ذاکران اباعبدا... (ع) رسانه بی‌بدیل شیعه‌اند

فرهنگ معنوی منزل‌شان روشنگر و راهنمایش بود. پدرش از مبارزان انقلابی بود و خرسند در هفت‌سالگی هنگام ورود به دبستان، قرآن را کامل از حاج‌آقا نادعلی کربلایی و فنون مداحی را نیز زیر نظر ایشان آموخت. به گفته مدیرعامل خانه مداحان کشور، مداح باید در چهار حرف (م، د، ا، ح) متجلی شود؛ «م» یعنی متدین باشد. «د» یعنی دانش داشتن. «ا» یعنی اخلاص، ادب و اخلاق. «ح» به معنای حسن سلیقه و حسن انتخاب! حسن سلیقه یکی از مولفه‌های مهم در مداحی است. زیر این خیمه محرمی جام‌جم با این پیشکسوت به ویژگی‌های بنیادینی پرداختیم که برای پرورش نسل نو لازم است و خاطراتی از بزرگان دلسوخته این مکتب انسان‌ساز نیوشیدیم.

*جایگاه ذکر و مداحی به قدری موثر، مهم، جریان‌ساز و تاثیرگذار است که گذشته از نقش تاریخی‌شان در دوران ما از ستون‌های استوار انقلاب و دفاع‌مقدس و... بوده و به همین خاطر از دست‌اندازی و تحریف و نفوذ جریان خزنده و زیرپوستی دشمن ایمن نیستند و هوشیاری در این‌باره از واجبات است؛ به این مولفه بپردازیم؟
ذاکران اباعبدا... (ع) رسانه بی‌بدیل شیعه‌اند. در ادیان دیگر همان علما هستند که انجام وظیفه می‌کنند، ولی در کنار علمای تشیع و شاگردان مکتب اهل بیت و امام صادق (ع) ذاکرانی دیده می‌شوند که برای جذب مردم به دستگاه اهل بیت و نشر معارف حقله خاندان وحی ایفای نقش می‌کنند و به‌عنوان رسانه شیعه بی‌نظیر عمل می‌کنند و نقشی بسیار مهم دارند. گفته شده اسلام، «نبوی‌الحدوث و حسینی‌البقا» ست. نکته بسیار مهم همین است که در حدوث (رخداد و ایجاد) و بقای انقلاب اسلامی، نقش ذاکران را می‌توانید به پررنگی ببینید. نقش ذاکران اهل بیت در دفاع‌مقدس را ببینید. اثربخشی ذاکران در جذب مردم و نیرو‌های بسیجی برای حضور در سنگر‌های دفاع‌مقدس و تهییج‌شان برای مقابله با دشمن از هر رسانه، ارگان و نهاد و کوشش و تلاش‌شان، واقعا بالاتر دیده می‌شود. یک جمله و یک بیت یا یک دم را به یاد بیاورید مانند: «ای لشکر صاحب زمان / آماده‌باش! آماده‌باش!» این اثربخشی، به‌راستی ویژه است. می‌دانید که برای رویکرد به جنگ مقدس دفاعی ما، برای حضور و شرکت نیرو‌های مردمی و بسیجی، فقط استدلال به‌تن‌هایی کارکرد مناسب و موثری نداشت. عموم بچه‌های بسیج در مکتب امام حسین (ع) و پای منبر نوحه و روضه آموختند که مگر خون ما از خون علی‌بن حسین (ع) رنگین‌تر است یا درسی که از سالارشان گرفتند، هیهات من‌الذله. عشق به شهادت را نوجوان ما از روضه‌ها فراگرفت و توانست به جایی برسد که شهادت را «احلی من العسل» بداند و باور داشته باشد. احلی من العسل را از مکتب قاسم‌بن الحسن دریافت کرد و تمام این دریافت‌ها و آموزه‌ها را شما در فضای روضه و پای نوحه و روضه فرامی‌گیرید. منبر علمای اعلام و منبر ذاکران اهل بیت اینچنین می‌تواند پرورنده روان و ذهن نوجوان و جوان باشد.

* اثربخشی منبر ذاکران بدان اندازه بالاست که مقام معظم رهبری پرچم جهاد تبیین و روشنگری را به دوش ذاکران حضرت اباعبدا... قرار دادند و این نکته مهم را فرمودند که هیأت، محل جهاد تبیین است و پرچم این جهاد بر دوش ذاکران حسینی است. 

اینجا باید از دو منظر نگریست. ذاکران عزیز بایستی به خودشان ببالند که پرچمدار جهاد تبیین‌اند. دیگر این‌که مسئولان و دست‌اندرکاران هیأت‌های مذهبی بایستی به خودشان ببالند که در محل جهاد تبیین می‌توانند به‌راستی ایفای نقش مناسب و راهبردی داشته باشند. ذاکران و هیأت‌ها دو نیروی اثربخشی هستند که در هدایت و رهنمون جامعه در دو فضای مرثیه و نوحه، نیز ستایش و شادمانی می‌توانند پیشرو باشند. علاوه بر پیش‌برنده می‌توانند پیشرونده باشند. حرکت امام‌حسین (ع) از مدینه به مکه و کنشگری‌شان در حج و ناتمام‌گذاشتن آن و روان‌شدن‌شان به‌سوی کوفه و ورودشان به کربلا همه و همه حرکت سیاسی است. پس هیأت‌های سکولار (بری از دنیا و کنشگری‌های این‌جهانی) هرگز نمی‌توانند ایفای نقش مناسبی داشته باشند و در این میان راهی به روشنگری و تبیین بایسته باز کنند و نشان مخاطبان‌شان بدهند. شما که پیرو مادر هستی (س) هستید بایستی به سیره و روش و راه ایشان توجه بفرمایید که اصولا شبانه تکفین و تغسیل و بدون حضور مردم به خاک سپرده و در محلی نامعلوم دفن شدند. نمادین‌بودن این حرکت‌ها بیشترین بار و معنای سیاسی را دارد. تربت پاک مادر هستی ناشناس و نامعلوم است. آیا نشانه‌ای روشن‌تر از این می‌توان دید که برنامه و کار ایشان همه و همه سیاسی بوده و هنوز هم اثرگذاری سیاسی‌اش آشکار است؟ 

*مگر وصیت امام‌محمدباقر (ع) سیاسی نبود که فرمودند پس از من در منا (موسم حج) تا پنج سال چنان بگریید که سنگ‌ها از اشک‌های شما‌تر شوند؛ کار نمادین و حرکت موثر سیاسی از این روشن‌تر؟

کسانی که می‌گویند نباید هیأت‌ها به حوزه سیاست وارد شوند، باید توجه کنند که حرکت و کنشگری و رفتار و کردار امامان ما همه سیاسی بوده است. گریه بر سیدالشهدا و برپایی این روضه‌ها سیاسی است، یعنی روشی برای بیان مظلومیت و دفاع از مظلوم که خودش کنشگری سیاسی است. ما باید طرفدار اهل‌بیت (ع) باشیم و در پرچمداری جهاد تبیین و برای روشنگری بایستی شب از روز نشناسیم و با تمام وجود در این جهاد کوشا باشیم.

*در این جنگ نرم فرهنگی که می‌کوشد نسل نو را از هویتش بیگانه کند؛ به‌ویژه که تاکید پیشینی شما بر عقلانیت جاری در مجالس اهل‌بیت (ع) که جایی برای غلو و اغراق نمی‌گذارد، شما به‌عنوان افسران این جنگ نرم با توجه به تبصره اظهرالجمیل و سترالقبیح می‌توانید بیشترین جذب دل‌های جوان را به مجالس حق داشته باشید؛ زشتی‌های جامعه و جوان را بزرگ نکنید، بلکه خوبی‌ها و تاثیرگذاری‌ها و کنشگری فعالش را بپذیرید و راهنما به خیر باشید. در حقیقت باید چگونه جاذبه‌افزایی کرد؟

 نکته بسیار مهم در جذب توجه به نقاط توانمندی جوانان عزیز ماست. زمانی برای مسئولان هیأت‌ها عرض می‌کردم که نخستین گام مهم این است که ما عامل به علوم دینی باشیم.
یعنی در جذب مخاطب، باید خوشخویی، خوشخویی و خوشگویی را رعایت کرد که بسیار مهم است. دیدن مخاطب بر پایه فرموده معصوم‌: اظهر الجمیل و سترالقبیح، همانگونه که خدا با ما این گونه رفتار می‌کند خدا اگر بدی‌های ما را نمایان کند (در روایت داریم) دیگر کسی با کسی راه نمی‌رود و جنازه کسی را دفن نمی‌کند. در تربیت فرزند هم بدینگونه است خوبی‌هایش را بلند و رسا فریاد باید کرد و بدی‌هایش را کوچک شمرد و نابود ساخت.
 برای این که ان‌شاا... رشدی درست را در روند تربیتی و پرورشی نسل نو رقم بزنیم، بایستی به «تربیت مسجدی» عنایت داشته باشیم! دلیل این که جامعه ما دچار مشکل شده یکی از مهم‌ترین دلیل‌هایش همین است که بچه‌ها را در مسجد و با مسجد تربیت نمی‌کنند. نظم می‌خواهید در مسجد هست. سر اذان با آداب ویژه‌ای بایستی عبادت کرد. رشد در مسجد، توجه به کوچک و بزرگی و سلسله مراتب در مسجد هست: صف اول، صف دوم و... اعتماد به نفس در مسجد است بچه‌ای که تکبیر می‌گوید و اذان می‌دهد تعامل اجتماعی را در مسجد با بهترین روش می‌آموزند از رفتار با نسل‌‎های مختلف تا کار و همکاری در قسمت‌های خدماتی مسجد مانند آبدارخانه و کتابخانه و گروه‌های هنری سرود و... در محیط مسجدی است که بچه‌ها دوستان خوب و خدامحور پیدا می‌کنند. هیأت‌ها هم که رشد مناسبی دارند دقت کنید درمی‌یابید که مسئولانش کسانی‌اند که در مساجد رشد کرده و بالیده‌اید. راه موفقیت در تربیت موفق همین تربیت مسجدی به‌ویژه در مسیر اهل بیت باشد. امام راحل ره فرمودند مسجد سنگر است. این سنگر‌ها را حفظ بکنید. مساجد برای جذب هرچه بیشتر مخاطب لازم است تغییر رویه‌شان مشهود باشد به‌ویژه صبور باشیم کسانی که سن و سال‌دار مسجدند بیندیشند بچه‌ای که در مسجد هستند نوه‌هایشان اند. خواهش می‌کنم بردبارانه با بچه‌ها رفتار بکنند کسی از بزرگتر انتظار جنب و جوش ندارد، اما بچه باید بدود و جست‌و‌خیز بکند. نباید از بچه انتظار نشستن و وقار در مسجد داشته باشند، زیرا شرایط جسمی و روحی‌اش چنین اقتضایی ندارد. باید فضای سرد و سنگین مساجد شاد و مفرح و خرم باشد تا برای جذب بچه‌ها جذابیت‌های نمایان داشته باشد. بچه باید از حضور در مسجد لذت ببرد تا مسجدی شود و مسجدی بماند. از بزرگتر‌ها و امام جماعت و هیأت امناهایشان استدعا دارم کمک کنند، استعداد‌یابی کنند، زمینه این کشف توانایی را فراهم بیاورند تا استعداد‌های تئاتر و سرود و نمایش و شعر و مداحی و خوش‌نوایی و درسی پیدا شود.

*تجربه‌هایی شخصی شما در این رابطه چیست، زیرا ارائه تجربه شخصی در امور معنوی و تربیتی به گفته بزرگان و پژوهشگران «تجربه دینی» اثربخشی بیشتری دارد!

در مسجد، گوشه گوشه‌اش تخته سیاه و وایت‌بُرد گذاشته بودم بچه‌های درس‌خوان و دانش‌آموزان موفق را فراخواندیم تا بدون دریافت دستمزد به بچه‌های رتبه پایین آموزش بدهند. چقدر بچه‌های خوب را همان زمان جذب کردیم. در مسجد جلوه (محله سلیمانی حوالی خیابان قزوین) که بچه‌ها با حضور در مسجد به آموزش و درس می‌پرداختند و تحصیل و تدریس را از مسجد آغاز کردند، تا جایی پیش رفتند که بسیاری از چهره‌های فعال در مراکز هسته‌ای و دانشمندان هسته‌ای ما اکنون از همان بچه‌ها هستند.
رفیق خوب در مسجد پیدا می‌شود، بچه باید درسش را در مسجد بخواند، خادم مسجد و رفتار درست و پذیرایش بسیار مهم است، وقتی بچه‌ها جمع‌اند در مسجد را نبندد، این بچه‌ها باید دور‌هم در مسجد بزرگ شوند. تربیت این‌گونه اتفاق می‌افتد و راه موفقیت همین است. تربیت باید این‌گونه اتفاق بیفتد. هیأت و مسجد، آموزش چهره به چهره است که با فضای مجازی و دیگر رسانه‌ها فرق دارد. ذاکران اهل‌بیت به‌عنوان افسران عالی‌رتبه جنگ نرم با حضورشان در مسجد‌ها و راه‌اندازی هیأت در مسجد و محله و روضه‌های خانگی به‌ویژه به نشر معارف اهل‌بیت بپردازند به‌گونه‌ای که تمام کشور ما (چونان همیشه) به‌روشنی بوی اهل‌بیت بدهد. 

* نکته بسیار مهم در حوزه ذکر و ذاکری همانا مطاله و پژوهش مناسب و درس‌آموزی از بزرگان ذاکران است تا به‌گفته خود شما رشد شخصیتی‌شان را دائمی و پیوسته سازد.
با این‌که سی‌و‌چند سال است تدریس می‌کنم هنوز هم پای مجلس و سخن استادان می‌نشینم و درس می‌آموزم، زیرا این مسیر به‌گونه‌ای است که باید ذاکر اهل‌بیت «به‌روز» باشد و روزآمد؛ همان‌گونه که در مراکز آموزشی و دانشگاهی به آموزش ضمن خدمت می‌پردازند ذاکران اهل‌بیت نیز نیاز به چنین فرآیندی دارند تا روزآمد بیندیشند و هرچه به‌روزتر باشند. از روز و شرایطش باید به شکلی کامل آگاه باشند و پای صحبت متخصصان مختلف بنشینند، زیرا انتظار مردم از ما جز این نیست که در ابعاد مختلف عالمانه بیندیشیم و مثلا اگر در حوزه سیاسی صحبت می‌کنیم باید حتما پای درس استادان سیاسی نشسته باشیم تا بتوانیم شرایط روز را درست و کامل درک کنیم. در حوزه مقتل هم بدون درس و بحث و فراگیری از استادان این تخصص و آگاهی از متن‌های مختلف و ویژگی‌هایشان که نمی‌شود به مقتل‌خوانی پرداخت. توجه کنید هرگز نباید و نگوییم چنین مطلبی را شنیده‌ام! مگر منابع موثقی مانند علمایی باشند که حرف‌هایشان حجت باشد مانند مرحوم آقای فاطمی‌نیا که به فرمایش خودشان: سخن‌شان از آب‌گذشته بود و پژوهش شده یا آیت‌ا... اعرافی یا شیخ حسین انصاریا‌ن که حرف‌شان حجت است و می‌توان گفت ایشان فرمودند یعنی عالم عامل فاضلی که بدون پژوهش سخن نمی‌گوید. این نکته بسیار مهم است که خود من زحمت بکشم و منابع معتبر و موثق را بخوانم و بررسی کنم و بازگو کنم. باید توجه کنیم لغت به لغتی که می‌خوانیم و هر سخنی که می‌زنیم واژه به واژه باید در قیامت پاسخگو باشیم! پس باید با مطالعه وارد بحث شد.

* از «دانش موسیقی» می‌پرسم و این‌که تا کجا و چگونه برای ذاکر و مداح لازم و بایسته است و چند و، چون این مهم از دیدگاه شما؟

ذاکر امام حسین (ع) نباید چیزی بخواند که برای جوانان آهنگ غربی تداعی شود. ما در شورای عالی مداحان، تیمی را هماهنگ کرده‌ایم تا مداحی‌های این سبکی را بررسی کنند. اگر مداحی خلاف آداب مداحی بخواند، او را احضا‌ر می‌کنیم و توسط بزرگان این عرصه به او تذکر جدی می‌دهیم.
آشنایی به دانش موسیقی در ذکر و ذاکری مهم است، اما در زمانی که رویکرد فرد یکسره مداحی باشد و به این عنوان شناخته شده باشد درباره آموزش موسیقی به نوجوانان مداح تا زمانی که به همین عنوان جایگاهی نداشته باشند اعتقاد چندانی ندارم، بلکه باور دارم که تمام این گوشه‌ها برای این برآمده و پدیدار و ساخته شده که ما غرق شش‌گوشه بشویم. دقت بفرمایید! اگر می‌رسد به جامه‌دران یا شور برای این است که انسان جامه بدرد در مراثی اهل‌بیت و عزای سیدالشهدا، به گونه‌ای اثربخش بخواند که تاثیرگذاری ویژه پیدا بکند، لذا نیاز است که انسان آموزش مناسب ببیند تا بتواند با لحن و آهنگ بسیار عالی، اثربخشی بسیار خوبی داشته باشد، اما این زمانی است که به‌عنوان ذاکر شناخته شده و جاافتاده باشد! وگرنه برخی ته‌صدا یا صدایی خوش دارند و در فضای موسیقی، رفته‌رفته غرق می‌شوند و از این سمت، توفیق خدمتگزاری و نوکری پرافتخار حضرت سیدالشهدا را از دست می‌دهند. حیف است که خدا به انسان، صدای زیبایی داده باشد و آن را خرج اهل‌بیت (ع) نکند! هرچه که به ما داده شده و در دسترس ماست برای این است که خرج خدا و اهل‌بیت (ع) بشود هرچه که هست!

ذاکران پیشکسوت نگاه سجادی داشتند
توفیق داشتم خدمت استاد حاج نادعلی کربلایی بودم. دو فرزندشان شهید شدند و فرزند دیگرشان شیمیایی بود و پس از وفات حاج‌آقا به شهادت رسید. خانواده شهیدپرور! برای من که در روند مباحث تربیتی بسیار مهم بود و از ایشان کسب فیض کردم عامل‌بودن استاد بود! ایشان نمی‌گفت بروید. می‌گفت بیایید یعنی خودش جلوتر از دیگران پیشتاز بود. اهل نماز اول وقت و نماز شب، دقت در زلالی و پاکی لقمه حلالی که به خانه می‌آورد. دایم‌البکا بود اهل اشک و گریه بر سیدالشهدا (ع). مطالعه دائمی و کتاب‌خواندن‌شان مشخص بود همچنین توکل و توسل‌شان. این بزرگان همان پرچم را به دست ما دادند. خودشان می‌گفتند مراقب باشید که کجا و چه لقمه‌ای می‌خورید. می‌فرمود روزی با پافشاری کسی ناگزیر شدم جایی برای ناهار بروم با این که نمی‌خواستم بروم؛ تا یک هفته اشک چشمم گرفته شد و خشکید. پس خیلی مهم است سفره‌ای که باز است توسط چه کسی پهن شده و لقمه‌اش آماده شده با چه کاری و در روند چه درآمدی! 

باری با موتور می‌رفتیم سر چهارراهی. ایستاد و منقلب شد با چشم اشکین فرمود خدا نیاورد روزی را که من بر حضرت اباعبدا... بر ارباب بی‌کفنم اشک نریزم. این‌گونه نگاه امام سجادی داشتن از اهم رفتار‌های ذاکرانه است. ذاکران پیشکسوت این‌گونه بودند و نگاه سجادی داشتند. امام سجاد بچه و جوان می‌دید اشک می‌ریخت آب می‌دید اشک می‌ریخت. این نگاه امام سجادی داشتن به این خاطر بسیار بنیادی است و مهم که انسان را به جایی می‌رساند که: «به دریا بنگرم دریا تو بینم/ به صحرا بنگرم صحرا تو بینم/ به هرجا بنگرم کوه و در و دشت/ نشان از قامت رعنا تو بینم»!

فرق نوکر امام حسین با دیگران این است که مانند دیگران فقط ظاهرگرا نیستند، برداشت‌شان از دیده‌ها و دیدار‌ها امام سجادی است! یاد همیشه امام حسین (ع) و نگاه امام سجادی داشتن در تربیت، رشد و خودشکوفایی انسان بسیار مهم است و اثرگذار.