در دو هفته اول فروردین ترافیک رایزنی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس و پیغام و پسغام‌ها آنها به راه بود و سخنگوی دولت اعلام کرد رئیس‌جمهور از دعوت پادشاه عربستان استقبال کرده است. حالا در این شرایط جدید منطقه در آینده به سمت همگرایی بیشتری حرکت خواهد کرد و مناسبات تهران و ریاض می‌تواند به همگرایی بیشتر بین ایران با کشورهای عرب دیگری که روابط بین آنها به صفر رسیده بود، مانند مصر و اردن منجر شود.
حتی اصرار بحرین برای ارتقای سطح مناسبات خود با ایران و سفر دبیر شورای امنیت ملی به امارات و عراق نشان می‌دهد که سال ۱۴۰۲ سال رابطه ایران با کشورهای عربی منطقه است که هرچه نداشته باشد، ایجاد صلح پایدار در غرب آسیا کمترین نتیجه آن است که می‌تواند به عنوان کاتالیزور در کاهش هژمونی آمریکا و انزوای رژیم صهیونیستی عمل کند. در این گزارش خرده‌روایت‌های مربوط به رابطه جدید ایران و عربستان پس از یک بن‌بست هفت‌ساله را در سال جدید بررسی کرده‌ایم.
بازی بزرگ آسیایی بسیار آرام از سمت شرق به سمت منطقه خلیج‌فارس در غرب قاره آسیا شیفت شده است و افزایش حضور هند و چین با کشورهای این منطقه که جزو کشورهای اصلی انرژی و سوخت جهان محسوب می‌شود به‌خوبی نشان‌دهنده آغاز شکل‌گیری رابطه قدرت میان بازیگران منطقه‌ای، آسیایی و بین‌المللی است. البته آنچه در وضعیت جدید متفاوت از گذشته بوده، ابتکار چین در میانجیگری رابطه ایران و عربستان بود که در سکوت کامل آن را به انجام رساند و حالا با این سازوکار تماما آسیایی، ترتیبات نظم نوین منطقه‌ای در خلیج‌فارس جوانه زده است.
دیدار سطح عالی بعد از بازگشت به میزان گذشته
سخنگوی دولت از استقبال رئیس‌جمهور از دعوت پادشاه عربستان خبر داد و گفت: در مذاکره پادشاه عربستان با رئیس‌جمهور کشورمان، از آقای رئیسی برای سفر به این کشور دعوت شد و رئیس‌جمهور ضمن استقبال از این دعوت از پادشاه عربستان دعوت کردند؛ چراکه توسعه و تقویت روابط همسایگی سیاست مستمر دولت است و در همین راستا تاکنون سه مرتبه وزرای خارجه دو کشور مذاکره داشته‌اند و فعلا بناست وزرای خارجه دو کشور دیدار داشته باشند تا مناسبات بین‌المللی دو کشور به میزان گذشته بازگردد.
ایران و سعودی در میز مشترک عمان
اما در زوزهای اخیر اتفاقات مهم دیگری هم رخ داد، روز سه‌شنبه دیدار چهارجانبه سفرای ایران، عربستان، عراق و سوریه در عمان برگزار شد و آن‌طور که سفیر عراق، جزئیات را رسانه‌ای کرد، «علی نجفی» سفیر ایرانی، «عبدا... العنزی» سفیر سعودی و «ادریس میا» سفیر سوری درباره فرصت‌های بزرگ کشورهای غرب آسیا در آینده در سایه صلح ایجادشده در منطقه تبادل نظر کرده‌اند. البته سفیر عراق که در این دیدار میزبان همتایان ایرانی، سعودی و سوری خود بوده، این را هم گفته که اگر تلاش‌های کشور عمان و عراق که در دوران تنش بر تسهیل گفتوگوی میان دوستان و برادران اصرار داشته، نبود؛ چنین دیداری رخ نمی‌داد. ظاهرا بهبود رابطه تهران و ریاض برای عراقی‌ها هم منافع خوبی دارد و بغداد هم از ترمیم این رابطه همسایگی راضی است.
افطاری ایرانی برای سفیر عربستانی
البته این دیدار چهارجانبه در حالی صورت گرفته است که «محمدکاظم آل‌صادق» سفیر ایران در عراق قبل از این برای مراسم افطار میزبان سفرای کشورهای متعدد از جمله سفیر عربستان در بغداد بوده است و افطاری ایرانی برای نماینده ریاض برپا شد. شکل‌گیری روابط جدید درحالی است که وزرای خارجه ایران و عربستان بعد از توافق ۱۹ اسفند سه بار با یکدیگر تلفنی گفتوگو کردند و حتی برای دیدار رسمی در روزهای آینده هم قرارهای نهایی را گذاشتند.
قرار رمضانی تهران ریاض
به طوری که حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ۱۳ فروردین در گفتوگوی تلفنی با فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی با ابراز خرسندی از سیر مثبت مناسبات دو کشور، بر عزم جمهوری اسلامی ایران برای توسعه و گسترش سیاست همسایگی تأکید کرده بود و این موضع از سوی ریاض هم تکرار شده بود و حالا طرفین به دنبال ایجاد ترتیبات برای ازسرگیری مناسبات دیپلماتیک و بازگشایی سفارتخانه‌ها و سرکنسولگری‌های خود هستند. البته امیرعبداللهیان و فیصل بن فرحان در دومین تماس تلفنی توافق کرده بودند که در ماه رمضان با یکدیگر دیدار کنند و فعلا باید منتظر بود تا این دیدار هم بعد از هفت سال سکوت و تنش در فضای جدیدی برقرار شود. در تماس تلفنی سوم وزرای دو کشور هم فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی دوباره بر لزوم ارتباط و دیدار مستمر مسئولان و مقامات دو کشور تاکید کرده و حتی روند جاری اقدامات صورت‌گرفته دو کشور را مثبت و رضایتبخش خوانده بود.
دوم فروردین سال ۱۴۰۲ برای اولین بار وزرای خارجه ایران و عربستان تلفنی گفتوگو کردند و در همان مکالمه از پکن تا قرار رمضانی و بازگشت مناسبات ریاض و تهران به حالت طبیعی صحبت شده بود، امری که در نهایت باید منجر به بازگشایی سفارتخانه‌ها در تهران و ریاض و سرکنسولگری‌ها در مشهد و جده شود.
بغداد، مسقط، پکن
دومین گفتوگوی تهران و ریاض هم مجددا ششم‌فروردین انجام شد که طرفین درخصوص نشست مشترک در ماه مبارک رمضان بحث و تبادل نظر کردند اما فضای قالب گفت‌وگوها آن‌طور که از مواضع وزیر خارجه کشورمان برمی‌آید، بیشتر به مباحث امنیتی و برخی سوءتفاهمات و در عین حال برخی مشکلاتی که بین دو طرف وجود داشت، برمی‌گشت. چراکه اگر خاطرتان باشد، فقط پنج مرحله گفتوگوی امنیتی در بغداد و سه دور گفتوگوی امنیتی در مسقط انجام شد تا نهایتا ۱۹ اسفند در پکن گشایش مهمی اتفاق افتاد و با حضور علی شمخانی دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، مساعد بن‌محمد العیبان مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و وانگ‌یی نماینده دولتی چین ایران و عربستان در بیانیه‌ای نسبت به از سرگیری روابط دیپلماتیک توافق کردند و یک سد هفت‌ساله شکسته شد. در آخرین روز کاری سال گذشته هم یعنی درست در روز ۲۸ اسفند ۱۴۰۱، امیرعبداللهیان در نشست خبری یادآوری کرد که در مناسبات ایران و عربستان توافق کردیم که روابط به حالت طبیعی خودش برگردد. از طریق حافظ منافع مناسبات خودمان یعنی کشور سوئیس هم پیام‌هایی را از عربستان دریافت و هم منتقل می‌کنیم و اقدام عملی برای بازگشایی سفارتخانه‌ها و سرکنسولگری‌های دو کشور بزودی رقم خواهد خورد.
چرخش ریاض به سمت سوریه و ایران
یک مسأله مهم دیگر در سال جدید، توجه به مناسبات ریاض با کشورهای غیر ایران هم هست که مهم‌ترین آن قطعا سوریه است، چراکه با توجه به نقش تخریبی عربستان در بحران ۱۲ساله سوریه برای فروپاشی دولت بشاراسد، حالا دولت سوریه توانسته بر اوضاع داخلی مسلط شود و در این شرایط ویژه و جدید سعودی‌ها یک گام برای برقراری روابط با بشار اسد برداشته‌اند تا جایی که مقامات ریاض اعلام کرده‌اند که آماده گفتوگو با دولت اسد هستند و عربستان می‌خواهد رئیس‌جمهور سوریه را هم برای نشست اتحادیه عرب به کشورش دعوت کند. اما نکته اصلی اینجاست که سوریه به عنوان کشوری که عمق استراتژیک ایران هم به حساب می‌آید، می‌تواند بعد از مناسبات ایران و ریاض به سمت کشورهای عربی متمایل شود. از سوی دیگر دعوت پادشاه عربستان از ابراهیم رئیسی برای دیدار از ریاض و دعوت او از بشار اسد برای شرکت در نشست سران اتحادیه عرب در ریاض، نشان می‌دهد که عربستان سعودی به طور کامل به دنبال ترمیم مناسبات خود در محور مقاومت است و این موضوع نویددهنده آینده متفاوتی برای منطقه مقاومت و غرب آسیا به‌ویژه در مواجهه با دشمن صهیونیستی و اخراج آمریکا از آن خواهد بود.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
