قطار سریع‌السیر در ایستگاه انتظار

خراسان‌رضوی و به‌صورت خاص، شهر مشهد به‌خاطر وجود بارگاه مقدس امام‌رضا(ع) یکی از اهداف اصلی سفر ایرانی‌ها به‌شمار می‌آید که در طول سال میلیون‌ها زائر را به خود می‌پذیرد. به‌همین‌خاطر تامین سیستم حمل‌ونقل عمومی این منطقه همیشه از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. آن‌طور که گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد، ۱۴۰۰ کیلومتر راه‌ریلی که حدود ۱۴درصد از شبکه ریلی کشور را شامل می‌شود در خراسان‌رضوی دایر است.
در سال گذشته بیش از ۱۳میلیون و ۶۵۰هزار مسافر و زائر بارگاه منور رضوی با بهره‌گیری از این ظرفیت، به مشهد سفر کردند که یک‌سوم جابه‌جایی‌ها را در بر می‌گیرد؛ رقمی که ثابت می‌کند راه‌آهن مشهد ــ تهران نسبت به سایرشبکه‌های ریلی کشور از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
آن‌طور که اداره کل راه‌آهن خراسان اعلام کرده، درحال‌حاضر روزانه ۶۴ رام قطار مسافربری رفت و برگشت به مقصد ۲۷‌شهر و مرکز استان به‌صورت مستقیم تردد دارند. همچنین درمجموع ۷۰درصد از قطارهای مسافربری بین شهری کشور در مسیرهای منتهی به مشهد در رفت‌وآمدند.
 
اظهارات بی‌عمل
مطالعات نشان می‌دهد احداث راه‌آهن پرسرعت از دید ملی و منافع عمومی توجیه‌پذیر است و با افزایش سرعت ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت، توجیه اقتصادی آن بهتر می‌شود. اما این‌که چرا اجرای یک طرح باید ۵۰ سال طول بکشد سؤالی است بی‌جواب.
ناگفته نماند در اهداف کمی طرح برقی‌سازی مسیر ریلی تهران ــ مشهد هم آمده که این قطار با سرعت ۲۰۰کیلومتر بر ساعت در شش ساعت مسیر تهران تا مشهد و برعکس را طی می‌کند و در دوره کوتاه‌مدت، سالانه ظرفیت جابه‌جایی ۲۰میلیون مسافر و در دوره بلندمدت ۳۵میلیون مسافر را دارد. 
نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی گفته که در سفر پیش‌روی رئیس‌جمهور به چین قرار است اجرای پروژه قطار سریع‌السیر مشهد ــ تهران به طرف چینی واگذار شود که نهایی‌سازی آن در دستورکار نمایندگان قرار دارد.
احسان عظیمی‌راد با تأکید بر ماندگاری این طرح در استان خراسان‌رضوی افزود: «این پروژه مطابق تأکید رهبر معظم انقلاب و برنامه هفتم توسعه، از مشهد اجرا خواهد شد و به استان‌های دیگر ازجمله آذربایجان‌شرقی منتقل نمی‌شود. اجرای این پروژه همزمان با طرح برقی‌سازی خط آهن مشهد ــ تهران دنبال می‌شود.»
سه سال پیش هم وزیر راه دولت سیزدهم زنده‌یاد رستم قاسمی گفته بود: «مذاکرات و تفاهم‌هایی با چینی‌ها صورت گرفته تا ظرف دو ماه آینده مطالعات اولیه برای راه‌اندازی قطار سریع‌السیر مشهد ــ تهران با مقیاس ۳۲۰ کیلومتر را انجام دهند.»
سال گذشته فرزانه صادق، وزیر راه‌وشهرسازی دولت چهاردهم در سفر به شهر مشهد در جمع خبرنگاران اظهار داشت: «در ارتباط با قطار سریع‌السیر مشهد ــ تهران قول می‌دهم تا پیگیری‌های آن انجام شود، چراکه نیاز به کارهای کارشناسی پشتیبانی دارد که باید هرچه دقیق‌تر انجام شود.»
 
اعلام آمادگی شرکت راه‌آهن
درست است که طرح قطار برقی چند سال زودتر از قطار سریع‌السیر در دستورکار قرار گرفته اما در مورد قدمت قطار سریع‌السیر باید گفت که این پروژه هم از سال ۱۳۸۸ مطرح و بعد از گذشت بیش از یک دهه یعنی در مهرماه ۱۳۹۹ تصویب شد. بااین‌حال تاکنون شورای اقتصاد به‌عنوان مهم‌ترین مرجع تشخیص پروژه‌های مهم و اساسی، این پروژه را تصویب نکرده است. هرچند شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران اعلام آمادگی کرده در صورت تصویب شورای اقتصاد، عملیات اجرایی آن را بر عهده بگیرد ولی کسی پاسخی به این درخواست هم نداده است.
در گزارش سال ۱۴۰۱ وزارت راه‌وشهرسازی به دولت، برآورد هزینه قطار سریع‌السیر مشهد ــ تهران حدود ۲۱میلیارد دلار اعلام و تصریح شد که این طرح سالانه می‌تواند ۳۵میلیون مسافر جابه‌جا کند. در این زمینه روش‌های تامین مالی زیادی ازجمله فاینانس، یونانس، خطوط اعتباری و وام‌های بین‌المللی وجود دارد و باید دید کارها چطور پیش می‌رود.

چالش‌های بزرگ
در کنار جابه‌جایی ۳۰میلیونی مسافر، در اهداف بخش باری این مسیر ریلی نیز پیش‌بینی شده که ظرفیت حمل بار سالانه آن در کوتاه‌مدت پنج‌میلیون تن و در بلندمدت به ۱۰میلیون تن بار می‌رسد که با سرعت ۱۲۰کیلومتر در ساعت حرکت می‌کند. اگرچه طرح قطار سریع‌السیر از همه ابعاد روی کاغذ بسیار مفید و یکی از نیازهای اصلی کشور در حوزه حمل‌ونقل است اما با نیم‌قرن فراز‌و‌فرود ثابت کرده این پروژه با چالش‌های زیادی ازجمله تغییرات مدیریتی و اولویت‌های برنامه‌ای در دولت‌های مختلف، نبود مطالعات به‌روز و کامل برای ارزیابی زمین‌شناسی و مسیریابی، عدم تخصیص منابع مالی پایدار و کافی برای آغاز عملیات اجرایی، تاخیر در جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، عدم دسترسی به تکنولوژی مورد نیاز برای ساخت قطارهای پرسرعت و هماهنگی ضعیف بین نهادهای دولتی و بخش‌خصوصی مواجه بوده است.