سوداگران شب امتحان

ریتالین چیست و چرا وسوسه‌انگیز است؟
ریتالین (متیل‌فنیدات) دارویی محرک است که عمدتا برای درمان اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) و نارکولپسی (اختلال خواب) تجویز می‌شود. این دارو با افزایش سطح دوپامین و نوراپی‌نفرین درمغز، تمرکز رابهبودمی‌بخشد و هوشیاری را تقویت می‌کند.همین ویژگی‌ها باعث شده که ریتالین در میان دانش‌آموزان ودانشجویان، به‌ویژه در فصل امتحانات، به «قرص جادویی» شهرت پیدا کند. براساس گزارش‌ها، برخی دانشجویان و دانش‌آموزان ایرانی، به‌خصوص در مقاطع دبیرستان، برای بیدار ماندن طولانی‌مدت و افزایش تمرکز، به مصرف خودسرانه این دارو روی می‌آورند، غافل از این‌که این انتخاب ممکن است هزینه‌ای سنگین به دنبال داشته باشد. 
 
عوارض ریتالین
در سال‌های اخیر، مصرف خودسرانه ریتالین در کشور، به‌ویژه در ایام امتحانات و کنکور، رشد چشمگیری داشته است. متأسفانه برخی دانش‌آموزان، تحت فشار رقابت‌های تحصیلی و تبلیغات نادرست، به این دارو به‌عنوان راه‌حلی سریع برای موفقیت روی می‌آورند. رئیس اداره نظارت بر دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو نیز به‌تازگی درباره رواج مصرف ریتالین و افزایش اعتیاد به آن در میان دانش‌آموزان هشدار داده است. دکتر جمال شمس، روانپزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با جام‌جم در این‌باره می‌گوید: در دو تا سه دهه اخیر، با سرعت چشمگیر رشد علم و فناوری، مصرف داروهای نوروتروپیک یعنی داروهایی که برای افزایش توانایی‌های ذهنی و شناختی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به طرز محسوسی افزایش یافته است. این داروها مکانیسم و اثرات گوناگونی دارند و انواع مختلفی از آنها وجود دارد که یکی از شناخته‌شده‌ترین آنها ریتالین است.  وی می‌افزاید: این دارو در اصل برای درمان اختلال نقص توجه - بیش‌فعالی (ADHD) در کودکان و نوجوانان تجویز می‌شود اما متأسفانه امروزه در میان برخی افراد به‌ویژه دانش‌آموزان و دانشجویان مورد سوء‌مصرف قرار می‌گیرد‌؛ به‌ویژه در زمان امتحانات یا زمانی که‌ فرد می‌خواهد بیدار بماند و تمرکز بیشتری داشته باشد.علی‌رغم باور غلطی که اعتیاد را تنها در مصرف مواد مخدر می‌دانند و عقیده دارند داروهایی که از داروخانه‌ها تهیه می‌شود، اعتیاد نمی‌آورد، کارشناسان اما نظری دیگری دارند؛ به عقیده آنها برخی داروها خطر اعتیاد‌آور زیادی دارد که قرص ریتالین یکی از آنها است و فردی که مصرف قرص ریتالین را شروع می‌کند‌، در زمان کوتاهی به آن معتاد می‌شود و بدن خود را پر از سم می‌کند. این تنها بخشی از اثرات شناخته‌شده این قرص است؛ چراکه به عقیده کارشناسان هنوز نمی‌دانیم مصرف مداوم این داروها در بلندمدت چه تأثیری بر مغز می‌گذارد، سلول‌های مغزی در سال‌های آینده چه آسیبی خواهند دید و چه پیامدهایی در انتظار مصرف‌کنندگان است. آنچه می‌دانیم این است که این داروها اعتیادآور است، به‌ویژه برای کودکانی که به‌طور طبیعی دچار بیش‌فعالی نیستند و همچنین برای افراد بالغی که بدون تشخیص پزشکی از آنها استفاده می‌کنند.  غیر از اعتیاد که جزو عوارض اثبات‌شده این قرص است، سوءمصرف این داروها می‌تواند به بروز اختلالات روانی شدید، روان‌پریشی و حتی بیماری‌های مزمن روانی نیز منجر شود و تبعات جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.  قسمت تلخ ماجرا این است که برخی از نوجوانان و جوانان درحالی فریب بازار گرمی سودجویان قرص ریتالین و محصولات مشابه آن را می‌خورند و به عوارض آن تن می‌دهند که از نظر کارشناسان این قرص‌های پردردسر، جایگزین‌های طبیعی و کم‌دردسری هم دارند. مثلا یکی از جایگزین‌های قابل توصیه، کافئین است که هم در منابع طبیعی مانند چای و قهوه یافت می‌شود و هم به‌صورت مکمل‌های دارویی در بازار وجود دارد. استاد دانشگاه شهید بهشتی در این‌باره مطرح می‌کند: کافئین، به‌عنوان یک ماده محرک طبیعی که صدها سال است انسان از آن استفاده می‌کند، گزینه‌ای بسیار امن‌تر نسبت به ریتالین به شمار می‌رود‌؛ داروهایی که آثار بلندمدت‌شان بر مغز کاملا شناخته نشده و ممکن است خطرات جدی ایجاد کنند. 
 
​​​​​​​در جست‌وجوی میانبرهای خطرناک!
فصل امتحانات، برای بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان، میدان رقابتی نفسگیر است؛ جایی که فشارهای اجتماعی و انتظارات سنگین خانواده‌ها، جوانان را به سوی انتخاب‌های پرخطر سوق می‌دهد. در این میان، قرص ریتالین به‌عنوان «راه‌حلی سریع» برای افزایش تمرکز و هوشیاری، وسوسه‌ای بزرگ پیش ‌روی آنهاست. دکتر شمس نیز این موضوع را تأیید می‌کند و یکی از علل گرایش این روزهای نوجوانان و جوانان به سمت ریتالین را فشارهای اجتماعی می‌داند و می‌گوید: وقتی‌ فرد در موقعیتی قرار می‌گیرد که ناچار است عملکرد ذهنی بالایی داشته باشد، شاید وسوسه شود که به ریتالین یا داروهای مشابه پناه ببرد.  این روزها متأسفانه برخی خانواده‌ها تحت‌تأثیر جو رقابتی و فشارهای جامعه، تلاش می‌کنند به هر قیمتی فرزندان‌شان را به موفقیت تحصیلی برسانند در حالی که این مسیر باید از راه درست مثل برنامه‌ریزی مناسب، مطالعه مداوم و زمان‌بندی اصولی طی شود نه با استفاده از دارو و روش‌هایی که ممکن است به سلامت جسمی و روانی کودک آسیب بزند. چراکه هر موفقیتی، ارزش خاص خود را دارد‌ اما به معنای آن نیست که باید به هر قیمتی به آن دست یافت. حفظ سلامت روان و جسم، مهم‌ترین اصل در مسیر رشد و پیشرفت است.