از امروز به فکر تابستان دریاچه ارومیه باشیم

با این حال کارشناسان معتقدند نباید فقط به وضعیت کنونی و بارش‌هایی که شاید از چند هفته دیگر به‌سختی به وقوع بپیوندند، دل خوش کرد، چون اگر طرح‌های احیا و پروژه‌های انتقال آب به دریاچه با سرعت و در زمان تعیین‌شده به نتیجه نرسند، باز هم گرمای تابستان، دل دریاچه را می‌سوزاند و حال ایران را خراب می‌کند.از اوایل دهه ۷۰ بود که خبرهایی در مورد پایین‌رفتن سطح آب دریاچه ارومیه منتشر شد اما از اواسط دهه ۷۰روند خشک‌شدن دریاچه سرعت گرفت و تاکنون با وجود هزینه‌های هنگفت میلیاردی، برنامه و اقدامات متعدد توسط دولت‌های گذشته، این روند نه‌فقط متوقف نشده، بلکه وضعیت بحرانی این تالاب بین‌المللی همچنان ادامه دارد.تصاویر این روزهای دریاچه ارومیه نشان از افزایش سطح تراز و حضور گردشگرانی دارد که بعد از گذشت سال‌ها از شرایط بحرانی، در سواحل و آب‌های آن مشغول تفریح هستند اما کارشناسان معتقدند دریاچه ارومیه همچنان در وضعیت بحرانی به سر می‌برد و با توجه به پیش‌رو بودن فصل گرما و افزایش تبخیر آب موجود، در تابستان دوباره این تالاب به وضعیت بحرانی نزدیک می‌شود.براساس اعلام مسئولان هم‌اکنون تراز دریاچه ارومیه به ۱۲۷۰.۵۳متر، وسعت آن به ۱۷۹۰ کیلومترمربع و حجم آن به ۲.۳۴میلیاردمترمکعب رسیده است.تاکنون بیش از۴۴۶ میلیون مترمکعب آب از سدهای آذربایجان‌غربی به دریاچه ارومیه رهاسازی شده و این روند ادامه دارد.

     

برای آشنایی با دریاچه و راه‌های تامین آب آن در گذشته، خوب است بدانیم این دریاچه سه حوضه آبریز بزرگ دارد. سیمینه‌رود که عمدتا در استان آذربایجان غربی است، زرینه‌رود که از کردستان شکل می‌گیرد و تپه‌رود که از سمت آذربایجان شرقی سرشاخه می‌گیرد.این سه حوضه آبریز در دریاچه ارومیه تخلیه می‌شوند. این رودخانه‌های بزرگ، سالانه ۳.۵میلیارد مترمکعب آب به سمت دریاچه سرازیر می‌کردند. این میزان آب، آن تبخیری را که به‌طور طبیعی در دریاچه صورت می‌گرفت، جبران می‌کرد.اما داستان از آنجا شروع شد که در این سه استانی که آب دریاچه ارومیه را تامین می‌کردند، تحولات بزرگی در حوزه کشاورزی و توسعه شهری رخ داد. مثلا تبریز و ارومیه کلانشهر شدند و در نتیجه توسعه شهری و توسعه در بخش کشاورزی، یعنی در زراعت، باغداری ومحصولات آب‌بر،تقاضابرای آب درآذربایجان‌غربی‌وشرقی‌وکردستان افزایش پیداکرد.این مصرف آب در آذربایجان‌غربی بیش ازهر جای دیگر بوده و بعد از آن آذربایجان‌شرقی قرار دارد و مصرف آب در کردستان کمتر از نقاط دیگر است.هنوز تقریبا منابع آبی که از کردستان به دریاچه می‌آمد، کماکان ادامه دارد، یعنی یک‌ونیم میلیارد متر مکعب آب بعد از وارد شدن به سد شهید کاظمی، وارد حوضه دریاچه ارومیه می‌شود. ولی در آذربایجان‌غربی که دریاچه هم عمدتا در آن مستقر است، تقاضا برای آب در بخش شهری و به‌ویژه در بخش کشاورزی به‌شدت افزایش پیدا کرده است. سطح زیر کشت در این استان، از۱۸۰هزارهکتار در اوایل انقلاب به حدود ۶۰۰هزارهکتار دردهه۹۰رسیده است.۴۰۰هزارهکتار توسعه، قاعدتا حجم بزرگی از آب حوضه سیمینه‌رود را می‌بلعد.بخشی از این آب هم از آب زیرزمینی که رابطه‌ای هیدرولیکی با دریاچه دارد، تامین می‌شود. یعنی هم آب سدی کاهش پیدا کرده، هم برای منابعی که از طریق سفره‌های زیرزمینی، دریاچه را تغذیه می‌کردند، تقاضای زیادی پیدا شده است. در نتیجه، ورودی ۳.۵میلیارد مترمکعب آب به دریاچه، بسیار کاهش یافته است. اگر ۴۰۰هکتار ضربدر ۱۰هزار مترمکعب شود، می‌توان برآورد کرد چه حجمی از آب قبل از این‌که به دریاچه برسد، در سطح دشت‌های حوضه سیمینه‌رود و آذربایجان‌غربی وارد بخش کشاورزی می‌شود و در این مناطق تبخیر می‌شود؛ حال یا از سد یا از سطح سبز.بنابراین علت واضح وضعیت فعلی دریاچه ارومیه، افزایش تقاضای آب به‌دلیل توسعه نسنجیده بخش کشاورزی و شهری است. شهر تبریز خودش یک بلعنده بزرگ است. در آذربایجان‌غربی هم ارومیه به‌شدت توسعه پیدا کرده وشهرهای پیرامونش گسترش یافته‌اند.این شهرها آب شرب تصفیه‌شده می‌خواهند و منابع آبی را که قبلا وارد دریاچه می‌شد، می‌بلعند.