نگاهی به فعالیت و خدمات شرکت‌های دانش بنیان هنگام وقوع زلزله احتمالی
براساس مطالعات زمین شناسی حدود ۸درصد از زمین‌لرزه‌های دنیا و حدود ۱۷درصد از زلزله‌های بزرگ دنیا در فلات ایران رخ می‌دهد. براساس نقشه ایران، حدود ۷۸درصد از شهرهای کشور، درمناطقی قرار دارند که خطر وقوع زلزله با قدرت بالا در آنها زیاد است.
هرچند وقوع زمین لرزه در مناطق مختلف ایران متحمل است اما می‌توان با بهرهگیری از فناوری‌های نوین با این بلای طبیعی مقابله کرد و میزان خسارتهای مالی و جانی ناشی از وقوع آن را کاهش داد. در پنجم دی، روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی و سالروز زلزله تاریخی بم- زلزله ویرانگری که بامداد ۵ دی۱۳۸۲ با بزرگای۶.۶ به مدت ۱۲ثانیه به وقوع پیوست و براثرآن ۳۴هزارنفر کشته و بیش از ۲۰۰هزارنفر مجروح شدند - در گفت‌وگو با مدیران عامل شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه توسعه فناوری‌های مرتبط با کاهش خسارات زلزله، آخرین دستاوردهای این حوزه را جویا شده‌ایم.
در چند دهه اخیر زمین‌لرزه‌های بزرگی در ایران به وقوع پیوستهاند؛ زلزله بوئین‌زهرا، طبس(بزرگ‌ترین زمین لرزه تاریخ ایران)، رودبار، بم، ورزقان، سراوان، سرپل ذهاب و... ازجمله آنهاست که خسارتهای مالی و جانی بی‌شماری به بار آوردند. در این بین خطر وقوع زلزله در شهرهایی مانند تهران، کرج، تبریز، مشهد، کرمان، بندرعباس به علت تراکم زیاد جمعیت، نسبت به شهرهای دیگر بیشتر است اما احتمال وقوع و خطرپذیری زلزله در تهران به علت وجود داشتن پنج گسل اصلی، بافت سنتی و فرسوده، تراکم بالای جمعیت، بیش از هر شهر و ناحیه دیگری احساس می‌شود. به همین خاطر توسعه فناوری‌های روز برای افزایش ایمنی و آمادگی در برابر این بلای طبیعی پیش از آن که شاهد خسارات جبران‌ناپذیری باشیم، بسیار اهمیت دارد.
سامانه حساس به امواج زلزله
زمین‌لرزه از تهدیدهای بالقوه برای شبکه گازرسانی محسوب می‌شود. در صورتی که تمهیدات لازم، پیش‌بینی نشود، علاوه بر خسارتهای اصلی زلزله، شاهد خسارتهای قابل توجه ثانویه ناشی از گاز طبیعی و حریق خواهیم بود. فناوران یکی از شرکت‌های دانش بنیان ایرانی به منظور رفع این مشکل موفق به طراحی و ساخت سامانه الکترونیکی قطع اتوماتیک گاز حساس به امواج زلزله شده است. مجید تمیمی، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان درباره عملکرد این سامانه می‌گوید: «این محصول مجهز به حسگرهای حساس به زلزله است. در صورتی که امواج زلزله شدید باشد، دستگاه به طور خودکار فرمان قطع جریان گاز را صادر می‌کند، به این ترتیب خطر بروز آتشسوزیهای مهیب و گسترش آتش‌سوزی هنگام وقوع زلزله به حداقل میرسد.» اکنون ده‌ها هزار نسخه از دستگاه خانگی وصنعتی این محصول درسراسر کشور نصب شده است. ۱۴۷ایستگاه TBS(ایستگاه تقلیل فشارگاز شهری) پایتخت و دیگر ایستگاه‌هایTBS شهرستان‌ها به این دستگاه مجهز شدهاند.وی می‌افزاید: «کیفیت این محصول(شتاب‌نگار) با نمونههای مشابه خارجی برابری می‌کند و از نظر قیمتی نیز بسیار مقرون به صرفه است. هرچند اکنون این محصول تاییدیه لازم از مرکز تحقیقات راه و ترابری و آزمایشگاه ملی سوئیس دریافت کرده است و نصب آن باید در خانهها، ساختمانهای عمومی و مسکونی اجباری شود اما فقط نصب آن در برخی از ساختمانهای خاص اجباری شده است. به گفته تمیمی وزارت مسکن و شهرسازی می‌تواند در مبحث ۱۹ساختمان، تمام ساختمانها را ملزم به نصب این دستگاه کند. او تصریح می‌کند: «استفاده از این دستگاه باید در جایگاههای سوخت CNG با فشار ۳۲۰۰(که بسیار خطرناک است) الزامی شود اما متاسفانه به علت ایجاد اختلاف میان سازمان ملی استاندارد، شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی و شرکت گاز، این دستگاهها هنوز در جایگاههای سوخت نصب نشده‌اند. اگر این جایگاهها نیز به این دستگاه مجهز می‌شوند، قطعا از وقوع آتش‌سوزی هنگام وقوع زلزله پیشگیری خواهد شد.»
حفظ ایمنی خطوط انتقال گاز
از دلایل عمده تلفات ناشی از اثرات غیرمستقیم زلزله، آتش سوزی به علت ترک خوردگی خط گاز است که هنگام وقوع زلزله به‌وجود میآید. یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان با اتکا به توان متخصصان داخلی خود به منظور پیشگیری از آتش‌سوزی ناشی از وقوع زلزله به علت ترک خوردگی خطوط گاز موفق به طراحی و تولید سامانه الکترونیکی تشخیص زلزله و قطع جریان گاز شده است. عادل پوراسمعیل، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان در خصوص ویژگی این سامانه می‌گوید: «این دستگاه امواج مختلف زلزله را دریافت می‌کند و به‌محض آنکه به آستانه تحریک برسد، فرمان قطع جریان گاز، آب و برق را می‌دهد. این سامانه می‌تواند روی درهای آسانسورها و درهای شیشه‌ای اتوماتیک نصب شود و در زمان وقوع زلزله از آتش‌سوزی و انفجار خطوط گاز پیشگیری کند و خسارتهای جانی و مالی کلانشهرها را کاهش دهد.» وی می‌افزاید: «هرچند کیفیت این محصول با نمونههای مشابه خارجی برابری می‌کند و از نظر هزینه ۱۰الی۱۵برابر ارزان‌تر است و نصب آن با توجه به مبحث ۱۷مقررات ملی ساختمان بند ۳-۴-۱ به روی تمام خطوط شبکه و ایستگاه‌های گاز الزامی بوده اما همچنان فقط هزار دستگاه در استان تهران نصب شده است. این دستگاه در ایستگاه‌های گاز استان کرمان و شیراز نیز درحال نصب است اما هنوز در دیگر استان‌ها نصب نشده‌اند.» وی تاکید می‌کند: «کارایی این سامانه در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی مورد آزمایش قرار گرفته است اما متاسفانه نداشتن شناخت و آگاهی کافی ازعلتهای اصلی استفاده نکردن از این فناوری محسوب می‌شود. عموما تا زمانی که زلزله رخ ندهد، نسبت به ضرورت نصب این دستگاه توجهی نمی‌شود. مسئولان اکنون الزامات لازم را انجام دادهاند اما در قسمت بازرسی نصب این دستگاه سهل‌انگاری شده است؛ در فهرست الزامات سازمان نظام مهندسی استانهای مختلف این موضوع لحاظ شده است اما ناظران الزامی برای نصب آن نمیبینند.»
شبیه‌سازی زلزله‌های بزرگ
امروزه در دنیا میزهای لرزان آزمایشگاهی برای آزمایش مصالح ساختمانی، اسکلت سازه‌های مقیاس‌بندی شده و برگزاری آموزش‌های تخصصی حوزه بحران و زلزله، جایگاه ویژهای دارد. پژوهشگران یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان دستگاه شبیه‌ساز بزرگی با سه درجه آزادی و دقت بالا ساختهاند که به منظور آموزش‌های نیروهای حوزه بحران و مدیریت شهری و شهروندان در شرایط واقعی زلزله براساس سناریوهای کاربردی مورد استفاده قرار میگیرد و به عنوان دستگاه کاربردی- آموزشی و تست زلزله از مسابقات جهانی نوآوریها در کشور آلمان نیز توانسته است مدال طلا کسب کند.» آرش امین، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان دراین‌خصوص می‌گوید: «این شبیه‌ساز دارای عرشه‌ای با ابعاد ۱۶مترمربع است و موجهای زمین لرزه‌های بزرگ که با شتاب نگارهای دنیا تاکنون ثبت شدهاند مانند زمین‌لرزه‌های بم، طبس، سر پل‌ذهاب و زلزله‌های غرب آمریکا، ژاپن و... به این دستگاه داده می‌شود. این دستگاه با دقت بالا آن زمین‌لرزه را شبیه‌سازی می‌کند؛ دقت این دستگاه یک میلی‌متر در داده خوانی است و می‌تواند کمک شایانی برای آموزش‌های تخصصی و تست مصالح داشته باشد.» وی می‌افزاید: «مخاطبان این دستگاه شهروندان، دست‌اندرکاران صنعت ساختمان و متخصصان سازمانهای «نظام مهندسی ساختمان کشور»، «نظام مهندسی ساختمان تهران» و«مراکز مدیریت شهری» هستند. این دستگاه می‌تواند به‌صورت‌عملی تمام داده‌های مختلف زلزله‌های بزرگ رخ داده و همچنین مدل‌سازی زلزله‌های قابل پیش‌بینی براساس شتاب ناشی از بزرگا و شدت زلزله را در سه درجه آزادی برای این افراد شبیه‌سازی کند.امین خاطرنشان می‌کند: «ارتقای آگاهی مردم و دست اندرکاران صنعت ساختمان و فعالان مدیریت بحران نسبت به وقوع زلزله از مسئولیتهای اجتماعی دولت است. دولت در قبال آگاهی مردم دربرابر زلزله و جبران خسارت‌ها مسئولیت مدنی دارد. اگر زمین‌لرزه‌ای بزرگ درتهران رخ دهد، با احتساب برای مثال هشت میلیون نفر در زمان وقوع زلزله، حتی هنگام تخلیه مردم از ساختمانها به صورت تخمینی ۴۰درصد احتمال آسیب جرحی وجانی وجود دارد. علت اصلی این آسیبها حمله ناشی از ترس-نه آوار- است بنابراین هرچه میزان آمادگی مردم در برابر زلزله افزایش پیدا کند، میزان خطرات جانی ها نیز کاهش پیدا می‌کند.» وی معتقد است سازمانهای متولی همچون پیشگیری و مدیریت بحران تهران و کشور باید نسبت به تجهیز این دستگاه در نقاط مختلف کشور اقدام کنند و هریک ازمناطق ۲۲گانه تهران و هراستان کشور باید حداقل به یکی ازاین دستگاهها مجهز باشند تا با ارتقای آموزش باکیفیت و افزایش توانمندی بنیادی جامعه، رتبه آمادگی و تاب‌آوری شهرهای ایران در میان شهرهای تاب آور جهان نیز ارتقا یابد.
کشور نیاز به وزیر بحران‌های طبیعی دارد
مجموعه دانش‌بنیان دیگری نیز با اتکا به توان متخصصان داخلی خود موفق به طراحی و ساخت سامانه ارزیابی خسارت لرزه‌ای شده است. سامانه‌ای که تحت‌وب طراحی شده و بر اساس اطلاعات موجود اعلام می‌کند پس از وقوع زلزله کدام ناحیه از شهر چند درصد آسیب دیده است. همچنین میزان خسارت مالی و جانی را برآورد کرده و اعلام می‌کند چه مقدار تاسیسات، آب ووسایل گرمایشی نیاز است و زلزله‌زدگان باید در کدام ناحیه اسکان موقت پیدا کنند؛ با این سامانه مدیر بحران‌های طبیعی می‌تواند نمایی از خرابیها داشته باشد و به راحتی تصمیم‌گیری کند سازمان آتش‌نشانی وسازمان‌های مردم‌نهاد چه اقداماتی هنگام وقوع زلزله انجام دهند. دکتر مسعود مجرب، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان در مورد این سامانه می‌گوید: «هرچند این محصول مورد استقبال بخش خصوصی قرار گرفته اما متاسفانه دانش‌بنیان بودن ما دردی از دردهای جامعه را دوا نکرده است. کسی موظف نیست از چنین طرحی حمایت کند. بیشتر مسئولان در زمان مدیریت‌شان به دنبال آمار و ارقام هستند تا تحسین دیگران را برانگیزند؛ متأسفانه بیشتر به دنبال افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان هستند و گاهی کیفیت فدای این کمیت‌ها می‌شود.» وی می‌افزاید: «تیم تحقیقاتی مجموعه ما شش سال پیش این سامانه را طراحی کرد؛ سامانه‌ای که اکنون در کشورهایی مانند ژاپن مورد استفاده قرار میگیرد. این سامانه به مدیر بحران دوره گذشته و اکنون معرفی شد اما متاسفانه مورد حمایت قرار نگرفت زیرا شناخت کاملی نسبت به این حوزه ندارند. معمولا تخصص و تحصیلات آنها مربوط به حوزه دیگری است از این‌رو نمیتوانند مدیریت مناسبی درخصوص به‌کارگیری فناوری‌های این حوزه اعمال کنند. درواقع مشکل اصلی دانش ناکافی مدیران حوزه زلزله و مخاطرات در خصوص فناوری‌های روز است.» دکتر مجرب خاطرنشان می‌کند: «ما نتوانستیم آتش‌سوزی پلاسکو را مدیریت کنیم. آتش‌سوزی که خسارت جانی و مالی بی‌شماری به بار آورد. حال فرض کنید در پایتخت که موقعیت استراتژیک و کاملا ژئوپلیتیکی خاصی دارد، زلزلهای بزرگ رخ دهد. چه رخ خواهد داد؟ بدون شک این موضوع حتی تبعات امنیتی برای کشورخواهد داشت؛ از این‌رو لازم است مسئولان با به‌کارگیری فناوری‌های نوین تدبیری روشن برای پیشگیری از وقوع احتمالی زلزله تهران بیندیشند. »
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
یک کارشناس روابط بینالملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
