کافه مستند به صرف یک فنجان تحلیل
مستند به دلیل داشتن ژانرهای متفاوت و حقایقی که مطرح می‌کند از اهمیت بالایی در صنعت فیلمسازی برخوردار است. مستندساز می‌تواند وقایع و اتفاقات مهم و حقیقی تاریخی، سیاسی، اجتماعی و ژانرهای دیگر را به تصویر بکشد و به نوعی در جامعه آگاهی‌سازی کند.
حال تصور کنید یک برنامه تلویزیونی مستندهایی پخش می‌کند که یا برای نخستین بار است یا باز‌پخش می‌شود؛ این مستندها آنطور که باید دیده نشده‌اند. برنامه «کافه مستند» شبکه افق چنین رسالتی دارد. در این برنامه مستندهای جذاب و دیدنی با موضوعات مختلف روی آنتن می‌رود و در میز گفتوگو با مستندساز یا کارشناسان این حوزه درباره مستندی که پخش شده، گفتوگو می‌شود و بحث‌های تحلیلی جالبی را مطرح می‌کند که برای مخاطب هم دیدنی است و هم برای مستندسازانی که علاقه‌مند هستند به مردم بیشتر شناخته شوند. از این رو «کافه مستند» توانسته بین مستندسازان از محبوبیت خاصی برخوردار شود. در این برنامه مستندهای بسیاری پخش شده است از جمله: مرزهای مقاومت، به نام قانون، نایب‌الامام و اسرائیلیسم. این برنامه به تهیه‌کنندگی محمدعلی محمد دوست و با اجرا و کارشناسی محسن آقایی هر هفته پخش می‌شود.
مطالبه گری در مستند
ایده «کافه مستند» با هدف بررسی و تحلیل مستندهای موثر در فضای انقلاب شکل گرفت. محمدعلی محمد‌دوست، تهیه‌کننده این برنامه در گفتوگو با جام‌جم در خصوص شکل‌گیری این برنامه و اهدافی که در تولید آن داشتند توضیح می‌دهد: در بررسی‌ها دیدیم یک سری مستند در فضای انقلاب تولید شده که باید به آنها ضریب داده شود و کاری کنیم بهتر دیده شوند. ضمن این‌که این مستندها به یک پیوست تحلیلی نیاز دارند. با این که برای ساخت این مستندها زحمت بسیاری کشیده شده، اما کار تحلیلی روی آن انجام نشده است. در صورتی که می‌شود مستند را پخش و بعد آن را تحلیل کرد تا بیننده جدا از این‌که از دیدن آن مستند لذت می‌برد، نکاتی را از مستندساز و کارشناسان این حوزه هم می‌شنود.وی همچنین می‌افزاید: از طرفی برخی مستندهایی که سال‌های گذشته ساخته شده‌اند، اغلب پی‌گیری‌هایی داشتند که ممکن است این پی‌گیری‌ها در این مدت تغییراتی را ایجاد کرده باشد. یا این‌که در یک مستند مطالبه‌ای صورت گرفته که بعد از گذشت چند سال هنوز به سرانجام نرسیده است. این مستند می‌تواند در کنار پخش آن مستند، بار دیگر مطالبه‌گری و آن موضوع را پی‌گیری کند. ضمن این‌که خیلی از مستندهایی که در حوزه انقلاب و سینمای مستند انقلاب تولید و ساخته شده، به مستندسازهایشان کمتر پرداخته شده است.
حرفی برای گفتن
چون معمولا در برنامه‌های تلویزیونی سراغ مستندسازهای بنام و چهره و شناخته‌شده‌تر می‌روند، اما این برنامه می‌تواند سراغ سینماگرانی برود که کمتر در پی آنها رفته‌اند و اتفاقا مستندهایی که حرفی برای گفتن دارند را انتخاب و پخش می‌کند. از طرفی خود مستندساز به برنامه دعوت می‌شود و باعث شناخته‌شدن او شده و به‌نوعی در این زمینه هم می‌تواند کمک‌هایی به مستندسازها کند.محمد دوست در تکمیل گفته‌هایش بیان می‌کند: از یک جایی به بعد تصمیم گرفتیم صرفا مستندسازان را به برنامه دعوت کنیم. یعنی زمانی در میز تحلیل سعی می‌کردیم از کارشناسان و مسئولان مربوطه دعوت کنیم. اما الان بیشتر سراغ مستندسازان می‌رویم، البته الان هم اگر مسئولی به برنامه دعوت می‌کنیم، صرفا مرتبط با حوزه مستند است. به‌عنوان مثال قائم‌مقام ناجی هنر را دعوت کرده بودیم تا درباره مشکلات مستندسازان در این حوزه و سوالاتی را که در این زمینه دارند از ایشان بپرسیم؛ بنابراین اگر مسئولی به برنامه دعوت می‌کنیم به این دلیل است که گره‌ای را باز کرده باشیم. چون معتقدیم سینمای مستند ما سینمای جمهوری‌اسلامی است. سینمای داستانی قصه گفتمانی چندانی ندارد، اما سینمای مستند در حوزه‌های مختلف می‌تواند بار گفتمانی انقلاب را به دوش بکشد.وی درباره مستندهایی که در این برنامه پخش می‌شوند هم می‌گوید: بسیاری از این مستندها پیش از کافه‌مستند پخش شده‌اند، اما برخی از آنها نیز پخش اول است و برای نخستین‌بار از برنامه ما پخش می‌شوند. البته که ملاک ما برای انتخاب این مستندها پخش‌شدن یا نشدن آنها نیست چون محتوای مستند خیلی بیشتر برای ما اهمیت دارد. البته که ترجیح ما این نکته هم هست که سراغ مستندهایی برویم که کمتر پخش شده‌اند. اما ملاک اصلی ما برای انتخاب، محتوا و موضوع مستندهاست. بنابراین حتی اگر مستندی بارها پخش شده باشد اما چون اثر خوبی بوده و حرفی برای گفتن دارد را انتخاب می‌کنیم.
روایت جذاب از اتفاقات منطقه
یافتن و انتخاب مستندها از بین این همه آثاری که ساخته شده کار راحتی نیست، وی در این باره توضیح می‌دهد: ما برای ساخت این برنامه با چالش‌هایی روبه‌رو بودیم. یکی این‌که بعضی اوقات برای موضوع مورد‌نظر اصلا نمی‌توانیم مستند پیدا کنیم. مثلا در ابتدای برنامه زمانی که می‌خواستیم با موضوع ۱۴ و ۱۵ خرداد مستند پخش کنیم، اصلا فکر نمی‌کردیم مستندی که در این زمینه خوب باشد و کمتر پخش شده باشد، نداریم.مستندهایی که با این محوریت ساخته شده بودند، بسیار قدیمی و بارها پخش شده بودند و متاسفانه هیچ کار جدیدی در آن حوزه ساخته نشده بود؛ بنابراین مجبور شدیم مستند دیگری با موضوع دیگری پخش کنیم. باید گفت متاسفانه گاهی اتفاقات روز مدیران ما را درگیر می‌کند و از اتفاقات اصیل انقلاب غافل می‌شوند؛ درصورتی که باید در کنار پرداختن به اتفاقات روز، سهمی برای آنها هم قائل بود، اما روزمرگی مسئولان و مستندسازان باعث چنین مسائلی می‌شود. البته پیدا کردن مستندهای خارجی مرتبط با موضوعات برنامه هم جزو چالش‌های ما در برنامه است.از آنجا که اغلب مستندهای خارجی نگاهی تک‌بعدی به موضوعات دارند، وی در پاسخ به این سؤال که آیا با موضوع انقلاب می‌توان مستندهای خارجی هم انتخاب و پخش کرد عنوان می‌کند: اتفاقا مستندهای خارجی مرتبط با موضوعاتی که ما انتخاب کرده‌ایم بیشتر از مستندهای داخلی است. به‌عنوان‌مثال ما درباره مسأله طوفان الاقصی چند مستند بیشتر نداریم که بچه‌های خبر تولید کرده‌اند. اما با این موضوع می‌توان ده‌ها نمونه خارجی نام برد؛ گرچه حرف خودشان را زده‌اند. البته به‌دلیل این‌که برنامه ما یک پیوست تحلیلی دارد، اغلب این مستندها قابل پخش است. مثالی دراین‌باره عرض می‌کنم. در حوزه سوریه و اتفاقات و تحولات این کشور، مستندی تولید شده به نام «برای سماء» که از نظر ساخت کار باکیفیتی محسوب می‌شود و جوایز بسیاری هم کسب کرده است. وقتی این مستند را تماشا می‌کنید متوجه می‌شوید جای ظالم و مظلوم عوض شده است، اما به قدری نگاه جذابی به این موضوع داشته که مخاطب تا انتها با شخصیت اصلی همراه می‌شود.از آنجا که چنین مستندی در برنامه پیوست تحلیلی دارد، قابل پخش است. چون در تحلیل می‌توانیم بگوییم که روایت جذاب چقدر می‌تواند تاثیرگذار باشد. مثلا درباره مدافعین حرم و سوریه کارهای زیادی ساخته نشده، یا کاری که روایت جذابی داشته باشد و در دنیا بچرخد کم تولید کرده‌ایم. اما کشورهای اروپایی که اصلا در این جریان نبودند، کارهای خوب و باکیفیتی تولید کرده‌اند و این باعث حسرت ما می‌شود.
توجه به فیلم اولی ها
کافه مستند توانسته برای مستندسازان جوان و کمترشناخته‌شده اتفاق خوبی باشد. این تهیه‌کننده درباره بازخورد برنامه بین مخاطبان و مستندسازان می‌گوید: «خوشبختانه بازخوردهای مثبتی دریافت کرده‌ایم، به‌ویژه از بچه‌های مستندساز که نظرات خوبی درباره برنامه می‌دهند. آنها حتی در صفحات شخصی خود برنامه را معرفی و فیلم‌های مستند متعددی را برای پخش و تحلیل در برنامه پیشنهاد می‌کنند. حتی مراکز مستندسازی هم به ما پیشنهاد می‌دهند که حاکی از دیده‌شدن برنامه است. ضمن این‌که درصد فیلم‌اولی‌ها هم در برنامه بیشتر شده است. به‌عنوان‌مثال چند روز قبل مستند «اسرائیلیسم» محصول موسسه فرهنگی عمار برای نخستین بار از برنامه ما پخش شد و بعد از آن روی آنتن شبکه دو رفت. البته فصل اول این برنامه به‌تازگی شروع شده و هنوز به نیمه نرسیده است. بنابراین در ادامه و در فصل‌های آینده باید تغییراتی ایجاد کنیم. چون قرار است این برنامه ادامه داشته باشد و فصل‌های مختلفی از آن ساخته و پخش شود. امیدواریم در فصل‌های آینده برنامه بهتر و باکیفیت‌تری از فصل یک به مخاطبان ارائه دهیم.»وی در پایان درباره انتخاب آقایی به‌عنوان مجری ــ کارشناس برنامه هم توضیح می‌دهد:«آقایی خودش مستندساز مطالبه‌گر و پژوهشگر است و به چند زبان تسلط دارد و مستندهایی که تا به امروز ساخته جریان‌ساز بوده است. بنابراین گزینه مناسبی برای اجرای این برنامه بود.»
مطالبه گری در مستند
ایده «کافه مستند» با هدف بررسی و تحلیل مستندهای موثر در فضای انقلاب شکل گرفت. محمدعلی محمد‌دوست، تهیه‌کننده این برنامه در گفتوگو با جام‌جم در خصوص شکل‌گیری این برنامه و اهدافی که در تولید آن داشتند توضیح می‌دهد: در بررسی‌ها دیدیم یک سری مستند در فضای انقلاب تولید شده که باید به آنها ضریب داده شود و کاری کنیم بهتر دیده شوند. ضمن این‌که این مستندها به یک پیوست تحلیلی نیاز دارند. با این که برای ساخت این مستندها زحمت بسیاری کشیده شده، اما کار تحلیلی روی آن انجام نشده است. در صورتی که می‌شود مستند را پخش و بعد آن را تحلیل کرد تا بیننده جدا از این‌که از دیدن آن مستند لذت می‌برد، نکاتی را از مستندساز و کارشناسان این حوزه هم می‌شنود.وی همچنین می‌افزاید: از طرفی برخی مستندهایی که سال‌های گذشته ساخته شده‌اند، اغلب پی‌گیری‌هایی داشتند که ممکن است این پی‌گیری‌ها در این مدت تغییراتی را ایجاد کرده باشد. یا این‌که در یک مستند مطالبه‌ای صورت گرفته که بعد از گذشت چند سال هنوز به سرانجام نرسیده است. این مستند می‌تواند در کنار پخش آن مستند، بار دیگر مطالبه‌گری و آن موضوع را پی‌گیری کند. ضمن این‌که خیلی از مستندهایی که در حوزه انقلاب و سینمای مستند انقلاب تولید و ساخته شده، به مستندسازهایشان کمتر پرداخته شده است.
حرفی برای گفتن
چون معمولا در برنامه‌های تلویزیونی سراغ مستندسازهای بنام و چهره و شناخته‌شده‌تر می‌روند، اما این برنامه می‌تواند سراغ سینماگرانی برود که کمتر در پی آنها رفته‌اند و اتفاقا مستندهایی که حرفی برای گفتن دارند را انتخاب و پخش می‌کند. از طرفی خود مستندساز به برنامه دعوت می‌شود و باعث شناخته‌شدن او شده و به‌نوعی در این زمینه هم می‌تواند کمک‌هایی به مستندسازها کند.محمد دوست در تکمیل گفته‌هایش بیان می‌کند: از یک جایی به بعد تصمیم گرفتیم صرفا مستندسازان را به برنامه دعوت کنیم. یعنی زمانی در میز تحلیل سعی می‌کردیم از کارشناسان و مسئولان مربوطه دعوت کنیم. اما الان بیشتر سراغ مستندسازان می‌رویم، البته الان هم اگر مسئولی به برنامه دعوت می‌کنیم، صرفا مرتبط با حوزه مستند است. به‌عنوان مثال قائم‌مقام ناجی هنر را دعوت کرده بودیم تا درباره مشکلات مستندسازان در این حوزه و سوالاتی را که در این زمینه دارند از ایشان بپرسیم؛ بنابراین اگر مسئولی به برنامه دعوت می‌کنیم به این دلیل است که گره‌ای را باز کرده باشیم. چون معتقدیم سینمای مستند ما سینمای جمهوری‌اسلامی است. سینمای داستانی قصه گفتمانی چندانی ندارد، اما سینمای مستند در حوزه‌های مختلف می‌تواند بار گفتمانی انقلاب را به دوش بکشد.وی درباره مستندهایی که در این برنامه پخش می‌شوند هم می‌گوید: بسیاری از این مستندها پیش از کافه‌مستند پخش شده‌اند، اما برخی از آنها نیز پخش اول است و برای نخستین‌بار از برنامه ما پخش می‌شوند. البته که ملاک ما برای انتخاب این مستندها پخش‌شدن یا نشدن آنها نیست چون محتوای مستند خیلی بیشتر برای ما اهمیت دارد. البته که ترجیح ما این نکته هم هست که سراغ مستندهایی برویم که کمتر پخش شده‌اند. اما ملاک اصلی ما برای انتخاب، محتوا و موضوع مستندهاست. بنابراین حتی اگر مستندی بارها پخش شده باشد اما چون اثر خوبی بوده و حرفی برای گفتن دارد را انتخاب می‌کنیم.
روایت جذاب از اتفاقات منطقه
یافتن و انتخاب مستندها از بین این همه آثاری که ساخته شده کار راحتی نیست، وی در این باره توضیح می‌دهد: ما برای ساخت این برنامه با چالش‌هایی روبه‌رو بودیم. یکی این‌که بعضی اوقات برای موضوع مورد‌نظر اصلا نمی‌توانیم مستند پیدا کنیم. مثلا در ابتدای برنامه زمانی که می‌خواستیم با موضوع ۱۴ و ۱۵ خرداد مستند پخش کنیم، اصلا فکر نمی‌کردیم مستندی که در این زمینه خوب باشد و کمتر پخش شده باشد، نداریم.مستندهایی که با این محوریت ساخته شده بودند، بسیار قدیمی و بارها پخش شده بودند و متاسفانه هیچ کار جدیدی در آن حوزه ساخته نشده بود؛ بنابراین مجبور شدیم مستند دیگری با موضوع دیگری پخش کنیم. باید گفت متاسفانه گاهی اتفاقات روز مدیران ما را درگیر می‌کند و از اتفاقات اصیل انقلاب غافل می‌شوند؛ درصورتی که باید در کنار پرداختن به اتفاقات روز، سهمی برای آنها هم قائل بود، اما روزمرگی مسئولان و مستندسازان باعث چنین مسائلی می‌شود. البته پیدا کردن مستندهای خارجی مرتبط با موضوعات برنامه هم جزو چالش‌های ما در برنامه است.از آنجا که اغلب مستندهای خارجی نگاهی تک‌بعدی به موضوعات دارند، وی در پاسخ به این سؤال که آیا با موضوع انقلاب می‌توان مستندهای خارجی هم انتخاب و پخش کرد عنوان می‌کند: اتفاقا مستندهای خارجی مرتبط با موضوعاتی که ما انتخاب کرده‌ایم بیشتر از مستندهای داخلی است. به‌عنوان‌مثال ما درباره مسأله طوفان الاقصی چند مستند بیشتر نداریم که بچه‌های خبر تولید کرده‌اند. اما با این موضوع می‌توان ده‌ها نمونه خارجی نام برد؛ گرچه حرف خودشان را زده‌اند. البته به‌دلیل این‌که برنامه ما یک پیوست تحلیلی دارد، اغلب این مستندها قابل پخش است. مثالی دراین‌باره عرض می‌کنم. در حوزه سوریه و اتفاقات و تحولات این کشور، مستندی تولید شده به نام «برای سماء» که از نظر ساخت کار باکیفیتی محسوب می‌شود و جوایز بسیاری هم کسب کرده است. وقتی این مستند را تماشا می‌کنید متوجه می‌شوید جای ظالم و مظلوم عوض شده است، اما به قدری نگاه جذابی به این موضوع داشته که مخاطب تا انتها با شخصیت اصلی همراه می‌شود.از آنجا که چنین مستندی در برنامه پیوست تحلیلی دارد، قابل پخش است. چون در تحلیل می‌توانیم بگوییم که روایت جذاب چقدر می‌تواند تاثیرگذار باشد. مثلا درباره مدافعین حرم و سوریه کارهای زیادی ساخته نشده، یا کاری که روایت جذابی داشته باشد و در دنیا بچرخد کم تولید کرده‌ایم. اما کشورهای اروپایی که اصلا در این جریان نبودند، کارهای خوب و باکیفیتی تولید کرده‌اند و این باعث حسرت ما می‌شود.
توجه به فیلم اولی ها
کافه مستند توانسته برای مستندسازان جوان و کمترشناخته‌شده اتفاق خوبی باشد. این تهیه‌کننده درباره بازخورد برنامه بین مخاطبان و مستندسازان می‌گوید: «خوشبختانه بازخوردهای مثبتی دریافت کرده‌ایم، به‌ویژه از بچه‌های مستندساز که نظرات خوبی درباره برنامه می‌دهند. آنها حتی در صفحات شخصی خود برنامه را معرفی و فیلم‌های مستند متعددی را برای پخش و تحلیل در برنامه پیشنهاد می‌کنند. حتی مراکز مستندسازی هم به ما پیشنهاد می‌دهند که حاکی از دیده‌شدن برنامه است. ضمن این‌که درصد فیلم‌اولی‌ها هم در برنامه بیشتر شده است. به‌عنوان‌مثال چند روز قبل مستند «اسرائیلیسم» محصول موسسه فرهنگی عمار برای نخستین بار از برنامه ما پخش شد و بعد از آن روی آنتن شبکه دو رفت. البته فصل اول این برنامه به‌تازگی شروع شده و هنوز به نیمه نرسیده است. بنابراین در ادامه و در فصل‌های آینده باید تغییراتی ایجاد کنیم. چون قرار است این برنامه ادامه داشته باشد و فصل‌های مختلفی از آن ساخته و پخش شود. امیدواریم در فصل‌های آینده برنامه بهتر و باکیفیت‌تری از فصل یک به مخاطبان ارائه دهیم.»وی در پایان درباره انتخاب آقایی به‌عنوان مجری ــ کارشناس برنامه هم توضیح می‌دهد:«آقایی خودش مستندساز مطالبه‌گر و پژوهشگر است و به چند زبان تسلط دارد و مستندهایی که تا به امروز ساخته جریان‌ساز بوده است. بنابراین گزینه مناسبی برای اجرای این برنامه بود.»
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
تکرار اتهامات واهی علیه ایران
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
بازی اروپا در پازل اسرائیل | رای شجاعانه دادگاه کیفری بین‌المللی
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
قطعنامه اتحادیه اروپا دست ایران را باز کرد
یک کارشناس روابط بینالملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد
سیاست فشار علیه ایران نتایج عکس دارد | اروپا در مسیر افزایش تنش
گفت و گو
