با آمدن اکتبر ۲۰۲۳ و طبق برنامه اقدام جامع مشترک یعنی «برجام» و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، مهلت تحریم‌های تسلیحاتی ایران به اتمام خواهد رسید و بعد از آن تهران می‌تواند بدون هیچ محدودیتی اقدام به صادرات و واردات انواع تسلیحات راهبردی و متعارف کند. البته همان‌طور که در مقدمه هم مطرح شد، افزایش فشارهای حقوق‌بشری و تهدیدات مکرر ایران به جنگ حتی از سوی مشاور امنیت ملی آمریکا بیشتر نوعی ارسال سیگنال در بالاترین حد ممکن است تا ایران به‌عنوان شریک نظامی روسیه معرفی شود و این سیگنال بتواند فشار‌ها علیه تهران را قبل از پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران در اکتبر ۲۰۲۳ پررنگ کند.
البته سیگنال دیگر، تغییر عمیق رویکرد اتحادیه اروپا در مواجهه با جمهوری اسلامی ایران در ماه‌های گذشته است که همواره سطحی از تنش در مناسبات بروکسل و تهران جاری بوده اما در حجم سال جدید میلادی حقیقتا بی‌سابقه و تا جایی دایره فعالیت‌های تحریمی اتحادیه اروپا علیه ایران، فراتر از خروج سفرای کشورهای اروپایی از ایران در فروردین ۱۳۷۶ بعد از ماجرای دادگاه «میکونوس» بود، به‌طوری‌که پارلمان اروپا در ۱۹ژانویه(۲۹دی) با صدور قطعنامه‌ای بر ضرورت قرار گرفتن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی اتحادیه اروپا تاکید و چندروز بعد هم یعنی در ۲۳ ژانویه (۳ بهمن) شورای وزیران خارجه اتحادیه اروپا تحریم‌هایی جدید را علیه ایران اعمال کرد و در منظر رسانه‌ای یک رویکرد کاملا تهاجمی علیه تهران فعال شد.
از سوی دیگر در سال گذشته همزمان با بازگشت بنیامین نتانیاهو به قدرت، موج خبرسازی درباره بالا‌بودن تهدیدات اتمی ایران به شکلی هدفمند افزایش پیدا کرد و رسانه‌های غربی و عبری از امکان دستیابی تهران به بمب‌اتمی سخن گفتند و حتی اخیرا ادعاهای جدید به نقل از رسانه بلومبرگ درباره وضعیت نظارتی بر مراکز هسته‌ای ایران به نقل از رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح شد. درواقع بخش بزرگی از تبلیغات مدعی حرکت ایران به سمت انرژی غیرصلح‌آمیز هسته‌ای است و می‌‌خواهد ایران را تهدیدی برای موجودیت اسرائیل و امنیت جهانی نشان دهد.
همچنین مقام‌های سیاسی آمریکایی در ماه‌های گذشته برای مذاکرات رفع تحریم و احیای برجام سر ناسازگاری دارند و اگر خاطرتان باشد، چندی قبل نماینده دائم ایران در سازمان ملل گفته بود برجام در دستور کار نیست. این درحالی‌است که تا اواخر سال ۲۰۲۲ غربی‌ها بر احیای توافق اصرار داشتند اما این تغییر رویکرد نشانه اهمیت اتفاق اکتبر ۲۰۲۳ خواهد بود.
درواقع با وجود تأکید دولت آمریکا بر راه‌حل دیپلماتیک برای حل مناقشه هسته‌ای، نظامی و منطقه‌ای با تهران، آمریکایی‌ها قصد دارند پس از پایان محدودیت‌های نظامی سازمان ملل متحد، تحریم‌های گسترده علیه برنامه موشکی- پهپادی ایران وضع کنند. طرحی که توسط نمایندگان هر دو حزب بزرگ آمریکا با تأکید بر تهدید برنامه موشکی - پهپادی ایران علیه واشنگتن دنبال می‌شود و مبنای آن ادعای واهی حمایت تهران از مسکو در بحران اوکراین است.
البته با وجود تأکید دموکرات‌ها بر گزینه دیپلماسی برای مدیریت پرونده‌های مختلف با تهران، به نظر می‌آید تیم سیاست‌خارجی این کشور علاقه زیادی به تکرار الگوهای قدیمی و ترامپی در قبال ایران دارد چراکه در نگاه دولتمردان آمریکایی، ایران در کنار چین و روسیه، در حال تبدیل به قدرتی منطقه‌ای است.
بر همین اساس برای مهار و درنهایت تضعیف چنین قدرتی، آمریکایی‌ها ابتدا از راهبرد چندوجهی بهره‌می‌برند که شامل تحریم، محاصره ژئوپلتیکی فعال‌کردن گسل‌های اجتماعی، تشدید عملیات‌های جاسوسی و جنگ رسانه‌ای است.
نکته اصلی اینجاست طبق محاسبات آمریکایی‌ها این راهبردها نه در کوتاه‌مدت، بلکه در بلندمدت سبب کاهش توان مقاومت و تن‌دادن آن به مذاکره مصلحت‌جویانه خواهد شد و هدف نهایی از رسیدن به میز مذاکره نه رسیدن به توافقی برد ــ برد بلکه تحمیل خواسته‌های دولت آمریکا بر سر موضوعات مورد مناقشه ازجمله هسته‌ای و موشکی است.
اما در آن‌طرف داستان هم به نظر می‌آید لابی رژیم‌صهیونیستی در واشنگتن قصد تصویب طرحی دارد که در آینده نزدیک می‌تواند مقدمه مذاکرات برجام۲، برجام ۳، تضعیف برنامه نظامی و نفوذ منطقه‌ای ایران باشد و این سیاست غیرایرانی توسط نمایندگان و دولتمردان آمریکایی دنبال می‌شود. این رویه سبب شده مسئولان دفاعی‌ــ امنیتی کشورمان بارها اعلام کنند توان بازدارندگی و قدرت نظامی کشور موضوعی قابل‌مذاکره نیست و تهران هرگز مؤلفه‌های قدرت خود را به نفع دشمن خارجی تضعیف یا محدود نمی‌کند و اساسا طرح چنین ایده‌ای به معنای تسلیم در برابر دشمن خارجی و ازبین‌بردن توان نظامی کشور در میدان نبرد است.
ممانعت از ورود ایران به بازار تسلیحاتی
اما این همه داستان نیست و پرده دوم این نمایش، ترس قدرت‌های غربی و رقبای منطقه‌ای ایران از ورود کشورمان به بازارهای تسلیحاتی است. سال گذشته سرلشکر رحیم‌صفوی، دستیار و مشاور فرمانده کل قوا اعلام کرد ۲۲ کشور جهان تقاضای خرید پهپاد از ایران دارند. علاوه‌بر این، زمزمه‌هایی در زمینه علاقه ایران به نوسازی نیروی هوایی و خرید جنگندهای نسل ۴ پلاس از چین و روسیه هم به گوش می‌رسد و بی‌شک ورود ایران به بازارهای تسلیحاتی می‌تواند سبب تغییر موازنه قدرت در منطقه شود و موقعیت ایران را در برابر تهدیدات خارجی کاملا متغیر کند.همین حالا عملکرد موشک‌ها و پهپادهای ایرانی در میدان نبرد و ناکارآمدی سامانه‌‌های پدافندی غرب برای مقابله با آنها دلیل اصلی تمایل سایر دولت‌های جهان برای خرید این تسلیحات راهبردی است.
اما بخش دیگر این پلن ضدایرانی نمایش تکراری تحریم ایران و علاقه واشنگتن به حفظ وضعیت فوق‌العاده در قبال تهران و نزدیک‌کردن کشورهای عربی به تل‌آویو است. روندی که با توافق ایران و عربستان عملا خنثی شد اما نتیجه چنین سیاستی سال‌ها تشدید رقابت تسلیحاتی بین کشورهای غرب‌آسیا براساس منطق «بازی حاصل‌جمع صفر» بوده که همان‌طور که گفتیم حالا پس از توافق پکن و عادی‌سازی روابط دیپلماتیک میان ایران و سعودی، منافع حیاتی آمریکا با خطر جدی مواجه شده است. با درک چنین شرایطی لازم است تهران علاوه بر پاسخ منفی به پیشنهاد مذاکره آمریکا بر سر توان دفاعی کشور، توسعه برنامه‌های موشکی ــ پهپادی در نیروهای مسلح سرعت دهد.
پایان بند غروب
برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شامل محدودیت‌های هسته‌ای و غیرهسته‌ای برای ایران بود که آن را بند غروب می‌گویند و حالا بخشی از این بندهای غروب و محدودیت‌ها در مهر ۱۴۰۲ یا همان(اکتبر۲۰۲۳) به پایان می‌رسد. البته مهر ۱۳۹۴(اکتبر۲۰۱۵) هم روز صفر برجام بود و ایران در این تاریخ به‌طور رسمی توافق هسته‌ای را پذیرفت اما سه سال قبل هم یعنی در مهر ۱۳۹۹(اکتبر۲۰۲۰) یکی از بندهای غروب اجرایی شد و تحریم تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران برداشته شد. همچنین ممنوعیت سازمان ملل برای اعطای ویزای کشورهای جهان به اشخاص حاضر در برنامه هسته‌ای، موشکی یا هر صنعت دفاعی ایران در این تاریخ به پایان رسید.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
