به نوعی میتوان گفت که این نهاد، ستون فقرات تربیت در مدارس است اما سال ۸۰ بود که تیر خلاصی به سمت این معاونت مهم شلیک شد و دولت آن زمان با شعار تعمیم فعالیتهای تربیتی به معلمان، انحلال معاونت پرورشی را کلید زد و پستهای امور تربیتی به سازمان دانشآموزی، معاونت تربیت بدنی، آموزش نظری و مهارتی و آموزش نظری و عمومی منتقل شد. مسألهای که خسارتهای جبرانناپذیری را نهفقط به نظام آموزشی بلکه به کل جامعه وارد کرد.
انحلال معاونت پرورشی در آن سال با توجیهاتی همچون کاهش هزینهها یا غیرضروری بودن فعالیتهای پرورشی، نهفقط یک خطای مدیریتی، بلکه یک فاجعه تربیتی بود که تاوانش را نسلهای بعدی پرداختند. البته مقام معظم رهبری نیز در دیدار هزاران معلم کشور با ایشان بار دیگر به غفلت از معاونت پرورشی و حذف آن در گذشته با استدلالهای غلط اشاره کردند و فرمودند: «خوشبختانه اکنون به مسائل پرورشی توجه خوبی وجود دارد که باید کارها در این زمینه به بهترین وجه دنبال و انجام شود.»
لازم به یادآوری است که احیای معاونت پرورشی درسال۱۳۸۶مجدد کلید خورد ونقطه عطف وشروعی برای جبران کمبودهای گذشتهوبازسازی نظامتربیتی کشورشد.صادق حسینزاده ملکی،معاون پرورشی وفرهنگی وزیر آموزشوپرورش در گفتوگوی اختصاصی با جامجم تقویت قانون احیای معاونت پرورشی و مسأله جذب نیروی انسانی در این معاونت پرداخت و آن را از اصلیترین اقدامات برای جبران خسارتهای گذشته عنوان کرد.
وقتی پرورش رنگ میبازد
انحلال معاونت پرورشی، پیامدهایی برای نظام آموزشی و جامعه در پی داشت؛ از کمرنگ شدن تربیت دینی و انقلابی و افزایش آسیبهای اجتماعی گرفته تا تضعیف هویت ملی و فرهنگی و افت انگیزه و جایگاه مربیان پرورشی؛ موضوعی که معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزشوپرورش نیز در گفتوگو با ما به آن اشاره میکند و میافزاید: «وقتی متولی حوزه پرورش حذف میشود، این امر عملا موجب شده تا ساحت پرورشی و تربیتی که توسط معلم، سایر ارکان آموزشی و ساعات آموزشوپرورش دنبال میشود، از متولی لازم محروم شود. در نتیجه، سازوکارهای موجود و مطالباتی که باید پیگیری شود، بهصورت سیستمی دنبال نمیشود. درچنین شرایطی،غلبه جریان درسی میتواند موجب کاهش نقش پرورشی شده و آسیبهایی به این حوزه وارد کند.»
آنطور که او توضیح میدهد اگر ما برای پرورش وتربیت تمام ساحتی دانشآموزان کمتر سرمایهگذاری کنیم، اثرات آن را معمولا در مشکلات و آسیبهای اجتماعی درموضوعات مختلف مشاهده میکنیم؛ آسیبهایی که در صورت نبود برنامههای تربیتی منسجم، دانشآموزان را در برابر چالشهای اجتماعی نظیر اعتیاد، انحرافات اخلاقی و تأثیرات منفی فضای مجازی آسیبپذیرتر میکند.
علیرضا کاظمی، وزیر آموزشوپرورش نیز با اشاره به همین موضوع گفته:«مدرسه مهمترین کانون شناسایی، مداخله و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی است. درهمین راستا توانستهایم با استفاده ازسامانه پیشرفته نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانشآموزان) وتوسعه خدمات خطویژه۱۵۷۰،تحلیل دقیقی ازمیدان رابهدست آوریم.»البته او یادآورشده که اطلس آسیبهای روانی در هشت آسیب مهم، با غربالگری بیش از ۸۰۰۰ دانشآموز با برگزاری آزمونهای استاندارد آماده شده است و افزون بر این اطلس آسیبهای اجتماعی نیز درخصوص ۱۰ آسیب با رصد وپایش و مشارکت ۹۹درصد از مدیران مدارس ترسیم شده است.بااین حال معاونتپرورشی باارائه آموزشهای مهارت زندگی وتقویت خودباوری،نقش مهمی در پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دارد.اگراین معاونت درمدرسه حاضرنبوده یا حضوری کمرنگ داشته باشد، قطعا دانشآموزان در رویارویی با این تهدیدات تنها میمانند. فقط میتوانیم امیدوار باشیم که مدرسه مداخلهگر خوبی در برابر این آسیبها باشد.
احیای قانون معاونت پرورشی
طرح احیای معاونت پرورشی در تیر ۱۳۸۵ در مجلس تصویب و با اصلاحاتی در همان سال به تأیید شورای نگهبان رسید. مسألهای که ملکی از آن بهعنوان راهکاری برای جبران اشتباهات گذشته یاد و عنوان میکند: «ما هنوز قانون احیای معاونت پرورشی را با اینکه سالها قبل تصویب شده و وظایف در این خصوص را مشخص کرده، به صورت کامل اجرا نکردهایم. یکی از موضوعاتی که الان در صدر اقدامات معاونت است، احیای کامل این قانون در دوره جدید است.»
شاید اگر احیای این قانون به صورت کامل صورت میگرفت، امور تربیتی میتوانست پیوند خود را با اهداف گذشتهاش برقرار کند اما در حال حاضر این قانون به گونهای پیش میرود که گویی از کلاس و مدرسه قهر کرده و خیمهاش را در بیرون مدرسه برپا کرده است.
حالا پرسشی که مطرح میشود این که چرا این قانون از آن سال تاکنون به صورت کامل اجرا نشده و قرار است چه زمانی شاهد جان گرفتن دوباره آن باشیم؟ ملکی در پاسخ به این پرسش به ما توضیح میدهد: «مهمترین سند مرتبط با حوزه پرورشی، سند تحول بنیادین آموزشوپرورش است که ذیل سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری قرار میگیرد و شامل شش ساحت تربیتی میشود. یکی از بخشهای اساسی این سند، تأمین نیروی انسانی پرورشی در مدارس است. متاسفانه، در بسیاری از مدارس کشور، هیچ نیرویی برای بخش پرورشی اختصاص داده نمیشود. بیش از نیمی از مدارس فاقد نیروی پرورشی بودهاند؛ نه معلم، نه مربی پرورشی و نه معاونت پرورشی.»
راهکارهایی برای بهبود شرایط
اینکهچرانهادی که قراربود آیندهسازان ایران راباارزشهایدینی،انقلابیوملیتربیت کند،یکشبه ازساختار آموزشوپرورش حذف شد،جای بحث مفصل دارد؛ پرسشی که سالهاست ذهن دلسوزان نظام تعلیم و تربیت را به خود مشغول کرده اما در دوره کنونی باید ببینیم که چه راهکاری برای تقویت چنین معاونتی در بدنه نظام آموزشی کشور، مؤثر است.
معاون پرورشی وزارت آموزشوپرورش ضمن بیان راهکارهایی برای تقویت این معاونت به ما توضیح میدهد: «برای تقویت فعالیتهای پرورشی، باید در فناوریهای تربیتی تحول ایجاد شود. البته این نوع فناوری، به معنای روشهای کار تربیتی در مدارس است و ما نیازمند بهروزرسانی این روشها هستیم. در این مسیر، ابتدا باید از تجربیات موفقی که طی چهار دهه اخیر توسط مربیان در مدارس اجرا شده، بهرهبرداری کنیم. ضروری است این تجربیات را بهروزرسانی، تقویت و تثبیت کنیم و نباید آنها را نادیده بگیریم. ما در گذشته به برخی روشهای مؤثر تکیه کردیم و نتایج مطلوبی نیز حاصل شد، بنابراین باید این مسیر را ادامه دهیم.»
او در ادامه عنوان میکند: «درحال حاضر، ابتکارات و خلاقیتهای بسیار خوبی توسط برخی مربیان پرورشی در مدارس اجرا میشود که تأثیرات قابلتوجهی به همراه داشته. لازم است این اقدامات را در سطح مدارس توسعه و گسترش دهیم. موضوع دیگر، بهرهمندی از فناوریهای نوظهور فرهنگی است که میتواند فعالیتهای فرهنگی و تربیتی را دستخوش تغییرات اساسی کند. در این زمینه نیز برنامههایی در حال اجرا داریم و بهطور جدی آنها را دنبال میکنیم.»
کنشگری دانشآموزان در مباحث پرورشی
برای جبران خسارتهای آینده علاوه بر استخدام مربیان پرورشی متعهد وآموزش دیده که بتوانند بانسل جدید ارتباط مؤثری برقرار کنند، طراحی برنامههای تربیتی متناسب بانیازهای نسل امروز نیزحائز اهمیت است.البته ملکی دربین صحبتهایش به نکته جالبی اشاره کرد؛ اینکه کنشگری و میدان دادن به خود دانشآموزان در فعالیتهای پرورشی از برنامههای مهم این معاونت بهشمار میرود.
او دراینباره میگوید: «اگرنقش و مسئولیت دانشآموزان در نظام تعلیم و تربیت به رسمیت شناخته شود، بسیاری از مشکلات اساسی فرهنگی و اجتماعی کشور حلوفصل خواهد شد. اشکال اینجاست که در برخی موارد، با کودکانگاری نوجوانان، میدان فعالیت را از آنها دریغ کرده و تنها آنها را بهعنوان مخاطب درنظرگرفتهایم. درحالیکه هرچه به نسل نوجوان و حتی دانشآموزان ابتدایی فرصت و میدان بیشتری داده شودومسئولیت کارهابه خودشان واگذار شود، تأثیرگذاری آن بیشتر خواهد بود. این روند نهتنها در گروه همسالان اثرگذارتر است، بلکه موجب رشد فردی آنان نیز میشود.»
باوجوداین تخصیص بودجه کافی برای اجرای برنامههای پرورشی ازجمله اردوها،مسابقات فرهنگی وتولید محتوای تربیتی و همچنین ایجاد سازوکاری برای نظارت بر عملکرد معاونت پرورشی در مدارس و ارزیابی اثربخشی برنامهها، از دیگر مواردی است که به بهبود این معاونت کمک میکند. به هر حال آموزش و پرورش، کارخانه انسانسازی است و معاونت پرورشی، قلب تپنده این کارخانه.انحلال این معاونت دردهه۸۰،زخمی عمیق بر پیکرنظام تعلیم وتربیت واردکرد. بازخوانی این تجربه تاریخی، هشداری است برای همه ما که تربیت را در کنار آموزش، جدی بگیریم. تقویت معاونت پرورشی، نه تنها یک ضرورت سازمانی، بلکه یک رسالت ملی برای ساختن نسلی متعهد، انقلابی و پویا برای ایران اسلامی است.
اهمیت جذب نیروهای پرورشی کاربلد
مربیان پرورشی که سالها با عشق و تعهد در این حوزه فعالیت میکردند، با انحلال معاونت، جایگاه سازمانی خود را از دست دادند. بسیاری از آنها یا به کارهای غیرمرتبط گمارده شدند یا انگیزه خود را برای ادامه فعالیت از دست دادند. چه بسا در بسیاری از مدارس شاهد این هستیم که باتوجه به کمبود معلم، از معلم یا مربی پرورشی برای آموزش برخی از دروس استفاده میکنند. این موضوع، به کاهش کیفیت فعالیتهای پرورشی درمدارس منجرشده است.البته صادق حسینزاده ملکی براین باوراست که اگر مدرسهای بخواهد فعالیت پرورشی داشته،باید معاون پرورشی درآن مدرسه باید حضور پررنگی داشته باشد وفعال و پویا، کارها رادنبال کند.براساس تبصره۱۳قانون معاونت پرورشی،تشکیلات معاونت پرورشی و تربیت بدنی در تمامی سطوح مدیریتی از ستاد وزارتخانه تا مناطق و واحدهای آموزشی جاری خواهدبود و در واحدهای آموزشی یکی ازمعاونتهابه معاونت پرورشی وتربیت بدنی اختصاص خواهد یافت.همچنین در این تبصره بهصراحت عنوان شده که هر مدرسه باید حداقل یک نیروی پرورشی تماموقت اعم ازمعاون پرورشی و تربیتبدنی یا مربی پرورشی داشته باشد. متاسفانه درحال حاضرشاهدکمبود نیروی انسانی دراین حوزه هستیم.مسألهای که ملکی ضمن بیان آن میافزاید: «وضعیت نیروی انسانی در حال بهبود است اما هنوز به نقطه مطلوب و تعادل نسبی نرسیدهایم و با آن فاصله قابلتوجهی داریم. در حال حاضر، نمیتوان عدد دقیقی ارائه کرد، زیرا همچنان در حال سازماندهی نیروی انسانی برای تأمین نیازهای سال آینده هستیم. با جذب اخیر، کیفیتبخشی به نیروی پرورشی دنبال میشود و تعدادی معلم در این حوزه به کار گرفته شدهاند. اکنون در مرحلهای قرار داریم که احکام آنان صادر میشود و روند فعال شدنشان در مدارس در حال اجراست.»
وی ادامه میدهد: «اگر بخواهیم نیروهای کیفی را درمدارس مستقر کنیم، بیش ازنیمی ازمدارس کشور نیازمند تأمین حداقل نیروی پرورشی متخصص، کارآمد و باانگیزه هستند. با اینحال، امیدواریم که سازماندهی اعداد و آمار نیروی انسانی با دقت بیشتری انجام شود. برای تحقق این هدف، لازم است بخشهای مختلف وزارت آموزشوپرورش، سازمان امور استخدامی کشور، مجلس و دولت همکاری و مجوزهای لازم را صادر کنند. در صورت اجرای صحیح این اقدامات، امکان تأمین بخش مهمی از نیروی انسانی مورد نیاز طی یکی دو سال آینده فراهم خواهد شد.»