صادرات هنوز وابسته به نفت

بررسی‌ها نشان می‌دهد تجارت ایران به یک پوست‌اندازی نیاز دارد تا بتواند وضعیت خود را بهبود بخشد. اکنون در بخش صادرات غیرنفتی اغلب مشتقات نفتی دیده می‌شود. به بهانه روز ملی صادرات وضعیت صادرات کشور را در شش‌ماهه نخست سال‌جاری بررسی کرده‌ایم که جزئیات آن در ادامه گزارش آمده است. 
توسعه صادرات یکی از اهداف اصلی همه کشورها محسوب می‌شود اما بررسی‌ها نشان می‌دهد شاکله تجارت در ایران به شیوه سنتی است. در کشورهای پیشرفته ابتدا بازار صادراتی را تصاحب و پس از آن اقدام به ساخت انبوه کالا می‌کنند. همچنین نیازسنجی قبل از تولید انبوه انجام می‌شود، اما در تجارت ایران این‌گونه است که ابتدا تولید انجام می‌شود و پس از آن رایزنان برای عرضه سراغ بازارهای کشورهای دیگر می‌روند که این موضوع موفقیت بلندمدت را به‌دنبال ندارد. بااین‌حال صادرات غیرنفتی ایران در شش‌ماهه امسال بیشتر از مدت مشابه سال گذشته شده است و در این میان شاهد رشد تجارت کشورمان با شرکای همیشگی‌اش هستیم. آمارهای رسمی منتشرشده در گمرک نشان می‌دهد در شش‌ماهه نخست امسال بیش از ۶۷میلیون و ۷۳۴هزار تن انواع محصولات و کالاهای غیرنفتی از ایران به بیش از ۱۴۹ مقصد مختلف صادر شده است که ارزشی بالغ بر ۲۴میلیارد و ۱۴۴میلیون دلار داشته است. این آمار از نظر وزنی ۲۹.۰۹درصد رشد را نسبت به شش‌ماهه نخست سال گذشته نشان می‌دهد و البته حدود ۲درصد ارزش صادراتی این کالاها پایین‌تر از همین بازه زمانی در سال گذشته است. البته آمارهای وارداتی نیز در مقیاس وزنی و ارزش دلاری نسبت به نیمه نخست سال گذشته رشد داشته است. در این آمارها چین نخستین‌ مقصد صادراتی ایران و می‌توان گفت بزرگ‌ترین خریدار کالاهای ایرانی است، چراکه بیش از ۶.۹میلیارد دلار از کالاهای ایرانی به چین صادر شده است و سهمی بالغ بر ۲۸.۶۷درصد از کل ارزش صادرات ایران در شش‌‌ماهه ابتدایی امسال را شامل می‌شود. ازسوی دیگر عراق با ۴.۵میلیارد دلار و سهم ۱۸.۸۱درصدی، امارات متحده عربی با صادرات حدود سه‌میلیارد دلاری و سهم ۱۲.۴۹درصدی، ترکیه با صادرات ۲.۴میلیارد دلاری و سهم ۱۰.۳۵درصدی و هند با صادرات حدود یک‌میلیارد دلاری و سهم ۴.۴درصدی از کل ارزش صادراتی محصولات ایرانی در شش‌‌ماهه نخست، عمده‌ترین مقاصد صادراتی ایران را شامل می‌شود. البته پس از هند کشورهای پاکستان، افغانستان، عمان، فدراسیون‌روسیه و اندونزی در رتبه‌های ششم تا دهم عمده‌ترین مقاصد صادراتی ایران قرار می‌گیرند. 

دستیابی به رشد ۸ درصدی اقتصاد

عباس علی‌آبادی، وزیر صمت دیروز در مراسم روز ملی صادرات گفت: ازجمله مهم‌ترین الزامات تحقق رشد اقتصادی ۸درصدی رسیدن به رشد ۲۰درصدی صادرات غیرنفتی است که این امر نیز به ۶۰ تا ۸۰میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد.
وی در ادامه با بیان این‌که یکی از رویکردهای وزارت صمت رشد صادرات‌محور در مقابل جایگزینی واردات است، بیان کرد: رویکرد اصلی برنامه‌های ارائه‌شده خلق ثروت و اشتغال‌زایی و کاهش فاصله فناوری با کشورهای پیشرو و با تمرکز در حمایت از تولید صادرات‌محور یا خدمات دارای فناوری متوسط و بالا به‌جای تمرکز بر جایگزینی واردات است.
وزیر صمت افزود: این رویکرد با تمرکز بر توسعه صنایع دارای مزیت رقابتی در عرصه بین‌المللی بدون یارانه و رانت‌های پنهان منجر به بهبود پایدار تراز تجاری کشور و نهایتا کاهش اثرگذاری تحریم‌ها خواهد شد.
علی‌آبادی تصریح کرد: در مقابل این رویکرد جهت‌گیری جایگزینی واردات با افزایش تعرفه‌ها و دربرخی موارد ممنوعیت واردات در کوتاه‌مدت بازاررقابتی شرکت‌های‌داخلی راحذف و سودآوری آنها را افزایش اما بهره‌وری و کیفیت راکاهش می‌دهد.
وی با تاکید بر این‌که صادرات موتور رشد کشورها و پیشرفت اقتصاد به سمت دستیابی به رفاه و پیشرفت مردم است، گفت: در ایران نیز توسعه صادرات غیرنفتی و رهایی از صادرات نفت‌خام یکی از اهداف محوری توسعه اقتصاد کشور است، اما در جهت رسیدن به هدف صادرات پایدار و توسعه صنعتی باید زمینه لازم را فراهم آورد.
وزیر صمت ادامه داد: یکی از مهم‌ترین رویکردها برای رسیدن به این هدف افزایش رقابت‌پذیری، نوآوری و فناوری و پرهیز از ایجاد شرایط گلخانه‌ای است، لذا برای دستیابی به تجارت پایدار باید فضای کلان اقتصادی قابل پیش‌بینی باشد و از صدور دستورالعمل و قوانین متعدد جلوگیری شود.
علی‌آبادی یادآور شد: ظرفیت‌سازی در تولید محصولات رقابت‌پذیر صادراتی و حمایت جدی و کارآمد از این تولیدات و تلاش در جهت بهبود فضای کسب‌وکار نیازمند تعریف و شناسایی پروژه‌های صادراتی با ارزش‌‌افزوده بالاست. بر همین اساس بدیهی است که برای ظرفیت‌سازی نیازمند جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی و تکنولوژی و دانش فنی هستیم. برای این منظور باید روابط اقتصادی، سیاسی، تجاری و اقتصادی کشور با دنیا به‌ویژه با کشورهای همسایه بهبود باید و تنش‌زدایی از عرصه روابط فی‌مابین صورت گیرد.

احیای شرکت‌های مدیریت صادرات

همچنین مهدی ضیغمی، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران از فعالیت بیش از ۲۰رایزن بازرگانی و ۵۰مرکز تجاری در کشورهای هدف صادراتی ایران خبر داد و گفت که در برنامه اولویت‌دار سازمان که درحال تدوین است، برای ایجاد نمایندگی‌های سازمان توسعه تجارت در کشورهای هدف، افزایش تعداد رایزن‌ها و احیای شرکت‌های مدیریت صادرات در کشورهای هدف برنامه‌ریزی شده است.
وی افزود: سال گذشته بیش از ۵۳میلیارد دلار صادرات غیرنفتی انجام شد و رکورد صادرات غیرنفتی در سال‌های گذشته شکسته شد و می‌توان گفت درحال نزدیک‌شدن به این هدف هستیم که بتوانیم باصادرات غیرنفتی مخارج کشور را پرداخت کنیم.
همچنین به گفته وی، در شش‌ماهه امسال با وجود افت بیش از ۳۰درصدی در ترازهای شاخص‌های انرژی، پتروشیمی و معدنی، صادرات کشور به لحاظ وزنی ۲۹درصد افزایش و به لحاظ ارزشی ۲.۵درصد کاهش داشته است. همچنین در این مدت در حوزه‌های صنعت، معدن و کشاورزی رشد صادرات داشتیم، اما در حوزه پتروشیمی به‌دلیل کاهش ارزش شاهد کاهش صادرات هستیم. در مجموع صادرات غیرنفتی در نیمه نخست امسال بیش از ۲۴میلیارد دلار بوده است.
این مقام مسئول با اشاره به فراهم‌کردن زیرساخت‌ها برای توسعه صادرات، اظهار کرد: ازجمله این زیرساخت‌ها می‌توان به صدور مجوز برای حضور در بیش از صد نمایشگاه خارجی، مجوز پذیرش هیات‌های تجاری برای حضور در نمایشگاه‌های ایران، برگزاری اولین اجلاس ایران و کشورهای غرب‌آفریقا و همچنین ایران‌اکسپو با حضور بیش از ۱۳۰۰ تاجر خارجی از حدود ۷۰ کشور اشاره کرد.
وی در ادامه با بیان این‌که تاکنون بیش از ۲۰رایزن بازرگانی به کشورهای هدف اعزام کردیم برنامه‌ریزی شده این عدد تا پایان سال به ۴۵ برسد، گفت: البته این کافی نیست. برخی کشورها در ایران بیش از چند رایزن دارند و ما فعلا در حال تهیه حداقل‌ها هستیم. همچنین در برنامه اولویت‌دار سازمان توسعه تجارت که در حال تدوین است و ظرف یک ماه آینده تدوین و از سوی وزیر صمت به هیات وزیران تقدیم خواهد شد، برنامه ایجاد نمایندگی سازمان توسعه در کشورهای هدف دیده شده تا بتوانیم با بیش از چند رایزن در کشورهای هدف کار را پیش ببریم‌.

سبد صادرات

عمده‌ترین کالاهای صادراتی ایران در شش‌ماهه نخست امسال شامل محصولات پتروشیمی و میعانات می‌شود، چراکه نخستین کالای صادراتی گاز طبیعی مایع‌شده است که در شش‌ماهه نخست امسال بیش از ۴.۹میلیون تن به ارزشی بالغ بر ۱.۷میلیارد دلار در ظروف ۱۰۰۰ سانتی‌مترمکعب و بیشتر صادر شده است و بالغ بر ۷درصد کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده است. پس از گاز طبیعی پروپان و بوتان مایع‌شده در همین مقیاس نیز در رتبه‌های دوم و سوم قرار می‌گیرد که به ترتیب ارزش صادراتی آنها بیش از ۱.۶ و ۱.۱میلیارد دلار بوده است و سهمی بیش از ۶.۸ و ۴.۸درصد از کل ارزش صادراتی ایران را شامل می‌شود. قیر و نفت چهارمین کالای عمده صادراتی ایران از نظر ارزش دلاری محسوب می‌شود و متانول در رتبه پنجم جای می‌گیرد. آمارهای گمرکی نشان می‌دهد یک‌میلیارد و ۴۸میلیون دلار قیرنفت به کشورهای مختلف صادر شده است و ارزش صادراتی متانول در شش‌ماهه نخست امسال به یک‌میلیارد و ۳۹میلیون دلار می‌رسد و این محصولات به ترتیب ۴.۳۴درصد و ۴.۳۱درصد کل ارزش صادراتی ایران به کشورهای مختلف را شامل می‌شود. این پنج محصول عمده صادراتی ارزشی بیش از شش‌میلیارد و ۶۰۰میلیون دلار دارد و ارزآوری آنها به اندازه ۱۰درصد کل صادرات ایران در شش‌ماهه نخست امسال است.