هوشمندی در معماری آینده

معماری دنیای امروز و معماری قرن بیستم، تحت‌تاثیر پیشرفت‌های انقلاب صنعتی، اختراعات و فناوری‌های پیشرفته در عرصه فولاد و بتن و زمینه‌های مختلف شکل گرفته‌ است فناوری‎‌هایی که تحول بزرگی در معماری ایجاد کرده، به‌نحوی که پس از دنیای مدرن، در قرن بیستم به پست‌مدرنیسم رسیده‌ایم و معماری‌ دارای فناوری پیشرفته تحت عنوان «معماری پیشرفته» در جهان بروز و ظهور پیدا کرده است.بروز معماری های‌تک نشان از کاربردهای فناوری درمعماری جهان دارد.امروزه برترین آثار معماری جهان وبرجسته‌ترین معمارانی که جوایز بین‌المللی مدال طلایAIAیا (American Institute of Architects) و مدال طلای UIA یا (Intenational Union of Architects) را دریافت کرده‌اند، توانسته‌اند به‌خوبی از فناوری بهره بگیرند. این امر نشان‌ می‌دهد که معماری امروز هم ناگزیر از بهره‌گیری از فناوری، برای ارتقای موقعیت و جایگاهش است. اکنون در ایران نیز برخی از این فناوری‌ها و مصالح در صنعت ساختمان و در اجرای پروژه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ فناوری‌هایی که سرعت ساخت را افزایش و هزینه‌ها را کاهش داده، ضمن ایجاد صدمات کمتر به محیط‌زیست، ساختمان‌های سبک‌تر و مقاوم‌تری در برابر شدیدترین زلزله‌ها ایجاد کرده ‌است. در گفت‌وگو با پروفسور محمود گلابچی، چهره ماندگار معماری، مهندسی راه و ساختمان ایران، استاد تمام دانشگاه تهران، بنیان‌گذار دانشگاه معماری و هنر پارس و دارای کرسی یونسکو در معماری، ضرورت پیشروی به سمت معماری مدرن را جویا شده‌ایم. 
ایران سابقه درخشان و باشکوهی در معماری دارد؛ در طول تاریخ، آثار برجسته‌ای از معماری جهان در سرزمین ایران شکل گرفته است. آثار معماری اسلامی از حرم امام رضا(ع) تا مسجد گوهرشاد و مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع ورامین و سایر آثاری که اکنون در مشهد، شیراز، یزد، تبریز، کاشان و حتی در تهران شاهد آن هستیم، بخشی از ارزش‌ها و ثروت‌های فرهنگی ایران محسوب می‌شود. هرچند بروز فناوری نقش مهمی در ارتقای معماری داشته و باعث ایجاد ساختمان‌ها و سازه‌هایی اقتصادی‎تر، ایمن‎تر، زیباتر و کم‌هزینه‌تر در دنیا شده‌ است اما نباید به‌کارگیری فناوری ما را از ارزش‎های پایدار معماری، هویت و اصالتی که در معماری جست‌وجو می‌کنیم و انسان را محور همه اندیشه‌ها و طراحی‌ها می‌دانیم، غافل کند. در معماری ایرانی، انسان محور قرار داشت و نیازها و باورهای او باتوجه به اقلیم، کاملا مورد دقت بود. نمونه بارز این مسأله را می‌توان در بادگیرهای کاشان، یزد و دیگر شهرهای ایران مشاهده کرد. پیشینیان در ساخت این بادگیرها از انرژی‌های پاک برای تامین نیازهای جامعه استفاده می‌کردند.به‌کارگیری روش‌های معماری پیشینیان برای امروز و آینده، نه‌تنها برای ایران، بلکه برای کشورهای جهان نیز اهمیت دارد. این ثروت‌ها و میراث با ارزش کشورمان باید شناسایی و حفظ شود؛ بنابراین هرچند فناوری‌ها ابزار بسیار قدرتمندی در اختیار معماران قرار داده اما باید به‌درستی و در جایگاه مناسب مورد استفاده قرار گیرد، به نحوی که موجب نشود اساس، هویت و اصالت معماری‌مان را از دست دهیم. 
   
تاثیر فناوری‌های جدید بر معماری 
پروفسور محمود گلابچی، در این‌خصوص به خبرنگار جام‌جم می‌گوید: در قرن بیستم شاهد بروز فناوری‌های جدیدی مانند سازه‌های فولادی و سازه‌های بتنی و بتن آرمه (بتن مسلح) بودیم. پس از آن به‌تدریج با پیشرفت علم و فناوری، سازه‌های پیشرفته، سازه‌های کابلی، فضا کار، سازه‌های فولادی (Steel Structure) و پوسته‌ای (shell structure) ایجاد شد. حتی سازه‌های جدیدی که معماران توانسته‌اند به صورت سه‌بعدی آنها را طراحی و اجرا کنند. با استفاده از این فناوری‌‎ها، فرودگاه‌های بزرگ، استادیوم‌های عظیم و پل‌های وسیع ایجاد شده است؛ سازه‌های پیشرفته‌ای که حاصل علم و فناوری‎ بوده و توانسته‌ قدرت بیشتری به انسان قرن بیستم ببخشد. پژوهشگر برجسته کشور می‌افزاید: این سازه‌ها همچنان در دنیا در حال پیشرفت و گسترش است. امروز در ایران نیز هرچند با فاصله، توانسته‌ایم از این فناوری‌ها بهره بگیریم و شاهد ساخت سازه‌های کابلی، سازه‌های ژئودزیک (گنبدی‌شکل با سطوح هندسی) و ساختمان‌های چند ده طبقه باشیم.رئیس شورای فناوری نوین ساختمانی خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر نیازمندیم در ایران از فناوری ساختمان‎های سبک‌تر، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر استفاده کنیم تا در برابر زلزله مقاومت و ایمنی بیشتری داشته باشد و در مدت‌زمان کوتاه نیاز مسکن مردم را تامین کنند. اهمیت این مسأله باعث شد در دانشگاه معماری هنر پارس به عنوان مرکز مطالعات و تحقیقات فناوری‌‌های پیشرفته، فناوری نوین ساختمانی را بنیان‌گذاری کنیم تا ایران نیز به مرور زمان به این سازه‌‌های نوین دست یابد. این فناوری‌ها شامل روش‌هایLSF (قاب‌های فولادی سبک) وICF (قالب‌های عایق ماندگار) و تری‌دی پنل (پنل‌های سه‌بعدی) است. این فناوری‌ها می‌تواند سرعت ساخت را افزایش دهد، هزینه‌ها را کمتر و ساختمان‌های سبکی را ایجاد کند.دکتر گلابچی می‌گوید: در فناوری LSFورقه‌های گالوانیزه به ضخامت ۰.۶تا دو میلی‌متر در محل پروژه به صورت سرد و بدون نیاز به شکل‎دهی در کارخانه نورد به شکل‌های خاص برای سقف و ستون درمی‌آیند. با استفاده از این فناوری ساختمان‌هایی ساخته می‌شوند که یک چهارم سبک‌تر از ساختمان‌های قدیمی است. اگر وزن یا بار ساختمان‌ها ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلو در مترمربع باشد، این میزان بار به یک‌چهارم کاهش پیدا می‌کند. بنابراین می‌توانیم با بهره‌گیری از فناوری LSF ساختمان‌های سبکی بسازیم که در مقابل شدیدترین زلزله‌ها کمترین خسارت جانی و مالی به همراه خواهد داشت.
   
ضرورت به‌کارگیری مصالح نوین برای حفظ محیط زیست
دکتر گلابچی تصریح می‌کند: می‌توان با به‌کارگیری فناوری نانو، کیفیت مصالح را افزایش داد و از مصالحی استفاده کرد که تخریب کمتری به محیط‌زیست وارد می‎کند؛ مصالح جدیدی که در جهت حفظ سلامت محیط‌زیست و پاک ماندن کره زمین نقش دارد.داور مسابقات ملی و بین‌المللی در زمینه معماری یادآور می‌شود: با بهره‌گیری از این فناوری‌ها، میزان تولید نخاله‌ها و ضایعات ساختمانی نیز کاسته می‌شود. امروزه استفاده از مصالح قابل بازیافت یا قابل استفاده مجدد، از مسائلی است که در دنیا مورد توجه قرار گرفته تا هنگام تخریب، حجم زیادی نخاله و ضایعات داشته باشیم. فولادهای گالوانیزه شده‌، بعدها پس از تغییر شکل ساختمان دوباره به کارخانه برگردانده، ذوب شده و باردیگر می‌توانداستفاده شود.چهره ماندگار معماری، مهندسی راه و ساختمان ایران تصریح می‌کند: امروزه استفاده از این مصالح نوین برای حفظ سلامت زمین و محیط زیست در جهان الزامی و ضروری است و مورد توجه جامعه جهانی قرار دارد؛ از این‌رو کلاس‌های درس و همچنین کارگاه‌های متعدی برگزار کرده‌ایم تا در ایران نیز به سمت استفاده از مصالح نوین حرکت کنیم. مصالحی که نخاله و ضایعات تولید نکند؛ زیرا اکنون نخاله‌های تولیدشده در ۳۵ کیلومتری شهرها تخلیه می‌شود؛ مکانی که محل زندگی نسل‌های آینده است. ما حق نداریم محل زندگی آنها را با انباشت نخاله‌ از بین ببریم.دکتر گلابچی با اشاره به ناترازی انرژی در کشور می‌گوید: برای این‌که بتوانیم در ساختمان‌ها مصرف بهینه انرژی را داشته باشیم، باید از سیستم‌های هوشمند بهره بگیریم تا به‌موقع بتواند سیستم‌های گرمایش و سرمایش را روشن کند و در زمان عدم نیاز، خاموش شود. همچنین در زمان‌های ضروری استفاده از روشنایی انجام شود. متاسفانه سرانه مصرف انرژی در ایران بالاتر از استانداردهای جهانی است، برای این‌که بتوانیم این مسأله را به شرایط بهتری بهبود دهیم، لازم است در سیستم‌های تهویه، روشنایی و مصرف انرژی از روش‌های هوشمند استفاده کنیم. ضمن این‌که باید از عایق بودن دیوارها، سقف‌ها و روش‌های دیگر کاهش مصرف انرژی نیز بهره بگیریم. امروزه ساختمان‌های هوشمند این امکان را ایجاد کرده تا مصرف انرژی را در ساختمان‌ها به‌خوبی مدیریت کنیم و به مصرف بهینه انرژی دست پیدا کنیم.

اهمیت حوزه رباتیک در صنعت ساختمان
دکتر گلابچی می‌گوید: هوش مصنوعی در همه زمینه‌ها به‌سرعت و به‌شدت در حال توسعه است. حوزه رباتیک یکی از شش شاخه اصلی هوش مصنوعی است. پیش از این حوزه رباتیک در صنعت حمل و نقل کاربرد بسیار زیادی داشت. برای مثال کارخانه تویوتا به جای کارگر از ربات‌ها استفاده کرد؛ ربات‌هایی که به جای دو دست ۱۰ بازو داشت و خیلی بهتر از کارگران در خط تولید خودرو فعالیت می‌کردند. امروز در معماری نیز نیاز به ربات‌های آجرچین و ربات‌هایی داریم که کارهای ساختمان را براساس برنامه‌ای که به آنها می‌دهیم، در مقیاس واقعی یک به یک ساختمان بسازند. هنوز در ایران زمینه‌های استفاده از ربات‌ها در کارهای ساختمانی خیلی گسترش پیدا نکرده و تنها در کتاب‌ها و دانشگاه‌ها این مباحث آموزش داده می‌شود.وی می‌افزاید: در حال حاضر ایران در مسابقات ربات فوتبالیست و ربات‌های امدادگر موفقیت‌های خوبی کسب کرده است. این امر نشان می‌دهد که کشور در زمینه دانش رباتیک پیشرفت خیلی خوبی دارد اما متاسفانه به علت این‌که این فناوری در اختیار متخصصان قرار نگرفته، نتوانسته‌ایم در زمینه ساخت و معماری از این فناوری‌ها استفاده کنیم. هرچند حوزه رباتیک هنوز در صنعت ساختمان نقش اجرایی و عملی ندارد اما در آینده نیاز داریم همان‌گونه که ربات‌های امدادگر در شرایط بحرانی به جای انسان امدادرسانی می‌کند، در اجرا و ساخت و ساز ساختمان‌ها نیز به جای کارگرها از ربات‌ها استفاده کنیم.وی بیان می‌کند: در این بین شرکت‌های دانش‌بنیان که حاصل فرآیند خلاقیت ونوآوری است،می‌تواند محور توسعه فناوری در کشور باشد. خوشبختانه امروز با حمایت‌های معاونت علمی، فناوری واقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، این امکان ایجاد شده که شرکت‌های دانش‌بنیان زیادی در این حوزه شکل بگیرد.این مسأله در دانشگاه‌ها نیز با جدیت دنبال می‌شود تا بتوانیم در مدت‌زمان کوتاهی فاصله‌ای که باکشورهای صنعتی داریم راجبران کنیم. بایدباشتاب بیشتری ازطریق استارت آپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و  دانشگاه‎ها این فاصله راپرکنیم.برای کشور زلزله‌خیز مامهم است که مجهز به فناوری‌های مورد نیاز برای ساخت ساختمان‎‌هایی کم‌هزینه، ایمن و باکیفیت در مدت‌زمان کم باشیم.