اما فراتر از دلایل آشکار مانند کاهش بارندگی و رشد مصرف خانگی، یک عامل پنهان اما ویرانگر در حال مکیدن خون شبکه برق کشور است: استخراج غیرمجاز رمزارزها. بخش مهمی از برق ایران از نیروگاه‌های برق‌آبی تأمین می‌شود. بااین‌حال، براساس اعلام رسمی وزارت نیرو، حجم آب ذخیره‌شده در مخازن سدهای نیروگاه‌های برق‌آبی، از ۹۸۳۷میلیون مترمکعب در سال گذشته به ۵۷۸۳میلیون مترمکعب در سال‌جاری رسیده؛ کاهشی ۴۱درصدی که مستقیما ظرفیت این نیروگاه‌ها را محدود کرده است. افزایش دمای هوا، کاهش بارندگی و تداوم خشکسالی ساختاری در کشور، باعث شده نیروگاه‌های برق‌آبی عملا در حالت نیمه‌تعطیل قرار گیرند. فشار تأمین برق بر دوش نیروگاه‌های حرارتی افتاده که خود نیز با کمبود گاز و گازوئیل روبه‌رو هستند.
ماینرهای غیرمجاز؛ یک استان پنهان در دل کابل‌ها
در چنین شرایطی، ماینرها با فعالیت زیرزمینی خود مانند انگل‌هایی پنهان، بخشی از برق شبکه را می‌بلعند. مطابق با آمار رسمی شرکت توانیر، تاکنون ۲۴۷هزار دستگاه استخراج رمزارز غیرمجاز در سراسر کشور کشف و توقیف شده‌اند. این دستگاه‌ها در ۱۱هزار و ۴۶۰ مرکز غیرقانونی نصب شده بودند که همگی بدون پرداخت هزینه برق، از شبکه سراسری استفاده می‌کردند. مصرف برق این تجهیزات به حدود ۸۸۰ مگاوات می‌رسد؛ معادل مصرف برق یک استان در اوج گرمای تابستان. برای درک بهتر این عدد، کافی است بدانیم ساخت نیروگاهی برای تأمین این مقدار برق نیازمند سرمایه‌گذاری در حد ۱۳۲۰ مگاوات ظرفیت اسمی است؛ تقریبا معادل سه نیروگاه سیکل ترکیبی متوسط.
جهش مصرف در سال ۱۴۰۴
اطلاعات جدید از گزارش فروردین ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که روند رشد مراکز غیرمجاز نه‌تنها متوقف نشده، بلکه جهشی بی‌سابقه داشته است. تعداد مزارع غیرمجاز کشف‌شده در فروردین ۱۴۰۳ برابر ۵۲ مرکز بود؛ این عدد در فروردین ۱۴۰۴ به ۲۰۷ مرکز رسیده که ۳۹۸درصد رشد نشان می‌دهد. همچنین تعداد دستگاه‌های ماینر کشف‌شده در همین بازه با ۳۶۱درصد رشد، به ۱۹۵۵دستگاه رسیده است. این ارقام نشان می‌دهند که مقابله با این پدیده، به روش‌های موجود، ناکافی بوده و به بازنگری جدی در سیاست‌گذاری نیاز دارد.
ماینرها امنیت انرژی کشور را تهدید می‌کنند
امین مرادی، کارشناس حوزه انرژی و زیرساخت در گفت‌وگو با جام‌جم به بررسی ریشه‌ها، پیامدها و راهکارهای مقابله با این پدیده پرداخت و گفت: مهم‌ترین مسأله، مصرف پیوسته و شبانه‌روزی این دستگاه‌هاست. برخلاف مصارف خانگی یا صنعتی که امکان مدیریت در ساعات اوج را دارند، ماینرها بار ثابتی را وارد شبکه می‌کنند. این پایداری مصرف، باعث ناپایداری شبکه می‌شود. تصور کنید در جایی که شبکه در حالت اشباع است، یک مزرعه ماینینگ مخفیانه با صدها دستگاه فعالیت خود را آغاز کند؛ این اقدام می‌تواند به خاموشی گسترده در کل منطقه منجر شود. وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که چرا با وجود برخوردهای قانونی، بازهم شاهد رشد این فعالیت‌ها هستیم توضیح داد: سود کلان در برابر ریسک پایین. تعرفه پایین برق در ایران، نبود سیستم شفاف و فوری امحا، عدم جرم‌انگاری واضح و حتی امکان استفاده از برق یارانه‌ای مساجد یا بخش کشاورزی، این فعالیت را اقتصادی و جذاب کرده است. تا زمانی که سیاست‌گذاری به سمت بازدارندگی واقعی نرود، این چرخه ادامه خواهد یافت. او افزود: اصلاح تعرفه‌ها، سیاست‌گذاری، افزایش نظارت هوشمند با بهره‌گیری از هوش‌مصنوعی و توسعه همکاری‌های بین‌نهادی ازجمله اقداماتی است که باید در نظر گرفته شود. همچنین، دستگاه‌های توقیف‌شده نباید مجددا وارد بازار شوند، بلکه باید امحای کامل آنها تحت نظارت انجام گیرد. از میان ۲۴۷هزار دستگاه توقیف‌شده، تنها ۶۲هزار دستگاه امحا شده‌اند و بیش از ۱۸۰هزار دستگاه همچنان در انبارهای سازمان اموال تملیکی خاک می‌خورند. بازگشت آنها به بازارسیاه، نه‌تنها ممکن بلکه محتمل است. در صورت بازگشت، بسیاری از اقدامات نظارتی عملا خنثی خواهند شد و چرخه آسیب دوباره از نو آغاز می‌شود.
از تشویق تا مشارکت اطلاعاتی مردم
شرکت توانیر از سال گذشته طرحی را اجرا کرده که براساس آن شهروندانی که مزارع غیرمجاز را گزارش دهند، پاداشی بین یک تا ۵۰میلیون تومان دریافت می‌کنند. این اقدام هرچند در افزایش کشفیات مؤثر بوده، اما بسیاری از کارشناسان معتقدند که رویکرد پول‌محور مقطعی است. به‌جای‌آن، راهکارهایی مانند تضمین امنیت گزارش‌دهندگان و ایجاد سامانه‌های غیرحضوری و محرمانه می‌تواند اثربخشی بیشتری در سطح ملی داشته باشد.
انرژی، بنیان اقتدار ملی است
امروز برق نه‌فقط یک کالای اقتصادی، یک زیرساخت راهبردی ملی است. هر کیلووات برق در شرایط کنونی می‌تواند برای زندگی روزمره، سلامت عمومی، تولید صنعتی یا امنیت کشور تعیین‌کننده باشد. در چنین شرایطی، تداوم فعالیت ماینرهای غیرمجاز به معنای حذف تدریجی ستون‌های پنهان امنیت انرژی کشور است. اکنون زمان آن فرارسیده که با عزم ملی، بازنگری سریع در سیاست‌ها و همراهی تمام نهادها، این تهدید را در نطفه خاموش کنیم؛ پیش از آن‌که خاموشی، پاسخی خاموش باشد به فریادهای نشنیده شبکه برق کشور.
درخواست‌ها و راهکارها
براساس مطالعات و نظرات کارشناسان، برخی از اقدامات پیشنهادی برای مدیریت بحران ماینرهای غیرمجاز عبارتند از:
۱- افزودن تجهیزات ماینینگ غیرمجاز به فهرست کالاهای ممنوعه طبق تبصره ۴ ماده ۲۲ قانون مبارزه با قاچاق.
۲- جرم‌انگاری تبلیغات و استخراج غیرمجاز رمزارزها در قوانین جزایی کشور.
۳- تحلیل ترافیک اینترنت توسط وزارت ارتباطات و وزارت اطلاعات برای شناسایی فعالیت‌های مشکوک.
۴- نظارت وزارت صمت بر فرآیند صدور مجوزها و جلوگیری از استحاله ماینرهای قاچاق در سامانه جامع تجارت.
۵- جلوگیری قاطع از آزادسازی مجدد دستگاه‌های توقیف‌شده.
۶- امحای فوری و کامل تجهیزات کشف‌شده با نظارت رسمی.
۷- همکاری کامل نیروهای انتظامی، قضایی، سپاه و نهادهای اطلاعاتی در تمام مراحل شناسایی، توقیف و امحا.
۸- اعلام وضعیت فوق‌العاده در استان‌هایی نظیر هرمزگان، بوشهر و خوزستان که برخی روستاهای آن به مراکز گسترده ماینینگ تبدیل شده‌اند ولی مقاومت اجتماعی مانع برخورد قاطع شده است.
