نشست ژنو با عینک واقع‌بینی

کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی وزارت خارجه و رئیس هیأت مذاکره‌کننده ایرانی پس ازاین گفت‌وگوها در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد که این دور از گفت‌وگوهای ژنو «باز و سازنده» بود و طرف‌ها ضمن ورود به برخی جزئیات، ایده‌هایی را در دو حوزه رفع تحریم‌ها و مسائل هسته‌ای که برای دستیابی به توافق ضروری است، مورد بررسی قرار دادند.
وی تأکید کرد: «این اتفاق نظر وجود داشت که مذاکرات باید ازسرگیری شود و برای رسیدن به توافق، فضای مناسبی از سوی همه طرف‌ها ایجاد و حفظ شود و توافق شد که گفت‌وگوها ادامه یابد.» این دیپلمات کشورمان خبر داد که در این نشست به حمایت غیرقابل قبول اروپا از جنایات رژیم صهیونیستی در غزه نیز پرداخته شده است. 
در مقابل نیز انریکه مورا، معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا با سازنده خواندن نشست گفت: «در این ملاقات درباره راه‌های دستیابی به راه‌حل دیپلماتیک برای مسأله هسته‌ای ایران گفت‌وگو شد.»
موراهمچنین با تکرار اتهامات درباره دخالت نظامی ایران درجنگ اوکراین که بارها ازسوی مقام‌های کشورمان رد شده است، گفت: «در این جلسه، حمایت نظامی غیرقابل قبول ایران از روسیه را مطرح کردم.» وی اضافه کرد: «موضوعات دوجانبه و منطقه‌ای نیز در دستور کار این نشست قرار داشت.»
با وجود این تفاسیر دیپلماتیک و فضای رسانه‌ای حاکم بر این گفت‌وگوها، برخی گمانه‌ها، حاکم بودن فضای ناامیدی بر نشست اخیر را تقویت می‌کند. از یک سو مقامات غربی ترجیح داده‌اند تا درخصوص این گفت‌وگوها کمتر صحبت کنند و از سوی دیگر نه یک بیانیه مشترک و نه یک فریم تصویر از نشست‌های صورت‌گرفته منتشر نشده است؛ علاوه‌بر اینها، سطح گفت‌وگوها نیز در همان سطح پیشین و معاونان وزارت  خارجه باقی ماند که خود، دماسنجی قابل تامل برای سنجش جایگاه این نشست قلمداد می‌شود. صحبت‌های مورا و حاشیه‌های مهم‌تر از متن نشست ژنو نیز نشان می‌دهد اروپایی‌ها که در ماه‌های اخیر با درپی گرفتن سیاست «تصاعد تنش» با بهانه‌های هسته‌ای، حقوق بشری و موضوع موشکی و پهپادی به بیانیه‌نویسی و تحریم‌درمانی روی آورده‌اند، همچنان به مسأله همکاری نگاه مثبتی ندارند و در پی اخذ امتیازات یک‌جانبه هستند. 
   
سابقه گفت‌وگوهای اخیر
اولین دور این گفت‌وگوها در اولین سفر دولتمردان چهاردهم و در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد. در این نشست مقرر شد گفت‌وگوها ادامه داشته باشد. ۹ آذرماه دومین دور گفت‌وگوها که شامل طیفی از مباحث و موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی، از جمله موضوع فلسطین، لبنان و همچنین موضوع هسته‌ای بود، برگزار شد. در فاصله این گفت‌وگوها اما فشار حداکثری از نوع اروپایی آن پی گرفته شد که به نوعی نشان‌دهنده دهن‌کجی و بی‌احترامی طرف غربی محسوب می‌شد. به عنوان نمونه، تنها یک هفته پیش از شروع دور دوم نشست‌های ایران و سه کشور اروپایی، شورای حکام قطعنامه ضدایرانی را با فشارهای آمریکا و اروپا علیه کشورمان تصویب کردند. این قطعنامه آن هم چند روز پس از سفر سازنده رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران و بازدیدهای کم‌سابقه از سایت‌های هسته‌ای نطنز و فردو و قول ایران برای عدم افزایش ذخایر غنی‌شده ۶۰ درصد به‌شدت معنادار و غیرسازنده بود.با این وجود، دولتمردان چهاردهم ترجیح دادند تا براساس وعده و برنامه‌ریزی انجام‌شده، گفت‌وگوها را ادامه دهند و به نوعی اعتقاد خود به تنش‌‌زدایی و دیپلماسی را به نمایش بگذارند. هرچند افراط در این مسأله می‌تواند توسط طرف غربی به عنوان پالس ضعف و انفعال از سوی ایران در نظر گرفته شود اما معرفی نشست‌های ایران و سه کشور اروپایی به عنوان «گفت‌وگو» و نه «مذاکره» نشان‌دهنده جایگاه تحولات دیپلماتیک اخیر است.برخی رسانه‌های غرب‌گرا و نزدیک به دولت تلاش دارند تا این «گفت‌وگوها» را به عنوان «از سرگیری مذاکرات ایران و اروپا» و همچنین آغازی بر مذاکرات جدی‌تر قلمداد کنند اما دستگاه‌های رسمی و مسئول، به‌کار بردن اصطلاح «مذاکره» را بزرگ‌نمایی قلمداد می‌کنند و از آن فاصله گرفته‌اند.

از آنجا که این گفت‌وگوها قرار است ادامه داشته باشد، توجه به چند نکته ضروری است:
 ۱- همان‌گونه که در صحبت‌های اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه و کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی وزارت خارجه و رئیس هیأت مذاکره‌کننده ایرانی قابل مشاهده است،این نشست‌هایک گفت‌وگوی سیاسی ودیپلماتیک درخصوص موضوعات مطرح‌شده است و نمی‌توان از لفظ مذاکره برای آن استفاده کرد. این تفکیک لغوی، فراتر از یک بازی با کلمات بوده و به دلیل بدعهدی‌ها و دشمنی‌های چند ماه اخیر سه کشور اروپایی بر روابط یمن کشور‌ها با ایران حاکم شده است. در دنیای دیپلماسی، بین «مذاکره» (Negotiation) و«مباحثه»(Debate) تفاوت معناداری وجود دارد. اولی به معنای گفت‌وگویی استراتژیک برای رسیدن به توافق است، در حالی که دومی صرفا گفتمانی برای بیان نقطه نظرات است که ممکن است به تغییر نظر یک طرف منجر نشود، ولی نوع نگاه هر یک از طرفین را برای طرف مقابل شفاف می‌کند و به درک مبانی فکری هر طرف کمک خواهد کرد.
   
۲- باید ازشکل‌گیری «معمای دوزندانی» موجود درنظریه بازی‌ها درروابط ایران و کشورهای گوناگون که به عنوان «دشمن ذاتی» تلقی نمی‌شوند، تا حد امکان جلوگیری کرد؛ چراکه این موضوع به ضرر همه طرف‌ها خواهد بود. این معما نشان‌دهنده یک چرخه معیوب از تنش‌هاست که برخورد و عدم تفاهم به بحران‌های بزرگ‌تری منجر می‌شود. البته این به معنای گفت‌وگو در هر شرایط و با هر شروطی نیست. «گفت‌وگوی تریبونی» به این معنا که کشورها اگر صرفا از پشت تریبون‌های رسمی مواضع خود را با خط و نشان برای یکدیگر دیکته کنند، هیچ‌گاه به یک درک مشترک منجر نخواهد شد. ضمن این‌که گفت‌وگوهای مستقیم ایران و سه کشور اروپایی فی‌نفسه دارای مشکل نیست و چه‌بسا بتواند در حراست از منافع ملی ایرانیان مثمرثمر باشد. با این‌حال طرف غربی باید بداند ایران در هر صورتی قائل به نرمش نبوده و اگر در برابر اقدامات و حسن ظن ایران اقدامات مشابه دریافت نکند، بازی خود را تغییر خواهد داد و در آن لحظه طرف اروپایی متضرر اصلی خواهد شد. 
   
۳- گفت‌وگوهای ایران و اروپا نباید همراه با خوش‌بینی افراطی باشد بلکه دیپلمات‌ها جمهوری اسلامی ایران باید از خطوط قرمز و امنیت ملی کشور حراست نمایند و از این نشست‌ها به عنوان فرصتی برای شفاف‌سازی و تبادل نظرات میان دو طرف استفاده شود. به همین منظور ایران می‌بایست به صراحت به طرف مقابل تفهیم کند که در دو موضوع «قدرت دفاعی خود» و «حمایت از محور مقاومت» هیچ‌گونه مذاکره‌ای با اروپایی‌ها نخواهد داشت؛ بلکه منظور از «گفت‌وگو درباره فلسطین و لبنان» که قبلا در صحبت‌های سخنگوی وزارت خارجه مطرح شده است، صرفا «تأکید بر موضع قطعی جمهوری اسلامی ایران درباره تحولات منطقه و حمایت از مقاومت» است. بنابراین، جمهوری اسلامی ایران از فرصتی که این نشست فراهم می‌آورد، به‌عنوان بستری برای انعکاس دیدگاه‌های خود و توضیح چشم‌انداز قدرت هسته‌ای و دفاعی در برابر تنش‌آفرینی دشمن بهره‌برداری خواهد کرد.
 
۴- دیپلمات‌های ایرانی با آگاهی از این‌که اروپا در ماه‌های اخیر به سمت تشدید تنش با تهران حرکت کرده و مواضع تند و اتهامات غیرعقلانی در حوزه‌های حقوق بشری و قدرت دفاعی و هسته‌ای ایران اتخاذ کرده است، باید رویکردی مطالبه‌گرانه داشته باشند. تفسیر این گفت‌وگوها به مذاکراتی که منجر به امتیازدهی و تنش زدایی یک‌جانبه ایران بشود، به عنوان موضوعی که از طریق تجربه مطرح شده است برخلاف سیاست‌های اصولی جمهوری اسلامی ایران است. جمهوری اسلامی ایران اکنون در جایگاهی قرار دارد که بیشترین پیشرفت‌ها را در حوزه موشکی و هسته‌ای خود داشته، به عضویت نهادهای بین‌المللی جدیدی درآمده و تحریم‌های نفتی را تا حد زیادی خنثی کرده است؛ بنابراین با علم به این مسأله باید از جایگاه بالا در گفت‌وگوها وارد شود.