میوه‌چینی دلالان

اخیرا ارسلان قاسمی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون ایران از فاصله دو تا چهار برابری قیمت محصولات کشاورزی از تولید تا مصرف خبر داده است. از این سخن این‌طور می‌توان نتیجه گرفت که مردم باید از حضور واسطه‌ها در فرآیندهایی چون چیدن، دسته‌بندی، بارگیری، نگهداری، توزیع و... نگران باشند و تولیدکننده را به‌دلیل هزینه‌هایی که باید پرداخت کنند، مقصر ندانند. بر همین اساس، قاسمی نظام توزیع کالای کشاورزی را «فشل» خواند و به هزینه‌های جانبی که روی قیمت نهایی محصول سوار می‌شود، اشاره‌ای نکرده و فقط تاکید کرده که ۵۰درصد عایدی فروش محصول هم به جیب تولیدکننده نمی‌رود. در سال‌های گذشته کشاورزان بارها از افزایش سهم دلالان در مسیر مزرعه به فروشگاه، انتقاد کرده‌اند؛ گرچه وزارت جهادکشاورزی این انتقادات را قبول ندارد. در مورد دیدگاه‌های مقام‌های جهادکشاورزی در مورد سهم واسطه‌ها از تولید، می‌توان به گفته‌های محمد قربانی، معاون سابق برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی اشاره کرد؛ شخصی که واسطه‌گری در معنای عامیانه آن را قبول نداشت: «این‌که بگوییم واسطه‌ها مخرب هستند یا باید جمع‌آوری شوند، سخنی افراطی است.»

حضور گسترده واسطه‌های غیر‌موثر
اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس به وزارت جهاد کشاورزی در مورد عملکردش در ساماندهی بازار و تفاوت قائل شدن میان واسطه‌ها انتقاد می‌کنند. احد آزادیخواه، عضو این کمیسیون گفته که واسطه‌گری در حوزه کشاورزی «افراطی» است. وی تفاوتی بین ابعاد کمی و کیفی دلالی قائل نشده و هر دو را افراطی خوانده اما معتقد است که حذف واسطه‌ها ممکن نیست، چرا‌که تعارض ایجاد می‌کند. وی توصیه کرده تنها واسطه در این میان، شخصی باشد که محصول را سر مزرعه از کشاورز خریداری می‌کند و واسطه‌های دیگری اضافه نشوند. این نماینده مجلس واسطه را به دو دسته موثر و غیرموثر تقسیم می‌کند. از نظر او، واسطه موثر، خوب و واسطه غیرموثر، بد است: «از واسطه‌های موجود در کشور سهم اندکی از آنها مؤثر و بخش اعظم آنها مؤثر نیستند.» در نهایت آزادیخواه از وزارت جهادکشاورزی می‌خواهد که قانون را اجرا و دلالان را در دسته‌بندی موثر و غیرموثر «مهندسی» کند.

بازاری با قیمت‌های متفاوت
بررسی بازار محصولات کشاورزی نشان می‌دهد که به هر حال قیمت محصولات از زمان خرید از کشاورز و بارگیری تا زمان قرار گرفتن در فروشگاه متفاوت است. بازار فصلی میوه در زمان حاضر تا حد زیادی این تفاوت را روشن می‌کند. به سبب موقعیت فصلی، در حال حاضر محصولاتی چون پیاز، هندوانه، گوجه‌فرنگی و گوجه‌سبز بیشتر از طریق شرکت‌های تعاونی تولید می‌شوند. قیمت خرید پیاز از کشاورز،۷۰۰۰ تا ۸۰۰۰تومان، قیمت خرید هندوانه ۱۰۰۰تا ۱۵۰۰ تومان، قیمت خرید گوجه‌فرنگی ۵۰۰۰ تومان و قیمت خرید گوجه‌سبز ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان است. این در حالی است که پیاز با متوسط قیمت ۱۹ تا ۲۰ هزار تومان، هندوانه با قیمت ۷۰۰۰تا ۸۰۰۰ تومان، گوجه‌فرنگی با قیمت ۲۰ هزار تومان و گوجه‌سبز هم با متوسط قیمت حدود ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تومان عرضه می‌شود. در نتیجه شکاف زیادی میان قیمت مزرعه تا خرده‌فروشی‌ها وجود دارد که بخشی از سود آن که می‌تواند تا ۵۰ درصد و بیشتر هم باشد به جیب واسطه یا همان دلال می‌رود.

راهکارهای نظارت و مدیریت در بازار
در مجموع جنبه‌های متفاوتی برای این تفاوت قیمت وجود دارد. یک کارشناس مسئول در حوزه بازرگانی در این مورد می‌گوید که «پرتی محصول در باغ، دستمزد کارگر(میوه‌چین و تنک‌کار) و هزینه خدمات ماشینی، سردخانه، خرابی محصول، بارگیری و... روی قیمت تاثیر می‌گذارند. برای مثال سیب در مراحل بارگذاری در سردخانه خراب می‌شود و ۷۰‌درصد لکه‌دار است اما چون عرضه آن با تاخیر و در فصولی که عرضه در آن کم است انجام می‌شود، پس قیمت بالا می‌رود؛ یعنی با وجود این‌که میوه خراب است اما قیمت آن به‌دلیل شرایط نگهداری بالا می‌رود. بخشی از افزایش قیمت هم به‌دلیل همین شرایط است. راهی که برای مدیریت بازار وجود دارد، تعریف سود مشخص برای واسطه است؛ یعنی بگویند هزینه‌های جانبی به اضافه یک سود ۱۰‌درصدی. این‌گونه قیمت منطقی می‌شود. برای نمونه هندوانه را از کشاورز ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ تومان می‌خرند اما در بازار شش برابر، هفت برابر، هشت برابر عرضه می‌شود. این شرایط را می‌توان مدیریت کرد تا سود واسطه‌گری منطقی شود.»

پیاز
قيمت خريد از کشاورز ۷۰۰۰ تا ۸۰۰۰ تومان
قيمت در بازار ۱۹ تا ۲۰هزار تومان

هندوانه
قيمت خريد از کشاورز ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ تومان
قيمت در بازار ۷۰۰۰ تا ۸۰۰۰ تومان

گوجه فرنگی
قيمت خريد از کشاورز ۵۰۰۰ تومان
قيمت در بازار ۲۰هزار تومان

گوجه سبز
قيمت خريد از کشاورز ۲۵ تا ۳۰هزار تومان
قيمت در بازار ۵۰ تا ۱۰۰هزار تومان