آغاز بازی مار و پله از سوی آمریکا

همان‌طور که قبلا اعلام شده بود از دور سوم تیم مذاکره‌کننده در مورد چند مساله وارد مذاکرات فنی شده بودند؛ موضوعاتی که ظاهرا توافقات کلی در خصوص آنها حاصل شده بود. از جمله مسائل مهم این مذاکرات می‌توان به غنی‌سازی، ذخایر اورانیوم غنی‌شده و راستی آزمایی اشاره کرد.

‌اینها خواسته‌های آمریکاست که عمدتا تحت عنوان شفافیت و نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران مطرح شده‌ بودند، همچنین ایران به‌عنوان یک مطالبه به‌حق، بر حفظ صنعت هسته‌ای بومی و غنی‌سازی داخلی تأکید دارد و در عین حال انتظار لغو کامل تحریم‌ها را نیز دارد.

در دور سوم مذاکرات، در خصوص موضوعات مذکور، توافقاتی میان تیم‌های مذاکره‌کننده حاصل شد و مقرر گردید طرفین با مراجعه به پایتخت‌های خود برای مشورت و تأیید مدیران عالی‌رتبه اقدام کنند. 

البته تا پیش از اعلام رسمی خبر تعویق نشست چهارم، برخی گزارش‌ها از احتمال برگزاری مذاکرات در دو هفته پس از دور سوم حکایت داشت. با این حال، اعلام رسمی تعویق مذاکرات صورت گرفت و خبرهایی نیز مبنی بر احتمال برگزاری نشست در روز چهارشنبه منتشر شد.

در رابطه با علت تأخیر دور چهارم مذاکرات، وزیر خارجه عمان به‌صورت رسمی این موضوع را به «دلایل لجستیکی» نسبت داد. همچنین، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که تعویق نشست با موافقت ایران و آمریکا و به دلایل اعلام‌شده صورت گرفته است. با این حال، به نظر می‌رسد علت این وقفه، فراتر از مسائل لجستیکی بوده و عمیق‌تر است.

در این ارتباط دو سناریو قابل تصور است. همان‌طور که اشاره شد، در دور سوم مذاکرات، در خصوص مسائل اساسی همچون غنی‌سازی، نظارت، راستی‌آزمایی و ذخایر اورانیوم توافقاتی حاصل شده بود، اما طرفین برای تأیید این توافقات از مراجع عالی‌رتبه خود، به پایتخت‌ها مراجعه کردند. در تیم ایرانی، اجماعی کلی وجود دارد مبنی بر حفظ چرخه سوخت هسته‌ای، غنی‌سازی داخلی و ذخایر اورانیوم در چارچوب نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. این نظارت‌ها ممکن است طبق پادمان‌های معمولی، پروتکل الحاقی یا یک مکانیزم نظارتی گسترده‌تر اعمال شوند تا شفافیت برنامه هسته‌ای ایران را تضمین کنند.

در سوی دیگر، طرف آمریکایی با دو رویکرد متفاوت در دولت خود مواجه است. در این زمینه اختلاف نظر وجود دارد، یک گروه تندرو و افراطی با رهبری افرادی مانند مایکل والتز و برخی اعضای کنگره، به‌طور کامل مخالف برنامه هسته‌ای ایران بوده و خواستار توقف کلی آن هستند. 

در مقابل، گروهی معتدل‌تر هستند از جمله ویتکاف و برخی دیگر که توجه بیشتری به حداقل‌های ایران و حفظ خطوط قرمز جمهوری اسلامی دارند. این اختلاف دیدگاه‌ها ظاهرا مانع دستیابی به یک جمع‌بندی نهایی در واشنگتن شده است.
یکی از سناریوهای محتمل این است که تیم آمریکایی به دلیل نیاز به زمان بیشتر برای رسیدن به اجماع داخلی، درخواست تعویق مذاکرات کرده است.
 
سناریوی دیگری که از اخبار منتشرشده نیز قابل برداشت است، نشان می‌دهد گروه‌های تندرو خواسته‌اند توافقات پیشین نادیده گرفته شده و دستورکار جدیدی را مطرح کنند.

به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها با اتخاذ رویکردی پلکانی و آغاز بازی مار و پله تلاش می‌کنند مذاکرات را به حوزه‌های جدید وارد کنند. این موضوع می‌تواند در تحلیل علت واقعی تعویق مذاکرات نقش داشته باشد.

به این معنی که آمریکا از آن توافق اولیه عدول کرده و سعی کرده اولا در موضوع هسته‌ای توافق اولیه مبتنی بر به رسمیت شناختن حق استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و ادامه غنی‌سازی در داخل ایران را برهم زند، همان‌طور که «روبیو» نیز مجددا تأکید کرد، ایران غنی‌سازی نکند و اورانیوم غنی شده را وارد کند در واقع مدلی شبیه مدل اماراتی را پیشنهاد دادند. به عبارت دیگر، بحث غنی‌سازی صفر را مطرح کردند که از خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران است. 

بنابراین به نظر می‌رسد علت اصلی مشکل، تغییر دستور کار مذاکرات توسط آمریکایی‌ها بوده است؛ به این معنا که از مسیر توافقات اولیه عدول کرده و مطالبات جدیدی مطرح کرده‌اند. در رأس این مطالبات، مخالفت با غنی‌سازی در داخل ایران قرار دارد. 

البته ممکن است مطالبات دیگری نیز مطرح کرده باشند یا در آینده مطرح کنند، مطالباتی مانند موضوعات مرتبط با توان موشکی و مسائل منطقه‌ای که از دیدگاه ایران مطلقا قابل قبول نیست.

به علاوه، آمریکایی‌ها در روزهای اخیر مجددا صنعت نفت و پتروشیمی ایران را تحریم کرده‌اند‌. این در حالی است که آمریکا هم‌زمان با مذاکره، به وضع تحریم نیز ادامه می‌دهد، امری که با حسن نیت ادعایی آنها همخوانی ندارد.

اگر حسن نیتی در کار بود، حداقل در جریان مذاکرات از وضع تحریم‌های جدید خودداری می‌کردند. در همین راستا، وزیر دفاع آمریکا اخیرا با ادعای حمایت ایران از حوثی‌ها، تهدیدی بی‌سابقه علیه ایران مطرح کرد و گفت آمریکا در مکان و زمان مناسب پاسخ خواهد داد. 

اینگونه تهدیدات آشکار، با اصول و رویه‌های مذاکرات دیپلماتیک کاملا ناسازگار است، هم تحریم هم تهدید؛ شاید مجموع این اقدامات باعث شده است جمهوری اسلامی ایران مذاکرات را به تعویق انداخته باشد تا نشان دهد در چارچوب خاصی مذاکره می‌کند و خطوط قرمز باید رعایت شود و تحت هر شرایطی مذاکره نخواهد کرد.

از طرف دیگر، مشاور امنیت ملی سابق آمریکا پیش از برکناری خود، اظهار داشت که «ترامپ به دنبال صلح و توافق با ایران است» و از ایران خواست به میز مذاکرات بازگردد. این اظهارات به نظر می‌رسد تأییدی بر این است که سناریوی دوم یعنی طرح مطالبات جدید و غیرقابل قبول از سوی آمریکا برجسته‌تر است. موضع‌گیری رسمی سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز این سناریو را تأیید می‌کند.

در عین حال، سناریوی دوم لزوما با سناریوی اول – که در دوره سوم مذاکرات در واشنگتن مطرح شد – چندان تعارضی ندارد. به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها در درون خود درباره توافق قبلی با ایران به توافق نرسیده و گزینه جدیدی را پیشنهاد داده‌اند. این گزینه بر اساس تغییر دستور کار مذاکرات، توقف غنی‌سازی در داخل ایران و همزمان تشدید تحریم‌ها و تهدیدهای استوار است. با این حال، بدیهی است این شرایط و انتظارات برای ایران غیرقابل قبول بوده و در حال حاضر مذاکرات به تعویق افتاده است.

در مجموع می‌توان سه عامل تعویق مذاکرات را تغییر مواضع و مطالبات آمریکا، تحریم‌های نفتی اخیر و تهدید نظامی عنوان کرد.