با فساد دیگر برنامه سازمان است. پرونده‌هایی با ابعاد هزار میلیارد تومان از دولت گذشته در شستا به جا مانده است. این خبرها را مدیرعامل اعلام کرد اما در انتها افزود که رئیس‌جمهور یک خواسته مشخص از او داشته: «آقای موسوی زیر رانت بزن».