تحول فناورانه کشاورزی

ورود فناوری‌های نوظهور به این حوزه در سال‌های اخیر، کشاورزی و تأمین غذا را متحول کرده است؛ بر همین اساس از حدود یک سال پیش ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با هدف رونق اقتصادی این حوزه بر پایه فناوری‌های نوظهور و تحول کشاورزی در کشور شکل گرفت. در گفت‌وگو با دکتر ارژنگ جوادی، قائم‌مقام دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی، مهم‌ترین برنامه‌ها و اقدامات این ستاد را بررسی کرده‌ایم.

پیش از این در معاونت علمی، فناوری اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری خلأ نهادی که مقوله امنیت غذایی را از مسیر توسعه فناوری‌های کشاورزی پیگیری کند، کاملا محسوس بود. برای برطرف‌شدن این فقدان، معمولا پروژه‌هایی تعریف می‌شدند که اغلب‌شان به ستادهایی واگذار می‌شدند که به‌صورت تخصصی به حوزه غذا و کشاورزی نمی‌پرداختند. ارژنگ جوادی در این رابطه توضیح می‌دهد: «در نهایت با تشکیل ستاد کشاورزی، موج امیدی در این حوزه شکل گرفت تا شاید تحولی در سطح نگرش کلان به این حوزه اتفاق بیفتد. از آنجا که دبیر و مدیران این ستاد پیش از این در وزارت جهاد کشاورزی مسئولیت‌های مهمی را عهده‌دار بودند، تعامل و ارتباطی سازنده میان این ستاد و نهاد وزارتخانه شکل گرفت. این بهبود تعاملات موجب شد شرکت‌های دانش‌بنیانی که در این زمینه فعالیت می‌کردند، به این مسأله دلگرم شوند که قرار است روند توسعه آنها ذیل نهادی تخصصی و متمرکز، تسریع شود و بهبود یابد.»

گستردگی حوزه‌های فعالیت
قائم‌مقام دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی با اشاره به تنوع موضوعات مرتبط با فعالیت‌های این ستاد می‌گوید: «قرار گرفتن غذا و کشاورزی کنار هم، طیف وسیعی از مؤلفه‌ها را ارائه می‌دهد که حتی شامل عوامل فرهنگی و اجتماعی نیز می‌شود. تغییرات اقلیمی و محیط ‌زیستی، توسعه و رشد محیط‌های شهری و پدیده شهرنشینی، وضعیت اقتصادی و درآمد اقشار مختلف جامعه، همه و همه بر زیست‌بوم غذا و کشاورزی مؤثرند. وقتی به چنین حوزه مهمی نگاه می‌کنیم، باید همه عوامل مرتبط با آن را نیز که به‌صورت پراکنده و به اشکال مختلف با آن مرتبط می‌شوند، در نظر بگیریم.» جوادی می‌افزاید: «ستاد غذا و کشاورزی تلاش کرده در همه این مصادیق از فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت کند. برای مثال از شرکت‌های تولیدکننده بذر، نهال، تجهیزات و مکمل‌ها گرفته تا ارکان مختلف سازنده زنجیره بازار غذا و کشاورزی، یعنی بخش‌هایی نظیر بازاریابی، حمل‌ونقل و... را زیر چتر حمایت خود بگیرد و به حل مشکلات آنها اهتمام ورزد.»

سهم اندک حوزه غذا و کشاورزی در فضای دانش‌بنیان
وضعیت شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش کشاورزی چندان مطلوب نیست. آمار نشان می‌دهد نسبت سهم شرکت‌های حوزه غذا و کشاورزی به کل شرکت‌های دانش‌بنیان کشور که تعداد آنها به‌طور تقریبی به ۱۰هزار عدد می‌رسد، حدود ۵‌درصد است. یعنی مجموع آنها ۵۲۴ شرکت است که حدود ۸۵۴ محصول را ارائه می‌دهند؛ تعداد بسیار محدود و اندکی که نیاز به تقویت دارد. جوادی در این خصوص به پیشران می‌گوید: «از رسالت‌های ستاد غذا و کشاورزی همین است که ظرفیت‌های حوزه کشاورزی را به سرمایه‌گذاران و بخش‌های خصوصی نشان دهد تا این تصور را که توجه اقتصادی به این حوزه چندان سوددهی ندارد و از جذابیت کافی برخوردار نیست، از بین ببرد. باید سهم اقتصاد و تولیدات دانش‌بنیان در این حوزه بیشتر شود. در تلاشیم در مورد محصولات فناورانه‌ای که وابسته به واردات هستند، به‌تدریج از میزان این وابستگی کاسته شود و در نهایت از بین برود.»

تجارت و صادرات؛ ابزاری امن برای افزایش بهره‌وری اقتصادی
توسعه تجارت و صادرات محصولاتی که در کشور دارای مزایای رقابتی هستند، از دیگر برنامه‌های این ستاد است؛ زیرا بسیاری از کالاهای دانش‌بنیانی که در داخل کشور تولید می‌شود، به لحاظ قیمت، کیفیت و فناوری‌هایی که به‌منظور تولید آنها به کار گرفته شده، برای سایر کشورها جذاب به نظر می‌رسد و این مسأله فرصت خوبی را برای بهبود اقتصاد این حوزه مهیا می‌کند. به گفته جوادی ستاد در تلاش است تا با بهبود روابط میان بازیگران بخش خصوصی و نهادهای دولتی این بخش، فضای تعامل مناسبی را میان آنها ایجاد کند تا با تشخیص دغدغه‌های راهبردی این حوزه، از توان علمی و مالی آنها برای عبور از این گلوگاه‌ها استفاده کند.