حرکتی نو برای هم‌افزایی فرهنگی

در این فصل عوامل قرارگاه نسبت به فصل‌های گذشته که با محوریت نماز جمعه و مسجد تولید می‌شد موضوعات گسترده‌تری را با هدف تولید محتوای غنی و متنوع، به بررسی بیانات مقام معظم رهبری و استخراج راهبردهای عملی برای کنشگری در حوزه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی اختصاص داده است. یکی از ویژگی‌های بارز قرارگاه، توجه به موضوعات روز و نیازهای جامعه است که به مخاطبان این امکان را می‌دهد تا با چالش‌ها و مسائل مهم کشور آشنا شوند. جام‌جم در گفت‌وگو با ایمان رضوانی‌نیا، تهیه‌کننده و دو نفر از اعضای سردبیری این برنامه به بررسی ایده، انتخاب موضوعات و چالش‌های پیش رو پرداخته است.

توسعه برنامه قرارگاه
رضوانی‌نیا در توضیح ایده شکل‌گیری قرارگاه گفت: برنامه قرارگاه تا‌کنون در چهار فصل پیش رفته است. برنامه در فصل‌های پیشین به موضوع نماز جمعه اختصاص داشت و به روایت و گزارش فعالیت‌های فرهنگی در پایگاه‌های فرهنگی نماز جمعه در کشور می‌پرداخت. اما در این فصل، عنوان «قرارگاه فرهنگی» که برگرفته از فرمایشات مقام معظم رهبری درباره برخی نهادها و مراکز بود، به موضوعات و محورهای دیگری تعمیم داده شد. بنابراین، این برنامه دیگر محدود به نماز جمعه نیست و به تمام موضوعاتی که قرارگاه فرهنگی انقلاب اسلامی به آن‌ها نیاز دارد، پرداخته می‌شود. به این ترتیب، عملا این برنامه به یک قرارگاه مجازی تبدیل شده است که وظایف، رسالت‌ها و مأموریت‌های یک قرارگاه حقیقی در کشور را به انجام می‌رساند.
 
ایفای نقش قرارگاهی
تهیه‌کننده قرارگاه در تبیین هدف تهیه و تولید این برنامه ادامه داد: همان‌طور که از نام این برنامه پیداست، رسالت یا هدف اصلی آن ایفای نقش قرارگاهی برای اقشار و گروه‌های مختلف در موضوعات متنوع است. به این معنا که زمانی که قصد داریم فعالیت‌هایی را در یک حوزه خاص انجام دهیم، نیاز داریم تا ایده‌ها، رویکردها و نمونه‌های مختلف را بررسی کنیم و بتوانیم بهترین مدل و محتوای مناسب با شرایط و بوم خود را انتخاب کنیم. برنامه قرارگاه در واقع در پی آن است که در شرایط و زمان‌های مختلف، با رویکرد قرارگاهی، راهکارها و استراتژی‌هایی را به کنشگران و فعالان میدانی ارائه دهد. بنابراین، هدف اصلی این برنامه کمک به فضای کنشگری فعالان فرهنگی و اجتماعی در سطح جامعه است.

ارکان کلیدی برنامه
وی با اشاره به ارکان اصلی تولید قرارگاه عنوان کرد: طبیعتا برنامه در برخی قسمت‌ها موفقیت‌های بیشتری نسبت به سایر قسمت‌ها داشته و توانسته میزان بیشتری از اهداف خود را محقق کند. اما برای ساخت این برنامه چند رکن اصلی وجود دارد که اگر به خوبی تأمین و فعال شوند، برنامه از قوت بیشتری برخوردار خواهد بود. محور اول یا مولفه اول، انتخاب موضوع یا سوژه است که هر قسمت به آن پرداخته می‌شود. این موضوع باید جزو اولویت‌ها باشد و توانایی وادار کردن جامعه به فعالیت را داشته باشد. بعد از تعیین موضوع، مولفه دوم، پردازش و آماده‌سازی محتواست. ما باید مشخص کنیم که چه عنوان و محوری را می‌خواهیم بیان کنیم و این مسئولیت بر عهده هیات تحریریه است. مولفه سوم، انتخاب مهمانان است. همان‌طور که همه می‌دانند، انتخاب مهمان می‌تواند تلاش‌های قبلی را ارتقا دهد یا برعکس، دو مولفه و محور قبلی را دچار اختلال کند. بنابراین، اگر بخواهیم ارزیابی کنیم که برنامه قرارگاه در این مدت چگونه عمل کرده است، باید این سه محور را مورد بحث و بررسی قرار دهیم.

نقش اتاق تحریریه در شکل‌گیری برنامه
رضوانی‌نیا در ادامه تصریح کرد: این برنامه مانند سایر برنامه‌ها یک اتاق و هیات تحریریه دارد که بر اساس دغدغه‌ها و حس مأموریت و تعلق به موضوع، گرد هم آمده‌اند. عمده فعالیت‌ این شورا یا اتاق فکر شناسایی، انتخاب و تصویب موضوعات است. پس از این مرحله، مباحثه و مطالعه پیرامون موضوعات صورت می‌گیرد و در نهایت، جمع‌بندی و طراحی برنامه انجام می‌شود. بیشتر مهمانانی که در این برنامه‌ها دعوت می‌شوند و همچنین موضوعاتی که برای این برنامه‌ها تعیین می‌گردد، توسط این شورا مورد بررسی و تصمیم‌گیری قرار می‌گیرد.این تهیه‌کننده در بیان چالش‌های برنامه‌اش توضیح داد: اصلی‌ترین چالشی که در مسیر ساخت برنامه با آن مواجهیم، شناسایی و یافتن کارشناسان و مهمانانی است که توانایی پرداختن به موضوعات را داشته باشند. این افراد باید بتوانند در فرصت کوتاه آنتن، مباحث را تا حد امکان پرورش دهند و احساس کنند که می‌توانند پیوست‌های عملیاتی و اجرایی برای موضوعات نظری و تئوری تولید کنند. به عبارت دیگر، هدف اصلی ما ایجاد تفاهم پیرامون خواسته‌های برنامه است تا بتوانیم از کلیشه‌ها خارج شده و به صورت کاملا راهبردی و کاربردی پیش برویم.
 
انتقادات و نکات مثبت در فضای بصری و تنوع مهمانان
وی در تحلیل بازخوردهایی که از مخاطبان گرفته‌اند، گفت: در مورد بازخوردهای مثبت و منفی دریافت شده، انتقادهایی نسبت به فضای بصری برنامه وجود داشته که می‌توان به سرعت آن‌ها را رفع و با سلیقه مخاطب هماهنگ کرد. همچنین نکات مثبتی نیز مطرح شده است، از جمله تنوع و سطح مهمانان که بسیار خوب بوده است. برخی از موضوعات نیز در مرز عملیاتی و میدانی قرار داشته و احساس خوبی را به مخاطب منتقل کرده‌اند. به طور کلی، این موارد محورهایی هستند که مورد اشاره قرار گرفته‌اند.

تمرکز بر نیازهای کنشگران
حجت‌الاسلام محمدرسول علی‌بابایی، عضو تیم سردبیری برنامه قرارگاه در خصوص وجه تمایز این برنامه گفت: فارغ از نام بردن از دیگر برنامه‌های سیما یا قیاس قرارگاه با دیگر برنامه‌ها، باید گفت برنامه قرارگاه با دیگر برنامه‌ها در سه مشخصه تفاوت دارد. وجه تمایز برنامه قرارگاه با دیگر برنامه‌ها در گام اول انتخاب موضوعات با تمرکز بر نیازها و دغدغه‌های کنشگران در میدان است. این انتخاب‌ها به‌جای این‌که درخلأ صورت‌گیرد،براساس بازخوردهایی است که ازفعالان می‌گیریم.به‌عبارتی،مابه دغدغه‌های واقعی کنشگران توجه داریم و این دغدغه‌ها اولویت اصلی ما را تشکیل می‌دهند. از دیگر تفاوت‌های اصلی برنامه، نوع پرداختن به موضوعات است.

تجربیات عملی و دعوت از کارشناسان
علی‌بابایی توضیح داد:‌ در این برنامه، بیش از این‌که به ابعاد محتوایی و تحلیلی بپردازیم، تلاش می‌کنیم به مدل‌ها و تجربیات موجود در آن زمینه توجه کنیم و به‌جای تحلیل صرف یک موضوع، به بررسی چگونگی آن و تجربیات عملی می‌پردازیم. نکته دیگر در مورد مهمانان،سعی داریم برنامه بیشتر از میان افرادی دعوت شوند که در عرصه‌های مرتبط فعالیت جدی و تجربه و شناخت بالایی از موضوعات مورد بحث دارند. این سه تفاوت عمده، به‌وضوح مشخص‌کننده رویکرد ما در قرارگاه است.این عضو سردبیری قرارگاه ادامه داد: در مورد انتخاب موضوعات، ما جدول موضوعات و نیازمندی‌هایی داریم تا موضوعات و نیازمندی‌های مدنظرمان را متناسب با مناسبت‌های تقویمی تقاطع‌گیری کنیم. اما نه به این معنا که برنامه ما نسبت به مناسبت‌ها بی‌تفاوت است و اینطور هم نیست که صرفا مناسبت‌محور پیش برویم. ما به‌دنبال تقاطع و نقاط اشتراک بین مناسبت‌ها و موضوعات اصلی هستیم.
     
واکنش سریع به اتفاقات روز و اهمیت شفافیت
علی‌بابایی در خصوص برآیند مزایا و چالش‌های اجرای زنده برنامه عنوان کرد: برنامه ما به‌صورت زنده اجرا می‌شود که این امر مزایا و چالش‌هایی دارد. زنده بودن برنامه به ما این امکان را می‌دهد که به‌سرعت به اتفاقات روز واکنش نشان دهیم و نیازها را برآورده کنیم. این به روز بودن نقطه قوت برنامه است. در واقع به سرعت و چابکی در صورت بروز اتفاق یا ضرورت خیلی سریع امکان برنامه‌سازی و واکنش روی خط دارد. در قیاس بین مزایای برنامه زنده و چالش‌های پیش رو به این نتیجه رسیدیم که این مزیت نسبت به آن سختی و زحمت ارزش سرمایه‌گذاری دارد. به این شکل می‌توانیم به موقع اظهار نظر کرده و مخاطب را درگیر کنیم. این ویژگی به مخاطب و مهمانان اطمینان می‌دهد گفت‌وگوها شفاف و صریح باشد و آنچه که گفته می‌شود به مخاطب منتقل داده شود.وی برنامه‌های توسعه‌ای قرارگاه را این‌گونه تشریح کرد: در آینده، ما برنامه‌هایی برای توسعه و تغییرات داریم که به تدریج به برنامه اضافه می‌شوند. از جمله اضافه کردن آیتم‌های جدید، تغییر دکور، پرداختن به موضوعاتی که جامعه مخاطب درگیری بیشتری با آنها دارند و دعوت از چهره‌های مختلفی که هنوز فرصت نشده از نظرات و دیدگاه‌هایشان در برنامه استفاده شود.
     
افق پیش روی برنامه
علی ‌بابایی با اشاره به افق پیش روی این برنامه توضیح داد: هدف ما این است که قرارگاه نه‌تنها انعکاس‌دهنده میدان باشد، بلکه جریان‌ساز میدان باشد و فعالیت‌ها و کنش‌های جدیدی را خلق کند. امیدواریم به‌زودی به نقطه‌ای برسیم که برنامه بتواند جریانی مؤثر ایجاد کند. هر چند که با نقطه مطلوب فاصله داریم اما در برخی موضوعات مثل اعتکاف، قرارگاه توانسته موثر ظاهر شود. معمولا موضوعات را در همزمانی به مناسبت‌ها پیش می‌بریم اما در خصوص اعتکاف تلاش کردیم حدود یک ماه قبل از تاریخ اعتکاف با این موضوع برنامه داشته باشیم و بتوانیم الگوها و ایده‌ها را به مخاطبان عرضه کنیم تا بتوانند طراحی مناسبی از این زمان معنوی داشته باشند. این روزها گزارش‌هایی می‌شنویم و می‌بینیم که حاکی از تاثیر برنامه بر روند پیاده‌سازی و اجرای مراسم اعتکاف است.
     
رویت‌پذیری میدان و هدایت جریانات اجتماعی
عضو دیگر تیم سردبیری قرارگاه، دکتر حسین دلاوری است. دلاوری در بیان رویکرد‌های این برنامه گفت: ما در مجله تصویری قرارگاه دو رویکرد اصلی را دنبال می‌کنیم. نخست، رویت‌پذیر کردن میدان است؛ به این معنا که ما به بررسی شبکه‌های مردمی مرتبط با جریان انقلاب در زمینه‌های مختلف، مانند تربیت،زنان، کتاب وخانواده می‌پردازیم. این شبکه‌هادر متن جامعه حضور دارند و کارهایی را دنبال می‌کنند که معمولا مسأله‌محور هستند.رویکرد دوم، خط‌دهی، جهت‌بخشی و هدایت جریانات مختلف در ارتباط با موضوعات کلان جامعه امروز است.
     
جلوه‌ای از یک قرارگاه فرهنگی در رسانه ملی
وی توضیح داد:‌ گاهی اوقات گروه‌های مردمی مرتبط با جریان انقلاب در مواجهه با این موضوعات دچار خطا و اشکال می‌شوند. این اشکالات نشان می‌دهد قرارگاه‌های فرهنگی به لحاظ نوع و نحوه کارشان دچار اختلال شده و قادر به راهبری مؤثر نیستند. این برنامه در کوتاه‌مدت باید بتواند اعتماد مخاطب هدف را جلب کند تا در بلندمدت بتواند واقعا نقش قرارگاهی خود را به درستی ایفا کند. شخصا مجله تصویری قرارگاه را یک برنامه تلویزیونی نمی‌بینم، بلکه آن را جلوه‌ای از یک قرارگاه فرهنگی می‌دانم که در رسانه ملی و در قالب یک برنامه تجلی پیدا کرده است.
     
توجه به میدان
وی ادامه داد: همان‌طور که در نکته قبلی اشاره کردم، تیم تحریریه و شورای فکری برنامه همواره به میدان توجه دارند. این نزدیکی و انس با میدان، تعیین‌کننده موضوعات ما و نحوه ارائه آنها در برنامه است. ما در قرارگاه یک ایده را دنبال می‌کنیم که می‌تواند به پاسخ‌گویی به این پرسش کمک کند. ما سوژه (موضوع) را با توجه به میدان شناسایی کرده و پس از تعیین راهبرد، آن را روی آنتن می‌آوریم و در میدان استمرار می‌بخشیم. وقتی که مباحث به میدان نزدیک می‌شوند، حتما بازخوردی از آنجا به ما می‌رسد که ما را متوجه موضوعات تازه‌تری می‌کند. این فرآیند، اصل و بنیاد کار ما در تولید محتواست.دلاوری عنوان کرد: بدون لکنت، مخاطب این برنامه، جریان‌های مردمی متعلق به جبهه فرهنگی انقلاب هستند؛ افرادی که واقعا پیشران‌های اصلی شکل‌گیری حرکت عمومی در کشور به‌عنوان حلقه‌های میانی محسوب می‌شوند. این برنامه باید بتواند در شبکه‌سازی و هم‌افزایی گروه‌های مردمی با یکدیگر و همچنین اتصال آنها به سرشبکه‌های اصلی و تخصصی، به‌خوبی عمل کند.
     
تقویت نقش قرارگاهی جبهه فرهنگی انقلاب
این عضو تیم سردبیری با بیان این‌که این برنامه را یک پروژه ندانسته‌اند، اضافه کرد: تیم سردبیری برنامه به دنبال تقویت و تثبیت نقش قرارگاهی جبهه فرهنگی انقلاب در رسانه ملی است و اطمینان داریم که مجله تصویری قرارگاه می‌تواند به‌واقع جای خالی قرارگاه میدانی را پر کند، زیرا اساسا با این هدف در رسانه حاضر شده‌ایم. ما این برنامه را برخلاف عادت مرسوم، یک پروژه نمی‌بینیم، بلکه آن را به‌عنوان یک طرح و برنامه با نقشه راه مشخص در نظر داریم. در این مسیر، به‌طور ویژه به سند تحولی رسانه ملی توجه کرده‌ایم و تقریبا هر دوازده محور اصلی ذکر شده در این سند را در نظر گرفته‌ایم. این محورها عبارتند از: عدالت‌گستری، روایت پیشرفت همه‌جانبه جامعه ایرانی، ایثار، مقاومت و شهادت، توسعه سبک زندگی ایثارگرانه، سبک زندگی و خانواده با محوریت سبک زندگی انقلابی، هنر انقلاب با معرفی شایسته آثار برجسته، نقد غرب و هجو غرب‌زدگی، تقویت هویت جهانی امت با بازنمایی قدرت نرم ایران اسلامی در جهان، روایت جوان مؤمن انقلابی با نگاه به پیشرفت آینده، الگوی زن انقلاب اسلامی، مقابله با جریان ارتجاع و تطهیر پهلوی، روایت هوشمندانه و صحیح تاریخ اسلام و ایران، بسط الگوی حکمرانی مردمی با بازخوانی نهادهای مردمی – انقلابی. این محورها به‌عنوان سرفصل‌های اصلی ما در تعیین خط اصلی برنامه لحاظ شده‌اند. اگر به ۳۷ قسمت تولید شده برنامه (که اولین قسمت آن همزمان با جمعه نصر پخش شد) نگاهی بیندازید، به‌وضوح می‌توانید این خط را در سیر محتوایی برنامه مشاهده کنید.

ایفای نقش واقعی
وی در خصوص افق پیش روی این برنامه گفت: قرارگاه در افق خود به دنبال آن است که به معنای واقعی کلمه نقش قرارگاه را برای همراهانش در جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی به درستی ایفا کند. با توجه به نکته‌ای که اشاره کردم، ما بیگانه با میدان نیستیم. افرادی که در شورای فکری و تحریریه برنامه حضور دارند، سال‌ها در میدان فعالیت‌های فرهنگی زیسته و با شبکه بزرگی ازگروه‌های مردمی ارتباط مستمر و مداوم دارند. شاید یکی از مزیت‌های این گروه این باشد که متعلق به جبهه فرهنگی انقلاب هستند و بااین حال وهوا تنفس می‌کنند. این ارتباط و اتصال به جریان جبهه و معاشرت با گروه‌های مختلف مردمی درحوزه‌های گوناگون، دید وسیع و عمیقی به آنها داده و آنها را در جریان نیازهای جبهه درهمه احوال و زمانه، به‌ویژه دربزنگاه‌های حوادث و اتفاقات داخلی و بین‌المللی قرارمی‌دهد. این نوع زیست مشترک حتما در تشخیص و تصمیم‌گیری ما برای انتخاب محور اصلی برنامه و شکل‌گیری گفت‌وگو با مخاطب کمک می‌کند.
     
گفت‌وگوی دوطرفه و همفکری برای پیشرفت و آبادانی کشور
عضو تیم سردبیری این برنامه افزود:‌اگر این ارتباط وجود نداشت، قطعا برنامه نمی‌توانست شکل قرارگاهی به خود بگیرد و نمی‌توانست با مخاطب خاصی که چندان اهل تماشای رسانه به معنای سرگرمی نیست، ارتباط برقرار کند. این مخاطب فقط زمانی خود را مخاطب اصلی برنامه می‌بیند که در مقام توجه باشد؛ به این معنا که به این باور رسیده که برنامه اساسا به دنبال برپا کردن یک گفت‌وگوی دوطرفه است و در پی طرح مسأله و تجویز نسخه‌ای برای آن است. لذا افق دید ما دست‌یابی به نوعی از برنامه به‌عنوان قرارگاه، یا به عبارتی برنامه‌ای قرارگاهی به معنای واقعی کلمه است. ما به دنبال قرار گذاشتن و گعده و گفت‌وگو از سر مسائل مشترک و همفکری و هم‌اندیشی برای نوع و نحوه مواجهه با آن، با هدف پیشرفت و آبادانی کشور با نگاهی تمدنی هستیم.

یک طرح کلی مبتنی بر تجربیات ارزشمند
این برنامه‌ساز ادامه داد: ما از مسیری رفته‌ایم که مملو از تجربیات ارزشمند است و اکنون در اینجا حاضر شده‌ایم. همان‌طور که اشاره کردم، ما این کار را نه به‌عنوان یک پروژه، بلکه به‌عنوان یک طرح کلی و برنامه می‌بینیم که باید به درستی اداره شود. شورای فکری و تیم تحریریه این برنامه همواره در حال گفتگو با یکدیگر به بهانه‌های مختلف هستند و در تمام لحظات خود را مخاطب این پرسش می‌دانند که آیا توانسته‌اند به درستی سؤال خود را مطرح کرده و از سر پاسخش برآیند، یا صرفا خواسته‌اند تصویری ناقص و نسخه‌ای معیوب از یک کار قرارگاهی در رسانه ارائه دهند. این برنامه، فارغ از این‌که دغدغه چندین ساله ما بوده و همیشه از فقدان آن رنج می‌بردیم، حاصل گفت‌وگوهای مفصل چند ماهه است.دلاوری اضافه کرد:‌ تا امروز، این برنامه شاید ۳۰ تا ۴۰ درصد آنچه ترسیم کرده بودیم را محقق کرده است. بیش از آن‌که به آنتن فکر کنیم، به اتفاقات میدانی پیرامون آن توجه داریم. ما نمی‌خواهیم محصور فرم و شکل باشیم؛ هرچند اینها نیز مهم است و باید به جذابیت‌های بصری و قالب برنامه توجه کنیم، اما پیوند با میدان و سراغ گرفتن از مخاطب و گفت‌وگو با او و انتقال درست پیام به او که در میدان و پشت خاکریز نبرد نرم فرهنگی قرار دارد و نیاز به آذوقه دارد، برای ما مهم‌تر است. ما اسیر تکنیک نمی‌شویم و تاکتیک برای ما ارجح‌تر است.
     
عملیات‌محور، پویش‌محور و شبکه‌سازی در جبهه فرهنگی
وی عنوان کرد: نکته آخر و مهم‌تر این‌که قرارگاه وظیفه خود می‌داند که از چند منظر کار را دنبال کند. این کار عملیات‌محور است، به این معنا که با میدان ارتباط مستقیم دارد و در مقام نظر و اندیشه و گفتگو متوقف نمی‌شود. نمونه بارز این رویکرد، عملیات اعتکاف است که از ابتدا ایده اعتکاف نوجوانانه را مطرح کردیم و آن را تا مرحله اجرا و بررسی مدل‌ها و الگوهای مناسب برای این رویداد در برنامه ارائه می‌دهیم. این برنامه همچنین پویش‌محور است؛ به این معنا که علاوه بر شکل‌دادن گفتاری در نسبت با موضوعات مهم انقلاب اسلامی در جامعه، برای تبدیل این گفتار به یک گفتمان عمومی نیازمند تدبیر است. این برنامه در تخاصم با دشمن عمل می‌کند و صحنه، صحنه نبرد و مبارزه است. بنابراین، خود را مکلف می‌داند که نوعی از جهت‌گیری را اتخاذ کند که در نسبت با نقطه‌ای که دشمن آن را هدف قرار داده، معنا پیدا کند.
     
هم‌افزایی برای حل مسائل جامعه
دلاوری در پایان اضافه کرد: برنامه قرارگاه شبکه‌ساز است؛ به این معنا که از طریق موضوعات مختلف با جریان‌های مختلف مردمی ارتباط برقرار کرده و با آنها درباره مسائل موجود گفتگو می‌کند. این ارتباط با توجه به توانمندی‌های آنها از نظر نیروی اندیشه‌ای و اجرایی، مباحث را پی می‌گیرد. قرارگاه همچنین نقش هم‌افزا هم ایفا می‌کند، زیرا خود را به‌عنوان حلقه وصل و نخ تسبیح زنجیره بزرگی از جریان‌های مردمی می‌داند که باید به نوعی همفکری، همدلی و همکاری برسند. این هم‌افزایی موجب می‌شود تا از سر اجتماع، توان و ظرفیت لازم را به‌دست آورند و بتوانند به‌درستی با مسائل مختلف جامعه مواجه شده و به حل آ‌نها بپردازند. در نهایت، قرارگاه با همه این توجهات به دنبال ایجاد نوعی حرکت عمومی اسلامی انسانی به‌سوی مهیا کردن جامعه در نبرد آخرالزمانی و ساخت جامعه‌ای است که میل به سمت تمدن‌سازی اسلامی دارد.