زمین‌های نمکی چشم‌انتظار شورپسندها
گیاهان شورپسند به گیاهانی اطلاق می‌شود که توانایی تحمل سطوح بالای شوری را دارند و می‌توانند در شرایط نامساعد رشد کنند. این گیاهان معمولا دارای سازگاری‌های خاصی هستند که آنها را قادر می‌سازد تا در خاک‌های شور و با آب‌های شور زنده بمانند. یکی از مزایای اصلی کشت شورپسندها، کاهش نیاز به آب است، زیرا می‌توانند با استفاده از منابع آبی موجود، به‌خوبی رشد کنند و در نتیجه فشاری بر منابع آبی منطقه نمی‌آورند.
برهمین اساس دولت و نهادهای مربوط باید برنامه‌های حمایتی مالی ویژه‌ای برای کشاورزان ارائه دهند تا آنها بتوانند به‌راحتی به کشت گیاهان شورپسند روی‌آورند. ضمن این‌که تحقیقات علمی در زمینه شناسایی بهترین گونه‌های شورپسند و روش‌های مناسب کشت آنها باید مورد توجه قرار گیرد.
دربسیاری از نقاط جهان منابع آب مناسب به‌دلیل افزایش جمعیت و مصرف روزافزون جوامع شهری و صـنعتی رو بـه کـاهش است. ذخایر آب شیرین که قسمتی از آن به‌وسیله ذخایر زمینی تامین می‌شود محدود است، بـه‌همـین‌دلیـل در بسیاری از نقاط دنیا ناچـار بـه استفاده از آب‌های شور و لب‌شور در کشاورزی شده‌اند.هرچند استفاده از آب‌های شور، مستلزم رعایت مـدیریت‌هـای خاصـی در مزرعه است. درهمین راستا راهکارهای متفاوتی جهت افزایش تولیدات کشاورزی وجود دارد که از آن جملـه مـی‌تـوان به کاشت گیاهان مقاوم به شوری، تغییر روش‌های کشاورزی به‌منظور کنترل شوری، افزایش رانـدمان کـاربرد آب و تلفیـق آب شور و شیرین به‌منظور کاهش غلظت نمک در آب آبیاری اشاره کرد.گیاهان شورپسند معمولا در نزدیکی سواحل، باتلاق‌ها و دریاچه‌های نمکی و بیابان‌ها رشد می‌کنند. این گیاهان از طریق تاثیر در تولید اولیه، چرخه غذایی، ایجاد زیستگاه‌های حیات‌وحش و تثبیت خط ساحلی، ارزش اجتماعی ــ اقتصادی دارند. مدت زمان زیادی است که گیاهان شورپسند به‌دلیل توانایی قابل توجه‌شان در تحمل شرایط شوری، مورد توجه محققان قرار گرفته‌اند.
افزایش درآمد کشاورزان محلی
براساس آمارها، ایران حدود ۳۴میلیون هکتار اراضی شور را در اختیار داردکه با درنظرگیری ظرفیت نوار ساحلی، ۱.۵میلیون هکتار زمین در جنوب کشور با قابلیت مناسب شورورزی موجود است.بر همین اساس طرح مطالعات توسعه سواحل جنوب کشور از طریق شورورزی در سال ۹۴ کلید خورد و از سال ۹۴ تا سال ۹۷، تعداد ۱۱مزرعه شورورزی در نوار ساحلی کشور ایجاد شد و نتایج بسیار مثبتی در تولید محصولات شورپسند به‌دست‌آمد. اما با وجود این نتایج خوب، از سال ۹۷ با قطع ردیف بودجه، کارها زمین ماند. درحالی‌که در همان سال معیارهای طراحی نیز از نتایج مطالعات استخراج شده و آماده اجرا در مقیاس‌های بزرگ‌تر بود.
درحال‌حاضر بیشتر استان‌های ایران درگیر کم‌آبی هستند و همین عامل موجب شور شدن بخشی از آب‌های موجود شده است.در بسیاری از مناطقی که آب‌وهوای گرم و خشک دارند نیز بارش‌های سالانه بسیار کم و نامنظم است و همین امر کشاورزی‌های سنتی را با چالش‌های جدی مواجه کرده و یکی از راهکارهای مؤثر برای مقابله با این چالش‌ها، کشت گیاهان شورپسند است.کشت گیاهان شورپسند می‌تواند یک راهکار مؤثر برای مقابله با چالش‌های اقلیمی و شوری خاک باشد. با توجه به مزایای این نوع کشت، انتظار می‌رود که کشاورزان محلی بتوانند با استفاده از این روش، درآمد خود را افزایش دهند و به پایداری محیط‌زیست کمک کنند.
درهمین راستا معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی استان بوشهر با اشاره به شرایط خاص اقلیمی این منطقه از ایران و وجود اراضی کم‌پتانسیل، از اجرای مزارع الگویی کشت گیاهان شورزیست در استان بوشهر خبر داده و می‌گوید: «لزوم تغییر الگوی کشت و توسعه محصولات متناسب با شرایط اقلیمی و اکولوژیکی بوشهر با توجه به تغییر اقلیم، کاهش کیفیت آب و خاک ضروری است.»
کبری توکلی با اشاره به اهمیت کشاورزی اقتصادی و پایدار، حفاظت خاک و صرفه‌جویی در آب‌های زیرزمینی ادامه می‌دهد: «این مهم از طریق کشت ارقام مقاوم به خشکی و شوری و توسعه شورورزی در مناطق ساحلی، ایجاد مزارع پایلوت سالیکورنیا و ارزن پادزهری در دستورکار جهادکشاورزی بوشهر قرار گرفته است.»
به گفته این مسئول، درحال‌حاضر سالیکورنیا و ارزن پادزهری در اراضی با شوری آب بالای ۱۰ تا ۱۲ و اراضی‌ای که مناسب کشت گیاهان زراعی نیستند به‌صورت پایلوت کشت می‌شود که سالیکورنیا پتانسیل تولید دو تن دانه و ۲۵ تن علوفه در هکتار را داشته و ارزن پادزهری به‌طور متوسط قابلیت تولید ۱۰تن علوفه خشک با کیفیت مناسب را دارد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی استان بوشهر خاطرنشان می‌کند: «با توجه به ازبین‌رفتن پتانسیل تولید بیش از ۲۰درصد از اراضی کشاورزی، باید از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود در استان بوشهر برای تولید پایدار کشاورزی و تولید علوفه‌های شوردوست بهره‌برداری کنیم.»
افزایش تنوع محصولات کشاورزی
استان بوشهر با داشتن بیش از ۲.۶میلیارد مترمکعب آب‌های نامتعارف سطحی، بیش از نیم‌میلیارد مترمکعب پساب شهری، زهاب کشاورزی و منابع قابل‌توجه آب‌های نامتعارف زیرزمینی،ظرفیت عظیمی ازآب‌های نامتعارف رادرخود جای داده است که علاوه براین، پهنه‌های وسیعی از دشت‌های این استان به‌دلیل شوری خاک باوجود شوره‌زارها، بدون استفاده مانده است.به‌دلیل برداشت بیش از حد بخش کشاورزی از آب‌های شیرین و متعارف، حفر چاه‌های غیرمجاز، بهره‌وری پایین آب در بخش کشاورزی و نیز بروز خشکسالی و تغییر اقلیم، وضعیت منابع آب استان از لحاظ پایداری در وضع بسیار نامطلوبی است.
یکی از کارشناسان حوزه کشاورزی می‌گوید: شوری آب‌وخاک به‌طور روزافزون تهدیدی جدی برای کشاورزی در مناطق خشک و نیمه‌خشک مانند ایران محسوب می‌شود. تنش شوری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش تولیدات کشاورزی، بیش از صد سال است که موضوع بسیاری از تحقیقات جهانی بوده است. منابع علمی موجود در کشور نشان می‌دهد که تحقیقات به‌زراعی و به‌نژادی گسترده‌ای در ارتباط با تولید گیاهان زراعی در شرایط شور در دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی کشور در طول نیم قرن اخیر تاکنون انجام شده است. مرتضی صارمیان با اشاره به این‌که کشت گیاهان شورپسند می‌تواند به افزایش تنوع محصولات کشاورزی کمک کند، می گویداین گیاهان نه‌تنها به‌عنوان محصولات غذایی مورد استفاده قرارمی‌گیرند، بلکه می‌توانند به‌عنوان منابع درآمد جدید برای کشاورزان عمل کنند.او درادامه می‌افزاید:موفقیت در کشت گیاهان شورپسند نیازمند آموزش کشاورزان محلی در زمینه روش‌های کشت و نگهداری از این گیاهان است.
تحقیقاتی با نتایج طلایی
بایدپذیرفت که صدای زنگ خطر جدیدی به گوش می‌رسد وآن‌هم«افزایش شوری منابع آب و خاک»درکشور است.اتفاقی که می‌تواند نگرانی‌های زیادی را اول برای کشاورزان وسپس برای کل مردم ایران به همراه داشته باشد.به استناد گزارش‌ها، هم‌اکنون ۳۰درصد ازمنابع آب و ۵۰درصد ازمنابع خاک در بخش کشاورزی بامشکل شوری بیش ازحد مواجه هستند.محققان و پژوهشگران مرکز ملی تحقیقات شوری اعلام کرده‌اند که طرح شورورزی را تدوین کرده‌اند که نتیجه آن شناسایی و معرفی گونه‌های مقاوم به شوری و با صرفه اقتصادی برای کشت است.در این طرح، گونه‌هایی ازجمله کینوا در بخش غلات و گونه‌هایی مثل ارزن، کوشیا، سالیکورنیا و اتری پلکس قرار دارند که همگی از مقاومت بالایی در برابر شوری برخوردارند و می‌توانند تامین‌کننده نیاز کشور باشند. دربخش زراعت چوب نیز اقدامات خوبی دنبال شده که به شناسایی گونه‌هایی مقاوم وبا صرفه اقتصادی برای کشت درسراسر کشور منجر گردیده است.سیاست‌های کلی جمعیت به استقرار و پایدارسازی جمعیت در نوار ساحلی تأکید دارد و برای پایدارسازی نواحی مرزی و ساحلی کشور، باید منافع کشور به‌صورت عادلانه در این نواحی توزیع شود.ایجاد اشتغال پایدار، ازمهم‌ترین اقدامات در این زمینه است که به استقرار و پایدارسازی جمعیت و رونق نوار ساحلی کمک می‌کند. برهمین اساس ارزان‌ترین روش ایجاد اشتغال نیز کشاورزی است که با توجه به کشت شورزی‌ها قابل دسترس است.
دربسیاری از نقاط جهان منابع آب مناسب به‌دلیل افزایش جمعیت و مصرف روزافزون جوامع شهری و صـنعتی رو بـه کـاهش است. ذخایر آب شیرین که قسمتی از آن به‌وسیله ذخایر زمینی تامین می‌شود محدود است، بـه‌همـین‌دلیـل در بسیاری از نقاط دنیا ناچـار بـه استفاده از آب‌های شور و لب‌شور در کشاورزی شده‌اند.هرچند استفاده از آب‌های شور، مستلزم رعایت مـدیریت‌هـای خاصـی در مزرعه است. درهمین راستا راهکارهای متفاوتی جهت افزایش تولیدات کشاورزی وجود دارد که از آن جملـه مـی‌تـوان به کاشت گیاهان مقاوم به شوری، تغییر روش‌های کشاورزی به‌منظور کنترل شوری، افزایش رانـدمان کـاربرد آب و تلفیـق آب شور و شیرین به‌منظور کاهش غلظت نمک در آب آبیاری اشاره کرد.گیاهان شورپسند معمولا در نزدیکی سواحل، باتلاق‌ها و دریاچه‌های نمکی و بیابان‌ها رشد می‌کنند. این گیاهان از طریق تاثیر در تولید اولیه، چرخه غذایی، ایجاد زیستگاه‌های حیات‌وحش و تثبیت خط ساحلی، ارزش اجتماعی ــ اقتصادی دارند. مدت زمان زیادی است که گیاهان شورپسند به‌دلیل توانایی قابل توجه‌شان در تحمل شرایط شوری، مورد توجه محققان قرار گرفته‌اند.
افزایش درآمد کشاورزان محلی
براساس آمارها، ایران حدود ۳۴میلیون هکتار اراضی شور را در اختیار داردکه با درنظرگیری ظرفیت نوار ساحلی، ۱.۵میلیون هکتار زمین در جنوب کشور با قابلیت مناسب شورورزی موجود است.بر همین اساس طرح مطالعات توسعه سواحل جنوب کشور از طریق شورورزی در سال ۹۴ کلید خورد و از سال ۹۴ تا سال ۹۷، تعداد ۱۱مزرعه شورورزی در نوار ساحلی کشور ایجاد شد و نتایج بسیار مثبتی در تولید محصولات شورپسند به‌دست‌آمد. اما با وجود این نتایج خوب، از سال ۹۷ با قطع ردیف بودجه، کارها زمین ماند. درحالی‌که در همان سال معیارهای طراحی نیز از نتایج مطالعات استخراج شده و آماده اجرا در مقیاس‌های بزرگ‌تر بود.
درحال‌حاضر بیشتر استان‌های ایران درگیر کم‌آبی هستند و همین عامل موجب شور شدن بخشی از آب‌های موجود شده است.در بسیاری از مناطقی که آب‌وهوای گرم و خشک دارند نیز بارش‌های سالانه بسیار کم و نامنظم است و همین امر کشاورزی‌های سنتی را با چالش‌های جدی مواجه کرده و یکی از راهکارهای مؤثر برای مقابله با این چالش‌ها، کشت گیاهان شورپسند است.کشت گیاهان شورپسند می‌تواند یک راهکار مؤثر برای مقابله با چالش‌های اقلیمی و شوری خاک باشد. با توجه به مزایای این نوع کشت، انتظار می‌رود که کشاورزان محلی بتوانند با استفاده از این روش، درآمد خود را افزایش دهند و به پایداری محیط‌زیست کمک کنند.
درهمین راستا معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی استان بوشهر با اشاره به شرایط خاص اقلیمی این منطقه از ایران و وجود اراضی کم‌پتانسیل، از اجرای مزارع الگویی کشت گیاهان شورزیست در استان بوشهر خبر داده و می‌گوید: «لزوم تغییر الگوی کشت و توسعه محصولات متناسب با شرایط اقلیمی و اکولوژیکی بوشهر با توجه به تغییر اقلیم، کاهش کیفیت آب و خاک ضروری است.»
کبری توکلی با اشاره به اهمیت کشاورزی اقتصادی و پایدار، حفاظت خاک و صرفه‌جویی در آب‌های زیرزمینی ادامه می‌دهد: «این مهم از طریق کشت ارقام مقاوم به خشکی و شوری و توسعه شورورزی در مناطق ساحلی، ایجاد مزارع پایلوت سالیکورنیا و ارزن پادزهری در دستورکار جهادکشاورزی بوشهر قرار گرفته است.»
به گفته این مسئول، درحال‌حاضر سالیکورنیا و ارزن پادزهری در اراضی با شوری آب بالای ۱۰ تا ۱۲ و اراضی‌ای که مناسب کشت گیاهان زراعی نیستند به‌صورت پایلوت کشت می‌شود که سالیکورنیا پتانسیل تولید دو تن دانه و ۲۵ تن علوفه در هکتار را داشته و ارزن پادزهری به‌طور متوسط قابلیت تولید ۱۰تن علوفه خشک با کیفیت مناسب را دارد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی استان بوشهر خاطرنشان می‌کند: «با توجه به ازبین‌رفتن پتانسیل تولید بیش از ۲۰درصد از اراضی کشاورزی، باید از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود در استان بوشهر برای تولید پایدار کشاورزی و تولید علوفه‌های شوردوست بهره‌برداری کنیم.»
افزایش تنوع محصولات کشاورزی
استان بوشهر با داشتن بیش از ۲.۶میلیارد مترمکعب آب‌های نامتعارف سطحی، بیش از نیم‌میلیارد مترمکعب پساب شهری، زهاب کشاورزی و منابع قابل‌توجه آب‌های نامتعارف زیرزمینی،ظرفیت عظیمی ازآب‌های نامتعارف رادرخود جای داده است که علاوه براین، پهنه‌های وسیعی از دشت‌های این استان به‌دلیل شوری خاک باوجود شوره‌زارها، بدون استفاده مانده است.به‌دلیل برداشت بیش از حد بخش کشاورزی از آب‌های شیرین و متعارف، حفر چاه‌های غیرمجاز، بهره‌وری پایین آب در بخش کشاورزی و نیز بروز خشکسالی و تغییر اقلیم، وضعیت منابع آب استان از لحاظ پایداری در وضع بسیار نامطلوبی است.
یکی از کارشناسان حوزه کشاورزی می‌گوید: شوری آب‌وخاک به‌طور روزافزون تهدیدی جدی برای کشاورزی در مناطق خشک و نیمه‌خشک مانند ایران محسوب می‌شود. تنش شوری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش تولیدات کشاورزی، بیش از صد سال است که موضوع بسیاری از تحقیقات جهانی بوده است. منابع علمی موجود در کشور نشان می‌دهد که تحقیقات به‌زراعی و به‌نژادی گسترده‌ای در ارتباط با تولید گیاهان زراعی در شرایط شور در دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی کشور در طول نیم قرن اخیر تاکنون انجام شده است. مرتضی صارمیان با اشاره به این‌که کشت گیاهان شورپسند می‌تواند به افزایش تنوع محصولات کشاورزی کمک کند، می گویداین گیاهان نه‌تنها به‌عنوان محصولات غذایی مورد استفاده قرارمی‌گیرند، بلکه می‌توانند به‌عنوان منابع درآمد جدید برای کشاورزان عمل کنند.او درادامه می‌افزاید:موفقیت در کشت گیاهان شورپسند نیازمند آموزش کشاورزان محلی در زمینه روش‌های کشت و نگهداری از این گیاهان است.
تحقیقاتی با نتایج طلایی
بایدپذیرفت که صدای زنگ خطر جدیدی به گوش می‌رسد وآن‌هم«افزایش شوری منابع آب و خاک»درکشور است.اتفاقی که می‌تواند نگرانی‌های زیادی را اول برای کشاورزان وسپس برای کل مردم ایران به همراه داشته باشد.به استناد گزارش‌ها، هم‌اکنون ۳۰درصد ازمنابع آب و ۵۰درصد ازمنابع خاک در بخش کشاورزی بامشکل شوری بیش ازحد مواجه هستند.محققان و پژوهشگران مرکز ملی تحقیقات شوری اعلام کرده‌اند که طرح شورورزی را تدوین کرده‌اند که نتیجه آن شناسایی و معرفی گونه‌های مقاوم به شوری و با صرفه اقتصادی برای کشت است.در این طرح، گونه‌هایی ازجمله کینوا در بخش غلات و گونه‌هایی مثل ارزن، کوشیا، سالیکورنیا و اتری پلکس قرار دارند که همگی از مقاومت بالایی در برابر شوری برخوردارند و می‌توانند تامین‌کننده نیاز کشور باشند. دربخش زراعت چوب نیز اقدامات خوبی دنبال شده که به شناسایی گونه‌هایی مقاوم وبا صرفه اقتصادی برای کشت درسراسر کشور منجر گردیده است.سیاست‌های کلی جمعیت به استقرار و پایدارسازی جمعیت در نوار ساحلی تأکید دارد و برای پایدارسازی نواحی مرزی و ساحلی کشور، باید منافع کشور به‌صورت عادلانه در این نواحی توزیع شود.ایجاد اشتغال پایدار، ازمهم‌ترین اقدامات در این زمینه است که به استقرار و پایدارسازی جمعیت و رونق نوار ساحلی کمک می‌کند. برهمین اساس ارزان‌ترین روش ایجاد اشتغال نیز کشاورزی است که با توجه به کشت شورزی‌ها قابل دسترس است.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
شفافیت یا «گلاسنوست» ترامپی و ماجراجویی‌های سرمستانه در کاخ سفید
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
غزه و تغییر موازنه قدرت
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
سایه روشن مذاکرات
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
