خشت خشت دانش می‌سازند

اما این مسیر پرافتخار با چالش‌ها و موانعی همراه است که شتاب این کار خیرخواهانه را کم می‌کند. خیرین مدرسه‌‌ساز نقشی کلیدی در گسترش عدالت آموزشی ایفا می‌کنند. آنها با ساخت و نوسازی مدارس، به‌‌ویژه در مناطق محروم، تلاش می‌کنند تا درهای دانش را روی کودکانی که از تحصیل دور یا باز مانده‌اند، بگشایند. مشارکت و نقش مردم در امر مدرسه‌سازی مخصوصا خیرین، موضوعی است که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور هم اخیرا به آن اشاره کرد و گفت: «مدارس را با مشارکت مردم می‌‌سازیم، همان‌‌گونه که در گذشته برای ساخت خانه‌‌های بهداشت مردم پیشقدم بودند. باید مشارکت عمومی را جلب کنیم؛ اگر مردم پای کار بیایند بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.» به این ترتیب این پرسش مطرح می‌شود‌ که آیا می‌توان با سیاست‌‌گذاری هوشمند و همکاری جمعی، این حرکت خیرخواهانه را بیش از گذشته توسعه داد؟
   

نیکوکاران متواضع
ساختن مدرسه در کشور از آن دست اقداماتی است که شاید افتخارش، نصیب هر شخصی نشود. تصور کنید زمینی را کلنگ زده و مدرسه‌ای در آن ساخته‌اید که قرار است دانش‌آموزانی در آن تحصیل کنند که شاید تا پیش از این از لذت یک کلاس درس استاندارد محروم بودند. حاج‌کرامت اسدی یکی از همین افراد متعهد و خیر مدرسه‌‌سازی است که علاوه بر ساخت مدرسه در احداث مسجد‌ ‌و... برای روستای زادگاهش و روستاهای اطراف استان آذربایجان‌شرقی پیشقدم شده است. او در گفت‌وگو با جام‌جم توضیح می‌دهد: «در این سال‌ها مدارس شش کلاسه متعددی را در بخش‌ها و روستاهای مختلف سراب از‌جمله روستای مهربان ساخته یا در آن مشارکت داشته‌ام.» البته او به حدی متواضع است که حاضر به صحبت درباره موانع و مشکلات سد راهش با ما نمی‌شود‌. او در ادامه به ما می‌گوید: «از خدا خواستم تا عمر دارم بتوانم در این مسیر قدمی خیر بردارم، چرا که خیر و برکت این کارها در زندگی‌ام جاری است.»
   

چگونگی مشارکت خیرین مدرسه‌ساز
هر مدرسه‌‌ای که در مناطق مختلف کشور از‌جمله مناطق محروم ساخته می‌شود، قصه‌‌ای است از آجرهایی که با آرزوهای بزرگ به هم پیوند خورده‌‌اند و خیرین مدرسه‌‌ساز، راویان این قصه‌‌اند. محمدرضا قربانی، مدیرعامل مجمع خیرین مدرسه‌ساز شهر تهران در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به این‌که نهاد خیرین مدرسه‌ساز در ایران یکی از موفق ترین نهاد‌های مردمی در توسعه فضاهای آموزشی بوده و رتبه خوبی در سطح دنیا دارد، می‌گوید: «تا ۴۰ درصد از فضاهای آموزشی کشور با مشارکت مردم ساخته می‌شود. این اقدام به اشکال متنوعی صورت می‌‌گیرد؛ از ساخت کامل مدارس توسط خیرین گرفته تا احداث مدارس به‌‌صورت مشارکتی که بخشی از هزینه‌های آن توسط مردم تامین می‌‌شود.» البته مشارکت خیرین در بسیاری از مناطق محروم، با توجه به نبود امکاناتی مانند آب، برق یا جاده‌های مناسب، ساخت مدرسه را برای آنان به چالشی بزرگ تبدیل می‌‌کند. چه بسا در میان استان‌ها، کهگیلویه‌و‌بویراحمد با داشتن ۲۸۷ مدرسه سنگی بیشترین فضای آموزشی سنگی را به خود اختصاص داده است و نیازمند توجه و مشارکت بیشتر خیرین است. با این‌حال قربانی ضمن بیان انواع مشارکت‌های خیرین عنوان می‌کند: «‌برخی از پروژه‌ها توسط کلان‌خیرین اجرا می‌شود اما در کنار آنها، سطوح پایین‌تری از مشارکت نیز وجود دارد. برای نمونه پروژه‌‌هایی هستند که در آنها هر خیر، بخشی از ساخت‌‌و‌ساز را برعهده می‌گیرد. در تهران نیز طرحی با عنوان «یاران» اجرا می‌شود که طی آن چند خیر با همکاری یکدیگر اقدام به ساخت مدرسه می‌کنند. علاوه بر این سطوحی از مشارکت دانش‌آموزی نیز دیده می‌شود که نشان‌دهنده گستره متنوع مشارکت در این حوزه است. این روند بیانگر آن است که کشور از یک سرمایه اجتماعی ارزشمند در زمینه مشارکت و توسعه فضاهای آموزشی برخوردار است که روز به ‌روز در حال گسترش است.» علاوه بر این باید توجه داشت که فرهنگ مشارکت در امر مدرسه‌‌سازی نیز هنوز به‌‌طور کامل در جامعه نهادینه نشده و باید بسترهای این اقدام بیش از پیش فراهم شود.
   

مشوق‌های مالیاتی در مسیر مدرسه‌سازان
با وجود این‌که خیرین مدرسه‌ساز بازوان توانمند نظام آموزشی کشور در امر مدرسه‌سازی هستند اما در این میان با چالش‌های متعددی نیز مواجهند؛ از افزایش هزینه‌‌های ساخت‌‌و‌ساز و پیچیدگی‌های اداری گرفته تا نبود زیرساخت‌های اولیه در بسیاری از نقاط کشور و نبود اقداماتی در زمینه فرهنگ‌سازی ساخت مدارس. مسائلی که برخی از موانع موجود در مسیر خیرین به‌شمار می‌آید. یکی از مسائل جدی دیگری هم که باید مورد توجه قرار گیرد، بحث اعتبارهای مالیاتی است که به صراحت در قانون برنامه هفتم توسعه به آن اشاره شده است. محمدرضا قربانی نیز ضمن بیان وجود برخی قوانین از‌جمله مشوق‌های مالیاتی برای حمایت و جذب خیرین، می‌گوید: «ماده ۱۷۲ قانون مالیات‌های مستقیم تصریح می‌کند که در صورت انجام امور خیریه، خیرین مشمول معافیت‌های مالیاتی می‌شوند. همچنین، طبق بند «خ» ماده ۲۰ برنامه هفتم توسعه، خیرینی که در این حوزه مشارکت داشته باشند، از اعتبار مالیاتی بهره‌مند خواهند شد. این قانون از سال ۱۴۰۴ اجرایی شده و در حال حاضر، سازمان برنامه و بودجه، پروژه‌های مربوط به فضاهای آموزشی را «نشان‌دار» می‌کند تا شرکت‌ها، فعالان اقتصادی و مراکز تجاری، به‌جای پرداخت مالیات، در این پروژه‌ها سرمایه‌گذاری کنند.»وی معتقد است که این قانون مشوق خوبی برای جذب مشارکت‌هاست که ماهیت متفاوتی با ماده ۱۷۲ قانون مالیات‌های مستقیم دارد و یک فرصت کم‌نظیر برای نظام آموزشی کشور محسوب شده که با مشارکت فعالان اقتصادی و خیرین، معضل کمبود فضاهای آموزشی در یک بازه چند ساله برطرف می‌شود.
 

تخصیص اعتبار به پروژه‌های مشارکتی 
یکی دیگر از چالش‌های خیرین، حمایت‌های مالی دولت است. اگر مشارکت دولت در تامین بودجه پروژه‌های خیرین به‌ویژه در تکمیل مدارس نیمه‌‌تمام، فعال‌تر شود، می‌تواند بار مالی خیرین را سبک‌تر کند. مسأله‌ای که قربانی نیز به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «‌اگر می‌خواهیم روند ساخت فضاهای آموزشی با سرعت بیشتری انجام شود و مشارکت خیرین شتاب بگیرد، لازم است تخصیص اعتبار به پروژه‌های مشارکتی تسریع شود. در تعریف یک پروژه مشارکتی، ضروری است که سهم دولت و سهم خیرین هر دو به‌‌موقع و مطابق برنامه‌ریزی تزریق شوند. اگر خیرین بخشی از هزینه‌ها را تقبل می‌کنند، دولت نیز باید در همان بازه زمانی، سهم خود را به‌صورت تضمین‌شده تأمین کند، تا روند اجرایی پروژه‌ها بدون تأخیر ادامه یابد. در این مسیر، سازمان برنامه و بودجه کشور و ادارات این سازمان در سطح استان‌ها، نقش کلیدی در مدیریت و تسهیل اجرای این پروژه‌ها ایفا می‌کنند.» به‌هر‌حال خیرین مدرسه‌‌ساز، با تعهد و سخاوت خود، نه فقط زیرساخت‌‌های آموزشی کشور را بهبود می‌‌بخشند، بلکه آرزوها و رویاهای کودکان کشور را هم محقق می‌کنند. با این حال، چالش‌های مالی و اجتماعی، مانع از تحقق کامل ظرفیت این حرکت ارزشمند می‌شود. به این ترتیب با تسهیل فرآیندهای اداری، افزایش حمایت‌های دولتی، توسعه زیرساخت‌‌ها و ترویج فرهنگ مشارکت، می‌‌توان به شتاب‌‌گیری فعالیت خیرین و رفع موانع موجود کمک کرد.