ارتباط آلودگی به شپش با حضور حیوانات خانگی

به تبع آن نخستین مکان‌هایی که فکر می‌کنیم ممکن است افراد در آنجا به این حشره آلوده شوند، مناطق کم برخوردار و حاشیه‌نشین در جنوب شهر یا کپرنشین‌ها هستند.

جاهایی که امکانات درست و حسابی ندارند، نظافت شهری یا فردی چندان رعایت نمی‌شود و اصولا درباره رعایت موارد بهداشتی چندان فرهنگ‌سازی نشده است. شاید هیچ‌یک از ما تصور نمی‌کنیم آلودگی به شپش مثلا در مناطق بالای شهر و اعیان‌نشین تهران هم وجود داشته باشد چه برسد به این‌که این چالش در این مناطق از جنوب شهر بیشتر هم باشد!‌ معمولا وضعیت بهداشت هم به لحاظ فردی و هم بهداشت اجتماعی در این مناطق بهتر است. از نظر امکانات بهداشتی هم در موقعیت بهتری هستند، بنابراین چرا باید چنین چیزی به وجود بیاید؟
بروز بیشتر شپش در بین دانش‌آموزان مدارس بالای شهر تهران چه برای ما قابل‌قبول باشد و چه نباشد واقعیتی است که برخی گزارش‌ها حکایت از آن دارد و مربیان بهداشت مدارس هم کم و بیش به این مسأله اشاره کرده‌اند. برخی کارشناسان در این باره به موضوعی اشاره می‌کنند که بیشتر در مناطق بالای شهر وجود دارد و به نسبت در جنوب شهر کمتر دیده می‌شود یا حداقل فعلا کمتر است. بله درست حدس زدید حضور حیوانات خانگی.

محیط‌های مستعد ایجاد شپش

مدتی قبل افضلی، مراقب سلامت منطقه 5 تهران در مصاحبه با خبرگزاری مهر با اشاره به معاینات پدیکلوزیس (pediculosis؛ آلودگی به شپش) گفته بود: در معاینه‌های پدیکلوزیس خیلی اذیت می‌شویم و هر فصل یک‌بار باید این معاینات را انجام دهیم. بر‌خلاف این تصور که در مناطق بالاتر شهری، شیوع پدیکلوزیس کمتر است اما به دلیل این‌که در این مناطق حیوان خانگی نگهداری می‌شود، پدیکلوزیس معمولا بیشتر در مناطق بالای شهر شایع است.

با وجود این برخی کارشناسان معتقدند حضور حیوانات خانگی در خانه‌ها و ارتباط اعضای خانواده به‌خصوص کودکان و دانش‌آموزان با آنها باعث بروز مشکلاتی می‌شود. هر چند انتقال شپش از حیوانات خانگی به انسان هنوز از نظر علمی ثابت نشده و حتی برخی معتقدند چنین چیزی به لحاظ علمی ممکن نیست، چون اصولا شپش انسان با شپش حیوان متفاوت است و راه انتقال شپش انسانی هم تنها از طریق انسان به انسان است.
دکتر اکرم فلاح، متخصص طب سنتی در این مورد می‌گوید: «شپش انسان و حیوان دو گونه متفاوت از هم هستند. شپش حیوانی با شپش انسانی فرق دارد و شپش حیوانی معمولا به انسان منتقل نمی‌شود. شپش انسانی هم معمولا از انسان به انسان انتقال پیدا می‌کند.»

فلاح درباره تاثیر حضور حیوانات خانگی در انتقال یا افزایش ابتلا به شپش می‌گوید: «حضور حیوانات خانگی باعث کاهش بهداشت و نظافت در خانه می‌شود. به‌خصوص وقتی حیوان در خانه آزاد است و آزادانه به همه جا رفت‌وآمد می‌کند. این موضوع آلودگی را در فضای خانه افزایش می‌دهد و از آنجا که ابتلا به شپش عموما در فضاهای آلوده اتفاق می‌افتد و آلودگی در انتقال آن مؤثر است از این جهت، حضور حیوانات خانگی می‌تواند مسأله‌ساز باشد. اصولا شپش در محیط‌های گرم، آلوده، تاریک و جاهایی که مستعد قارچ هستند بیشتر فعالیت می‌کند. به همین دلیل در فصل زمستان در خانه‌ها که فضایی گرم دارند بیشتر دیده می‌شود.»

برخی کارها انتقال را راحت‌تر می‌کند

فلاح می‌افزاید: «انتقال شپش بیشتر از طریق شانه، کلاه و لوازم شخصی اتفاق می‌افتد و در صورتی که فرد مبتلا باشد و لوازم او مورد استفاده قرار بگیرد یا در مجاورت لباس و لوزام شخصی دیگران باشد درصد احتمال انتقال افزایش می‌یابد. به‌عنوان مثال برخی معتقدند باید در خانه جای مشخصی برای کلاه اعضای خانواده وجود داشته باشد و همه کلاه‌ها آنجا قرار بگیرد یا جای خاصی برای شانه‌ها وجود داشته باشد و همه اعضا شانه‌های خود را در آنجا قرار دهند این کار مسیر انتقال را سهل‌تر می‌کند.»

این کارشناس طب سنتی در ادامه با اشاره به بسترها و زمینه‌های انتقال شپش بیان می‌کند: «وجود رطوبت و بلغم در بدن زمینه مستعدی برای ابتلا به این حشره ایجاد می‌کند و این دو مورد به‌خصوص در بدن کودکان زیاد است. ارتباط مستقیم کودکان و دانش‌آموزان با حیوانات گرچه باعث انتقال مستقیم شپش نمی‌شود اما از جهت انتقال آلودگی می‌تواند زمینه ابتلا را فراهم کند. مشکل عمده‌ای که ایجاد می‌شود موضوع انگل‌ها و کرم‌های معقدی است که در مدفوع حیوانات خانگی وجود دارد و باعث بیماری می‌شود.»

بیماری شپش توسط نوعی انگل ایجاد می‌شود

محمد کریمی‌نیا، مشاور معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران در امور پدافند زیستی، می‌گوید: «بیماری شپش توسط نوعی انگل ایجاد می‌شود که می‌تواند روی سر یا گردن انسان زندگی کند. این انگل از خون انسان تغذیه می‌کند و تخم آن توسط ماده چسبناکی به مو می‌چسبد.» این بیماری به شکل مستقیم یعنی با حرکت شپش از روی سر فرد مبتلا به فرد دیگری منتقل می‌شود. همچنین غیر‌مستقیم و به عنوان مثال از طریق لباس و لوازم شخصی مثل شانه و... انتقال می‌یابد.

کریمی‌نیا درباره نقش حیوانات خانگی در کاهش بهداشت و سطح ایمنی افراد می‌گوید: «حیوانات خانگی می‌توانند نقش مهمی در انتقال بیماری‌ها داشته باشند از جمله سگ و گربه به‌رغم رعایت تمام مراقبت‌ها و نکات بهداشتی و... می‌توانند باعث بروز مشکلات و بیماری‌های مختلف شوند. وجود حیوانات خانگی در منازل در فرهنگ‌های مختلف متفاوت است. به عنوان مثال برخی معتقدند وجود حیوانات خانگی برای افراد مسن مفید است. در نقاط مختلف دنیا طرز تفکر و نگاه‌های مختلفی به این موضوع وجود دارد اما به هر حال این یک نکته پذیرفته شده است که حیوانات می‌توانند منشأ تشدید بیماری‌های غیرواگیر بوده و بیماری‌هایی مانند آسم و آلرژی را شدت ببخشند یا منشأ ایجاد حساسیت‌های پوستی باشند. حیوانات خانگی حتی در بعضی موارد منشأ انتقال بیماری برای همسایگان هستند، بنابراین وجود این حیوانات (البته فقط حیوانات خانگی نه هر نوع حیوانی) در منازل باید تحت مدیریت و متناسب با وضعیت و شرایط باشد.»

تمیز بودن یا نبودن فرد در آلودگی به شپش چندان اهمیتی ندارد

مشاور معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران در امور پدافند زیستی می‌افزاید: «شاید تعجب کنید اما بر‌خلاف تصور عمومی، یکی از نکات مهم درباره آلوده شدن به شپش این است که تمیز بودن یا کثیف بودن فرد در این مورد چندان تفاوتی ندارد، چون شپش از خون تغذیه می‌کند. به عبارت دیگر ممکن است فرد اتفاقا بسیار هم نظافت شخصی و مسائل بهداشتی را رعایت کند اما باز به این بیماری دچار شود. شاهد مثال این ادعا هم رویدادها و سوابق تاریخی مختلف در دنیاست که با بررسی آنها این واقعیت روشن می‌شود که کشورهای ثروتمند و کشورهای فقیر در دوره‌های مختلف شاهد تشدید این بیماری در میان کودکان به‌خصوص در دوران مدرسه بوده‌اند.»

بنابراین تاثیر حیوانات خانگی بر ابتلا به شپش هنوز به شکل قطعی از نظر متخصصان تایید نشده است. برخی کارشناسان معتقدند هرچند حضور حیوانات خانگی به صورت مستقیم باعت ابتلا به شپش نمی‌شود اما به دلیل ایجاد آلودگی در محیط خانه زمینه ابتلا را فراهم می‌کند. در عین حال حضور حیوانات در فضای خانه و ارتباط آنها با اعضای خانواده بنابر تحقیقات علمی می‌تواند موجب بیماری‌های مختلفی به‌خصوص برای کودکان شود. از این‌رو افرادی که علاقه‌مند به نگهداری از حیوانات خانگی هستند بهتر است با در نظر گرفتن تمام جوانب نسبت به این کار اقدام کنند.