ایران ساسانی و اسلام

آیا از این زاویه به زندگی عمومی شرق اسلامی و وضع تعلیقی آنها (به‌ویژه در دوسده اخیر) در حاشیه فرهنگ و تمدن غرب نگریسته‌اید! همین که در وضعی میان شرق و غرب، سنت و مدرنیته مانده‌اند و نسبتی نیست میان آنچه حاصل هویت مذهبی آنان است با امیدشان به این که مترقی و پیشرفته جلوه کنند.
آنان چیرگی تمدنی غرب و فرهنگش را پذیرا شده‌اند و میراث فرهنگی و مذهبی خودشان را به قالب‌ها،  آیین‌ها و مناسبت‌هایی به روح تقلیل داده‌اند تا به گونه‌ای به زیست نه‌این و نه‌آن ادامه دهند.
این وضعیت آشناست، زیرا وضعیت پایانی دوران ساسانی را تداعی می‌کند که جامعه ایران را ناگزیر از فروپاشی و استحاله فرهنگی ساخت در رویارویی با خورشیدی که از حجاز به جاودان‌تابی پرداخت. در حجاز به‌ویژه همانند مکه از نظر بدآب‌و‌هوایی در جهان به‌قول گوستاولوبون، کمتر جایی می‌توان یافت. یعنی شکوفایی اسلام در حوزه‌های فرهنگی و... هیچ مرجع و عاملی ندارد مگر خواست خدا. 
ساسانیان افزون بر تأثیرگذاری‌شان (فرهنگ، هنر و...‌) بر دیگر ملل و تمدن‌ها که بسیار ژرف و ماندگار بود بر بخش بزرگی از جهان، حکمرانی سیاسی داشتند از ارمنستان تا میان‌رودان تا یمن و رودسند (پاکستان امروز) تا فرارودان، دل آسیا و باختر چین.
اما فرارسیدن «پایان تاریخ ساسانیان» و برآمدن آفتاب «پیغامبر آخرالزمان» بی‌گمان مهم‌ترین عامل شکست آن شاهنشاهی بود. ساختار طبقاتی و جنبش‌های گونا‌گون مردمی و پس‌لرزه‌های آنها از مهم‌ترین‌ علل در شکست ایران محسوب می‌شود.
یادآوری این نکته لطیف شنیدنی است که ایرانیان در آخرین سال پیش از ظهور در ناحیه استخر فارس با سفیانی رویارو می‌شوند‌؛ همچنین شکست ایران ساسانی پیش‌درآمد فتح‌الفتوحی چشمگیر بود که دروازه جهان را بر امام عصر(عج) می‌گشاید.
استادسیدجعفر شهیدی از جمله دلایل شکست ایران از نیرویی نامنظم با سازوبرگ ابتدایی را دیرینگی و تهی‌شدن کیش [بهدینی] زرتشتی در برابر بی‌پیرایگی اسلام و دادگرایی و برابری‌خواهی این دین بزرگ برشمرده است. شهیدمطهری از تهی‌شدن داشته‌های این کیش و نارسایی‌اش در پاسخ به نیازهای ناگزیر فرهنگی و تمدنی سخن گفته. میخائیل دیاکونوف تمدن ایران را چونان تندیسی با پایه‌های گلی دانسته که با یورش عرب نتوانست پایدار بماند.
درباره پذیرش ایرانیان استاد فرزانه شهید مطهری چنین نوشته‌اند: ایرانیان باهوش و خردمند با سابقه فرهنگی و تمدنی بیش از هر ملتی به اسلام شیفتگی نشان دادند و به آن خدمت کردند. ایرانیان روح اسلام و معنایش را نزد خاندان پیامبر یافتند و تنها آن برگزیدگان خدا پاسخگوی پرسش‌های متعالی و نیازهای واقعی ایرانیان بودند. هماهنگی روح اسلام ناب محمدی با روحیه ایرانیان را می‌توان در دستاوردهای بزرگ تمدنی و ستایش‌های پژوهشگران و بیگانگان دید.
ایرانیان نامورترین ملت دیندار و یکتاپرست جهان همواره از بت‌پرستی و کافرمسلکی پیراسته و برکنار بوده‌اند. وَندیداد [بخش نیایش‌های دیوبند در اوستا که مشابه استعاذه است]: ‌ای آفرینشگر جهان،‌ ای یگانه‌ پاک مقدس، چهارمین جایی که سرزمین شاد و نیکبخت است آیا کجاست... .
هرودوت: ایرانیان پرستش چندخدا را چونان مصر و یونان از نادانی و حماقت می‌شمرند... مانند ما خدا را دارای پیکر نمی‌دانند... .
ولتر: ایرانیان نخستین ملتی بودند که به خدا، اهریمن، بهشت، دوزخ و رستاخیز پی ‌بردند و این باور را در جهان گستردند... هرگز آتش‌پرست نبودند، بلکه نادانی و کینه اروپاییان آنها را متهم کردند موبدان، منشأ اهریمن را نمی‌پرستند و اندیشه‌شان درباره اهریمن چونان ما [مسیحیان] بود. 
در گزارش‌های کیش مهر در باستان آمده: شاهان آغازین هخامنشی نامی غیر از اهورامزدا نمی‌برند و کل نظام اهورایی در یکپارچگی و بی‌نیازی و یکتایی او.... .
گزنُفون: کودکان پارس (ایرانی) برای آموختن دادگری و انصاف به مکتب می‌روند همان‌گونه که اطفال ما برای آموختن ادبیات می‌روند... پارسیان باور دارند که آدم حق‌نشناس از خدا بی‌خبر و غافل است.
کریستین‌سن: پارسیان ذاتا دادگرترین، میانه‌رو و معتدل‌ترین، دلیرترین مردمانند آموزگاران به آنان تعالیم زرتشت، دادگری، روش نیک را در سراسر زندگی آموزش می‌دهند با دوری از خودپرستی و... .
به تأیید همه پژوهشگران و مورخان و فرزانگان جهان: تاریخ بشر هیچ ملتی را نمی‌شناسد که این همه ویژگی‌های بایسته را دارا باشد و نیز آگاهی ژرف به آنها داشته باشد.
(مینوی خِرد): تواناترین اوست که با هوس بجنگد و خویشتن را از پنج گناه [عیب] برکنار دارد: رشک [حسد]، آز [طمع] و ناسپاسی و هوس... .