گرچه عمر برخی از شرکتهای دانشبنیان در ایران زیاد نیست اما در همین چند سال اطلاعات و تجربیات خوبی از بازارهای جهانی و تقاضای داخل به دست آوردند که با تکیه بر آن میتوانند فعالیت موثرتری داشته باشند. در دهه اخیر از مهمترین مسائل کشور، مسائل اقتصادی بوده است. وجود تحریمها از یک سو و برخی نواقص در نظام اداری و اقتصادی از سوی دیگر باعث شده دغدغه معیشت برای مردم بسیار پررنگ شود. در نگاه اول شاید به نظر برسد تولید محصولات دانشبنیان و به طور کلی افزایش تولید داخلی نقشی در حل بحرانهای اقتصادی ندارد اما نگاههای تخصصی در این زمینه حاکی از این است که رشد علم و فناوری در کشور میتواند در افزایش تولید داخلی نقش موثری داشته باشد. بنابراین گرچه سال تولید دانشبنیان به پایان رسیده اما اهمیت توسعه علمی کشور و توجه به تولید محصولات مبتنی بر علم و فناوری همچنان پابرجاست. در این مطلب، به چندمورد از دلایل اهمیت رشد و تولید دانشبنیان را بررسی کردهایم.
در سال گذشته درباره نقاط قوت و چالشهای تولید در بخشهای مختلف کشور از جمله کشاورزی و غذایی، نفت و گاز، پزشکی و سلامت، دفاعی و امنیتی، فضایی، فناوری ارتباطات و محیط زیست مطالب متنوعی را در گروه دانش و سلامت روزنامه جامجم ارائه کردیم اما از آنجا که با گذشت یک سال میتوان ضعفها و کاستیهای هر حوزه را بهتر رصد کرد، امسال زمان آن رسیده که چالشهای رشد علم و فناوری در کشور را بهتر بشناسیم تا مسیر تولید در این حوزه هم هموارتر شود.
تولید بیشتر، نیازمند توسعه علم و فناوری است
رشد علم در ایران میتواند ظرفیتهای جدیدی را برای تولید محصولات داخلی ایجاد کند. این در حالی است که رشد علم و فناوری در کشور، تخصیص بودجه بیشتر برای پژوهش را میطلبد؛ بنابراین زمانی میتوان تولیدات داخل را افزایش داد که به دانش تخصصی حوزههای مختلف در کشور دست پیدا کرد. البته این به معنای آن نیست که باید کشور در تمام حوزهها تولید داشته باشد، بلکه اتفاقا به این معناست که باید توانمندیهای اصلی و امکانات موجود و ظرفیتها را شناخت و براساس همانها تولید را افزایش داد. تولید دانشبنیان عبارتاست از بهرهگیری از روشها، ایدهها، فنــاوری و هر نوع راهکار و راهحل ســلبی یا ایجابی علمی بهمنظور تولیــد محصولات، خدمات، ســختافزارها و زیرســاختهای مورد نیاز آنها یا ارتقای کیفیت و بهرهوری در امور تولید کالا و خدمات.
رشد فناوری به معنای کم شدن نیروی انسانی نیست
ارتقای فناوری صرفه اقتصادی به دنبال دارد؛ زیرا میتواند فرصتهای شغلی جدید ایجاد کند که تا به حال وجود نداشته است. رهبری در توضیح شعار سال۱۴۰۱ به این نکته اشاره کردند که ممکن است از نظر برخی افزایش سطح فناوری نیاز به نیروی انسانی را کاهش دهد اما در موارد کارخانهها و شرکتهای تعطیل یا نیمهتعطیل که تعدادشان بسیار زیاد هم هست، دانشبنیان شدن این شرکتها میتواند فرصتهای شغلی را چند برابر کند. در کنار این موضوع، پیشرفت فناوری، میدانهای تازهای را برای ما میگشاید و به این ترتیب علم و توسعه فناوری میتواند اقتصاد کشور را هم تحتتاثیر قرار دهد.
افزایش تولید کافی نیست، کیفیت هم مهم است
تولید همیشه ارزشمند است اما با تمرکز بر بحث تولید، ممکن است کیفیت محصولات کاهش پیدا کند. به همین خاطر باردیگر اهمیت توسعه علم و فناوری خودش را نشان میدهد. با رشد علم میتوان از تخصص و دانش فنی بومی برای بهبود کیفیت محصولات و خدمات داخلی استفاده کرد. این ماجرا باعث میشود تولید ایرانی بهتر بتواند در بازارهای جهانی مطرح شود. از طرفی قیمت ارزانتر در مقایسه با نمونههای خارجی میتواند جذابیت بیشتری برای مشتری ایرانی ایجاد کند.در دیدگاه کلان، افزایش تولید مبتنی بر علم و فناوری، تحقق شاخصهای توسعه اقتصادی و استقلال اقتصادی را فراهم خواهد آورد. در بند ۷ سیاستهای کلی اشتغال در حرکت اقتصادی کشور، کاهش نرخ بیکاری توأم با ارتقای بهرهوری از عوامل افزایش تولید عنوان شــده که عنصر کلیدی بهرهوری در کنار افزایش تولید، میتواند نشاندهنده اثرگذاری بهرهوری بر افزایش تولید باشد.
زیرساخت های ارتباطات، سنگبنای افزایش تولید
در دنیای امروزی پیشرفت فناوری نیاز به توسعه زیرساختهای ارتباطات و پیشرفت فناوری اطلاعات دارد. این حوزه ممکن است در سایه اهمیت حوزه نفت و گاز و کشاورزی قرار بگیرد و کمتر به آن توجه شود در حالی که گسترش همه شرکتهای دانشبنیان و کسبوکارهای آنلاین به این حوزه وابسته است. فراهم آوردن اینترنت با سرعت مناسب برای همه به منظور افزایش کارایی شرکتها و کسبوکارها و دسترسی مردم میتواند از ضرورتهای رشد تولید باشد که باید به آن توجه اساسی شود. در کنار این موارد، تجهیز مدارس به فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی از سوی رهبر انقلاب مورد تاکید قرار گرفته که میتواند زمینه مهارتافزایی برای دانشآموزان باشد.
فناوری های نوین راهگشای افزایش تولید کشاورزی
در بین تولیدات مختلف کشور تولید محصولات کشاورزی به دلیل تامین امنیت غذایی کشور اهمیتی ویژه دارد. به کار گرفتن علم و فناوری نظیر فناوری نانو، علوم دامی، صنایع غذایی، آبیاری و اصلاح بذر و زیستفناوری، میتواند کیفیت و میزان این تولیدات را افزایش دهد و از هدر رفتن منابع جلوگیری کند. از آنجا که ایران با کمبود منابع آبی مواجه است و این بحران بسیار جدی است، تولید محصولات کشاورزی باید به شیوههای جدید و به کمک فناوریهای نوین انجام شود تا مصرف آب به حداقل خود برسد. از سوی دیگر تولید محصولات کشاورزی با شیوههای سنتی معمولا بسیار سخت و طاقتفرساست به همین خاطر بسیاری از جوانان در روستاها علاقهای به کشاورزی و تولید محصول ندارند و به امید رفاه بیشتر رهسپار شهرها میشوند. در حالی که با افزایش این نوع مهاجرت، تولید محصولات کشاورزی کاهش خواهد یافت. بنابراین ضروری است که با توسعه علم و فناوری، به ارتقای فرآیندهای کشاورزی کمک کرد تا هم مهاجرت از روستاها به شهرها کاهش پیدا کند و کارشناسان کشاورزی انگیزه بیشتری برای کار در روستاها داشته باشند و هم تولید محصول افزایش یابد.
برگرفته از: مطالعات مرکز پژوهشهای مجلس شورایاسلامی