راز جاودانگی

‌نقاشی قهوه‌خانه‌ای، هنری مردمی است که با رنگ‌های تند، غلیظ و خطوط ساده و روان خود، صحنه‌هایی از داستان‌های شاهنامه، داستان‌های مذهبی، نبردهای پهلوانان، زندگی روزمره مردم، و تصاویری از امامان و قدیسین را به تصویر می‌کشید.
‌نقاشی قهوه‌خانه‌ای، هنری مردمی است که با رنگ‌های تند، غلیظ و خطوط ساده و روان خود، صحنه‌هایی از داستان‌های شاهنامه، داستان‌های مذهبی، نبردهای پهلوانان، زندگی روزمره مردم، و تصاویری از امامان و قدیسین را به تصویر می‌کشید.
کد خبر: ۱۴۹۲۲۷۵
نویسنده هما شهرام‌بخت - نویسنده و پژوهشگر
 
این نقاشی‌ها که در قهوه‌خانه‌ها و اماکن عمومی خلق می‌شد، به نوعی روایتگر فرهنگ عامه و باورهای مردم بوده که برپایه تعزیه و نقالی پا گرفته بود. واقعه دردناک کربلا و فداکاری‌های حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) یکی از موضوعاتی بود که در روح و جان ایرانیان رسوخ کرده و وارد نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای و شمایل‌نگاری شده بود. نقاشی از افراد در ایران در دوره تیموریان و صفویان آغاز گردید و راه خود را با نقاشی قهوه‌خانه‌ای و شمایل‌نگاری ادامه داد. شمایل‌نگاری در ایران، تفاوت فاحشی با ما‌به‌ازای غربی خود دارد.این نقاشی‌ها در ایران به‌جای بهره‌مند شدن از فضایی غبارگرفته و حزن‌آلود که در شمایل‌نگاری مذهبی غربی استفاده می‌شود، واضح بوده، نور را به شکلی فراگیر در کل نقاشی منعکس می‌کند و عاری از فضای سه‌بعدی است. در آغاز شمایل‌نگاری با کشیدن پرده‌ای سفید به روی صورت اشخاص آغاز گردید و بعدها صورت‌ها دارای هویت شدند و اسامی آنها نیز در کنارشان درج شد. در دوره قاجار به‌واسطه بسط قهوه‌خانه‌ها،  نقاشی‌های مذهبی قهوه‌خانه‌ای نیز رونق زیادی گرفت. این رونق هم باعث اعتلای آثار هنری شد و هم موجبات انحطاط آن را فراهم آورد. زیرا هنر را از فرهیختگی عاری و آن را به سلیقه مردم کوچه و بازار نزدیک می‌کرد. در عین حال باید اذعان کرد که هنرمندان، مخاطبان نقالان و تعزیه‌خوانان کوچه و بازار، حسینیه‌ها و تکایا بودند و به سخنان نقالان گوش می‌دادند و شنیده‌های‌شان را مصور می‌کردند.
 در کنار آن کتبی همچون مقاتل نیز مرجع نقاشی‌ها و تعزیه‌ها محسوب می‌شد. نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای حافظ ارزش‌های مذهبی و هنری ایران به شمار می‌رفت و شیوه‌ای از نقاشی ایرانی با تکنیک و رنگ روغن به روی پارچه و دیوار بود. از آنجایی که این هنر راوی قصه‌های مذهبی بود، نقاشان آن خود را ملزم به رعایت اصول آکادمیک نقاشی نمی‌دانستند. پرداختن به حضرت عباس(ع) و به تصویر کشیدن فرازهایی از زندگی آن حضرت یکی از موضوعاتی بود که در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای بسیار تصویر شده است. تصویرپردازان معمولا تصویر آن حضرت را درشت مصور می‌کردند و آن را در مرکز صحنه قرار می‌دادند. هنرمندان نقاش هنر را در خدمت پیام نقاشی در نظر می‌گرفتند و آن را به بیننده منتقل می‌کردند. مکان و اجزای تشکیل‌دهنده این‌گونه نقاشی‌ها مانند حیوان یا اشخاص دیگر نیز به گونه‌ای تصویر می‌شدند که در خدمت شخص حضرت باشند.این نقاشی‌ها یا حضرت را در جدال با ستمکاران و کافران به تصویر می‌کشید یا در حال سقایی و آب آوردن. یک نقاشی اثر قوللر آغاسی چنین تصویر شده که حضرت سوار بر اسبی است و دو دست‌شان در حالتی نگاه داشته شده که آب در آنهاست. ارتباط حضرت با آب نکته‌ای نغز و درخور توجه است. می‌توان گفت اکثر داستان‌هایی که درباره حضرت گفته می‌شود، نیز با بن‌مایه آب در ارتباط است. درباره آن حضرت گفته‌شده که او عطشی شدید داشت و از یاران وهمراهان بسیار تشنه‌تر بود. ازطرفی او کسی بود که امید را در دل خیمه‌ها زنده می‌کرد. از نقطه‌نظر عرفانی درباره تشنگی حضرت و آب رساندن به یاران چنین بیان می‌شود که عطش حضرت به حقیقت تعبیر می‌شود و «عطش کنایه از غلبه ولع برای رسیدن به آرزو و لقای محبوب است» و یکی از مقامات عرفانی محسوب می‌شود. مرحوم الهی قمشه‌ای دراین‌باره سروده است: تشنه لب آن ساقی آب حیات/ راند فرس جانب شط فرات. 
بزرگان عرفان و معرفت این آب را به مثابه آب حیات در نظر گرفته‌اند که قادر است جان هر تشنه‌لب واقعی را نجات دهد. آب حیات در اساطیر و باورهای ملل مختلف، نمادی از جاودانگی، زندگی و معرفت الهی است. از گیلگمش سومری و بابلی تا اسکندر مقدونی و آشیل یونانی همه و همه در جست‌وجوی آب حیات راه‌های دور و درازی پیموده‌اند. حتی در متون پهلوی نیز ردپای چشمه جوان‌کننده آب حیات دیده می‌شود. در فرهنگ اسلامی نیز، آب حیات جایگاه ویژه‌ای دارد و از آن به عنوان چشمه‌ای یاد می‌شود که نوشیدن از آن، عمر جاودانه را به ارمغان می‌آورد.
 در منابع اسلامی، داستان‌های گوناگونی همچون حکایات خضر و الیاس درباره آب حیات نقل شده است.این درحالی است که بنابر باور عرفانی‌ای که در بالا ذکر آن رفت، حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) از آب حیات نوشیده و جاودان است. این جاودانی دور از جسم و بدن و تعلقات جسمانی است و با روح آن حضرت مرتبط است که در خلد برین مأوا دارد. 
راز جاودانگی
newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰
سفر اربعین به سلامت

ضروری‌ترین نکات بهداشتی را که زائران اربعین باید رعایت کنند در گفت‌وگو با یک متخصص بیماری‌های عفونی بررسی کرده‌ایم

سفر اربعین به سلامت

وقتی دل جنگل سوخت

«جام‌جم» در گفت‌وگو با جانشین فرمانده یگان حفاظت سازمان منابع طبیعی کشور بررسی کرد

وقتی دل جنگل سوخت

نیازمندی ها