«بریکس» و فرصت ارتقای سیاست خارجی ایران

اونیل، کارشناس مؤسسه گلدمن ساکس در سال ۲۰۰۱ میلادی اصطلاح «بریک» را برای شناسایی بزرگ‌ترین بازارهای در حال ظهور جهان ابداع کرد. واژه بریک مخفف حرف اول چهار کشور تشکیل دهنده آن یعنی برزیل، روسیه، هند و چین بود اما بلوک اصلی بریک در سال ۲۰۰۶ میلادی هنگامی تشکیل شد که وزرای خارجه چهار کشور شروع به برگزاری گفت‌وگوهای سیاسی کردند و موقعیت خودشان را به‌عنوان یک گروه تثبیت کردند. بریک در اولین اجلاس ۲۰۰۹ میلادی در روسیه به واقعیت بین‌المللی تبدیل شد اما در پی افزایش تعامل و همکاری با کشورهای غیرعضو بریک به‌ویژه کشورهای در‌حال توسعه و در‌حال ظهور است. به‌همین دلیل وزرای خارجه بریک در سومین اجلاس در چین، برای دسترسی بیشتر به قاره آفریقا، از ورود آفریقای جنوبی به این گروه استقبال کردند و پس از این مسأله نام گروه به بریکس تغییر پیدا کرد. بریکس بیش از ۴۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. علاوه بر این، در سال ۲۰۰۱ میلادی تولید ناخالص داخلی بریک ۹ درصد تولید ناخالص داخلی جهان بود اما در سال ۲۰۲۴ میلادی حدود ۶۰ درصد را داراست. با این وصف، قدرت‌های نوظهور بریکس شباهت‌هایی برای شرکت در ائتلاف دارند؛ شباهت‌هایی نظیر ثبات سیاسی و صلح که پیش‌نیازی برای تجارت منطقه‌ای، سرمایه‌گذاری مشترک، کمک خارجی توسعه منابع ملی است. تجارت و سرمایه‌گذاری مستقیم بریکس در نهایت به کاهش فقر و بهبود اجتماعی منجر خواهد شد. از طرفی بریکس در پی نفوذ در سازمان‌هایی نظیر سازمان ملل و اصلاح نهادهای بین‌المللی است. وزرای خارجه این اتحادیه تاکید دارند که بریکس در ایجاد نظم جهانی چندقطبی مشارکت دارد و در واقع بیانیه مشترک روسیه و چین که در آوریل ۱۹۹۷ میلادی برای ایجاد جهان چند‌قطبی به تصویب رسید. چشم‌انداز بریکس از جهان، چندقطبی است. در این بیانیه، اعضا در تلاش برای گسترش جهان چند‌قطبی و ایجاد نظم بین‌المللی جدید هستند. همه کشورها، بزرگ و کوچک، فقیر و غنی، قوی و ضعیف در جامعه بین‌المللی برابرند و هیچ کشوری نباید در جست‌وجوی هژمونی باشد و مشارکت در روابط قدرت در نظم بین‌المللی نباید انحصاری باشد. در چنین بستری، توجه ویژه نهادهای مؤثر در دستگاه دیپلماسی کشورمان به حضور فعالانه در اجلاسیه‌های بریکس می‌تواند زمینه‌ساز تأمین منافع ملی ایران شود. در همین راستاست که حضور شهرداری تهران در اجلاس ریو و انتخاب ایران به‌عنوان نایب‌رئیس اتحادیه شهرهای اعضای بریکس یکی از اقدامات بسیار مناسب در پیگیری دیپلماسی چندجانبه محسوب می‌شود. به طور خاص و بعد از عدم حضور وزیر خارجه کشورمان در اجلاس وزرای خارجه بریکس که چند هفته پیش برگزار شد، حضور جدی و پررنگ دکتر علیرضا زاکانی در اجلاس بریکس در برزیل توانست تا حد زیادی «قدرت نرم» و «تصویر فعال» ایران در بین اعضای این اتحادیه را بازسازی کند.