دارو بر لبه بحران

این کمبودها و بحران دارویی درنهایت با خانه‌تکانی در سازمان غذا و دارو همراه شد و مسئولان جدید این سازمان توانستند با تدابیری مشکل را حل کنند. این اما پایان ماجرا نبود. پاشنه‌آشیل طرح دارویار، بیمه‌ها و تامین نقدینگی مورد نیاز شرکت‌ها با آزادسازی ارز است و حالا همین مسائل به نقطه‌ضعف طرح دارویار تبدیل شده. از سوی دیگر، سازمان برنامه‌وبودجه از تامین بودجه مورد نیاز بازار دارویی سر باز می‌زند و بودجه امسال دارویار ۶۹ همت تعیین شده؛ یعنی ۴ همت کمتر از سال قبل! همه اینها موجب شده تا دست‌اندرکاران و صاحب‌نظران حوزه سلامت نگران باشند؛ نگران بحرانی که اگر همه پای کار نیایند گریبانگیر سلامت مردم می‌شود.

۱۰۵همت، بودجه‌ای است که از سوی سازمان غذا و دارو برای مدیریت بازار دارویی ۱۴۰۲ پیشنهاد شده بود، ولی درنهایت ۶۹ همت برای دارو و تجهیزات‌پزشکی تصویب شد اما طبق پیش‌بینی مجلس با این بودجه بیشتر از شش‌ماه نمی‌توانیم دارو تأمین کنیم هرچند سازمان برنامه‌وبودجه اعلام کرده است که بودجه از منابع دیگر تأمین می‌شود. با تمام اینها و با وجود این‌که درحال‌حاضر شرایط دارویی نسبتا باثباتی را تجربه می‌کنیم اما همچنان نگرانی‌هایی وجود دارد زیرا بازار دارویی کشور بازیگران متعددی دارد که دود کوتاهی یا غرض‌ورزی هریک از این بازیگران به چشم مردم می‌رود.

ریشه‌های یک معضل
اگرچه در سال‌های قبل هم تجربه کمبودهای دارویی را داشته‌ایم اما در کمبودهای دارویی اخیر انگشت اتهام طرح دارویار را نشانه می‌رود. در ۱۰ ماه گذشته، در مقاطعی با کمبود دارو مواجه شدیم. با وجود این واکاوی جدی‌تر ماجرا نشان می‌د‌هد ریشـه اصلی کمبود دارو پـس از اجرای طرح دارویار، معضل نقدینگی بوده است. ماجرا از این قرار است که دولت مطالبات سازمان‌های بیمه‌گر را به‌موقع پرداخت نمی‌کند و بیمه‌ها هم نمی‌توانند مطالبات داروخانه‌ها را به‌موقع پرداخت کنند. در این زنجیره داروخانه‌ها بـا معضل نقدینگی روبه‌رو هستند و نمی‌توانند دارو بخرند و به مردم عرضه کنند. از سوی دیگر، شرکت‌های تولیدکننده دارو هم به‌دلیل نداشتن نقدینگی لازم در واردات مواد اولیه بـه مشکل خوردند و همین موضـوع باعث کاهش تولیـد دارو در کشور شده است. سـازمان برنامه‌وبودجه، بانک‌مرکزی و بانک‌ها از مهم‌ترین تامین‌کنندگان نقدینگی و در عمل متهم اصلی اتفاقات اخیر حوزه دارویی کشور هستند.

مقصر اصلی کیست؟
دارویار همچنان موافقان و مخالفانی دارد و برخی معتقدند که مقصر اصلی نگرانی‌ها در حوزه دارو و درمان طرح دارویار است اما مجتبی بوربور، نایب‌رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو معتقد است دارویار واقعی‌سازی قیمت دارو بود اما برخی دلایل داخلی و خارجی موجب شد تا با التهاب در بازار دارویی مواجه باشیم. از تحریم‌ها که بگذریم به بحث نقدینگی و تامین ارز لازم برای واردات مواد اولیه دارویی می‌رسیم. با آزاد شدن ارز و واقعی‌شدن قیمت‌ها، مواداولیه ۵‌-۴ برابر گران‌تر شد و شرکت داروسازی برای تامین نقدینگی خرید مواد اولیه دارو به چالش برخوردند. سیستم بانکی هم از پرداخت تسهیلات به ساختار دارویی سر باز می‌زند آن‌هم به‌رغم مکاتباتی که بین سازمان غذا و دارو و بانک‌ها انجام شده‌است. محمد عبده‌زاده، رئیس هیات‌مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی هم می‌گوید: «بلاتکلیفی وضعیت تخصیص ارز و افزایش بهای تمام‌شده داروها و سختگیری در قیمت‌گذاری داروها و دستوری بودن این قیمت‌گذاری در سازمان غذا و دارو، به بروز مشکلاتی در صنعت دارو منجر شده است.» به گفته وی، شرکت‌ها از بهمن‌ماه سال گذشته تاکنون ارز دریافت نکرده‌اند و به‌همین‌دلیل در تیر و خردادماه افزایش تصاعدی کمبودهای دارویی را خواهیم داشت، زیرا موجودی مواد اولیه دارویی برای تأمین دارو، کاهش یافته است.

نقدینگی، متهم اصلی چالش دارویی
بابک نگهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس هم چالش اصلی را در مساله دارو نقدینگی می‌داند. وی با بیان این‌که کاهش قدرت نقدینگی زنجیره تامین در بخش دارو می‌تواند به توقف خطوط تولید منجر شود، معتقد است: «بخش زیادی از کمبودها در زمینه دارو ناشی از تمایل نداشتن شرکت‌ها به تامین دارو به علت تحقق نیافتن وعده‌ها ازجمله کاهش حقوق گمرکی، اعطای تسهیلات بانکی، قیمت‌گذاری مناسب و تامین به‌موقع منابع مالی است.» نگهداری، مشکل را در برنامه‌ریزی نامناسب و نبود هماهنگی لازم درخصوص سیاست‌های ارزی، قیمت‌گذاری دارو و ملزومات‌پزشکی و همچنین حمایت‌های لازم از زنجیره تأمین می‌داند. از نگاه رئیس مرکز پژوهش‌ها، تامین بهینه دارو و ملزومات‌پزشکی مستلزم توجه به سه حوزه تامین، توزیع و مصرف دارو و ملزومات‌پزشکی به‌ویژه با تقویت هماهنگی بین دستگاه‌های ذی‌ربط به‌خصوص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت اقتصاد، بانک‌مرکزی و سازمان برنامه‌وبودجه است.

زنجیره معیوب نقدینگی
عدم نقدینگی برای خرید مواد اولیه و تولید دارو در شرکت‌ها
عدم پرداخت مطالبات داروخانه از سوی بیمه
عدم پرداخت مطالبات بیمه‌ها از سوی دولت
عدم توان خرید و عرضه دارو به مردم در داروخانه

راهکار تامین بهینه دارو و ملزومات‌پزشکی
انضباط در تخصیص منابع ریالی و ارزی کافی
توجه کافی و به‌موقع به تغییرات قیمت نهاده‌ها در قیمت‌گذاری
اجرای سازوکارهای لازم به‌منظور تجویز و مصرف منطقی دارو