خورشیدی‌ها به‌ جای فسیلی‌ها

اهمیت این منابع نه تنها در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، بلکه در ایجاد میلیون‌ها فرصت شغلی جدید نیز نهفته است. به عنوان نمونه، در سال ۲۰۲۰، حدود ۱۲ میلیون نفر در سراسر جهان در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مشغول به کار بوده‌اند که از این تعداد، تقریبا چهار میلیون نفر به طور مستقیم دربخش پررونق انرژی خورشیدی فعالیت داشته‌اند. این آمار به وضوح نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک، به مراتب بیش از سوخت‌های فسیلی سنتی، در ایجاد اشتغال مولد و پایدار مؤثر است. برای کشوری مانند ایران که با چالش‌هایی نظیر نرخ بیکاری و لزوم تنوع‌بخشی به اقتصاد خود مواجه است، این پتانسیل عظیم اشتغال‌زایی می‌تواند یک فرصت استراتژیک و راهگشا تلقی شود.
 
جهان در مسیر انرژی‌های پاک
روند جهانی به وضوح نشان‌دهنده شتاب فزاینده در توسعه و بهره‌برداری از منابع انرژی تجدیدپذیر است. بر اساس آخرین گزارش‌ها در سال ۲۰۲۴، ظرفیت جهانی تولید برق از این منابع به رقم خیره‌کننده ۴۴۴۸ گیگاوات رسیده که نشان‌دهنده رشد سالانه ۱۵.۱درصدی است. 
نکته قابل تامل‌تر این‌که، از مجموع ظرفیت‌های جدید برق اضافه شده به شبکه جهانی در این سال، ۵۸۵ گیگاوات معادل ۹۲.۵درصد، متعلق به منابع تجدیدپذیر بوده است. این ارقام گواهی بر این مدعاست که انرژی‌های نو دیگر یک گزینه حاشیه‌ای نیستند، بلکه جریان اصلی توسعه ظرفیت برق در جهان را تشکیل می‌دهند.

در این میان، انرژی خورشیدی با رشد خیره‌کننده 
۳۲.۲درصدی و افزودن ۴۵۱.۹گیگاوات ظرفیت جدید، پیشتاز بلامنازع این عرصه است. پس از آن، انرژی بادی قرار دارد که مجموع ظرفیت جهانی آن به ۱۱۳۳ گیگاوات رسیده است. این رقم در پایان سال ۲۰۱۹ فقط ۶۲۳ گیگاوات بود. بخش انرژی آبی نیزبابازگشت رشد،ظرفیت خود رابه ۱۲۸۳ گیگاوات رسانده وانرژی زیست‌توده نیزبا افزایش ۴.۶گیگاوات ظرفیت جدید، جهشی دوباره را تجربه کرده است.سرمایه‌گذاری جهانی نیز همگام با این رشد، مسیر خود را به سمت انرژی‌های پاک تغییر داده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که بیش از ۱.۷تریلیون دلار درانرژی‌های تجدیدپذیر وفناوری‌های مرتبط با آن سرمایه‌گذاری شده که این رقم تقریبا دو برابر سرمایه‌گذاری در سوخت‌های فسیلی است. آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) نیز پیش‌بینی می‌کند سرمایه‌گذاری جهانی در بخش انرژی در سال ۲۰۲۵ به ۳/۳ تریلیون دلار خواهد رسید که از این میزان، ۲/۲ تریلیون دلار به فناوری‌های پاک اختصاص خواهد یافت.چین با افزودن نزدیک به ۲۷۸ گیگاوات ظرفیت جدید تجدیدپذیر فقط در سال ۲۰۲۴، به تنهایی سهمی نزدیک به ۶۴ درصد از کل ظرفیت جدید جهان را به خود اختصاص داده است. این کشور درسال۲۰۲۳ از مرز ۴۰۰ گیگاوات ظرفیت نصب‌شده خورشیدی عبور کرده بود. پس از چین، کشورهایی مانند هند (با افزودن ۲۴.۵گیگاوات ظرفیت خورشیدی جدید) و ایالات متحده آمریکا در رتبه‌های بعدی قرار دارند. با وجود این پیشرفت‌ها، جهان هنوز با هدف تعیین‌شده درکنفرانس اقلیم دبی (COP۲۸) برای سه‌برابر کردن ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال۲۰۳۰ فاصله دارد و برای تحقق این هدف، نرخ رشد سالانه باید از سال ۲۰۲۵ به بعد به ۱۶.۶درصد افزایش یابد.
 
فاصله‌ای معنادار بین پتانسیل و واقعیت
ایران با وجود برخورداری از منابع غنی سوخت‌های فسیلی، پتانسیل‌های کم‌نظیری در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر دارد. با این حال، توسعه این منابع در کشور با سرعت مورد انتظار پیش نرفته است.براساس آخرین آمارها تا پایان بهمن‌ماه ۱۴۰۳، ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور به ۱۵۶۱.۶۶مگاوات(حدود ۱.۵۶گیگاوات)رسیده است. این درحالی است که سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق ایران (ساتبا) در تیرماه ۱۴۰۳ این رقم را حدود۱۱۹۹.۷۱ مگاوات و در دی‌ماه ۱۴۰۳، ۱۵۳۰ مگاوات اعلام کرده بود.با وجود این سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از کل تولید واقعی برق کشور بسیار ناچیز و در حدود ۰.۷درصد تا پایان بهمن‌ماه ۱۴۰۳ بوده است. این در حالی است که سهم این منابع از ظرفیت اسمی کل تولید برق کشور حدود ۷ درصد ذکر شده‌ است. در مجموع، نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور در سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۲۴۲۱ گیگاوات ساعت برق به شبکه سراسری تزریق کرده‌اند.در تفکیک ظرفیت نصب‌شده ۱۵۶۱.۶۶مگاواتی، انرژی خورشیدی با سهم ۶۰ درصدی (حدود ۹۳۷ مگاوات) پیشتاز است و پس از آن انرژی بادی با سهم ۲۹ درصدی (حدود ۴۵۲.۸مگاوات) قرار دارد. این در حالی است که ایران با برخورداری از بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال و میانگین تابش خورشیدی بیش از ۵ کیلووات ساعت بر متر مربع در روز_ که در برخی مناطق به بیش از ۶ کیلووات ساعت نیز می‌رسد_ پتانسیل عظیمی در بخش خورشیدی دارد. پتانسیل انرژی بادی ایران نیز با حدود ۶۵۰۰ مگاوات ظرفیت نصب شده بالقوه، قابل توجه است و وزارت نیرو پتانسیل تولید برق بادی کشور را تا ۴۹ هزار مگاوات برآورد کرده.
برنامه هفتم توسعه، هدف افزایش ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور به ۱۲ هزار مگاوات را تا پایان اجرای برنامه تعیین کرده است. با این حال، شکاف عمیقی بین این پتانسیل‌ها و اهداف با ظرفیت نصب‌شده فعلی و سهم ناچیز تجدیدپذیرها از تولید واقعی برق کشور وجود دارد.گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر تنها یک برنامه دولتی نیست. بیش از ۴۰۰ شرکت بزرگ و معتبر جهانی در چارچوب ابتکار RE۱۰۰ متعهد شده‌اند که ۱۰۰ درصد انرژی مورد نیاز خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کنند. شرکت‌هایی مانند گوگل که از سال ۲۰۱۷ تمامی عملیات خود را با ۱۰۰ درصد انرژی تجدیدپذیر انجام می‌دهد، آمازون (با هدف‌گذاری ۱۰۰ درصدی تا سال ۲۰۲۵ و سرمایه‌گذاری در بیش از ۳۰۰ پروژه بادی و خورشیدی) و اپل_ که از سال ۲۰۱۸ تمامی عملیات جهانی خود را با ۱۰۰ درصد انرژی تجدیدپذیر به انجام می‌رساند_ نمونه‌هایی از این حرکت گسترده هستند. این تعهدات، تقاضا برای انرژی پاک را افزایش داده و به توسعه فناوری‌های جدید کمک می‌کند.
 
ضرورت تغییر نگاه استراتژیک
تحلیل وضعیت انرژی‌های تجدیدپذیر در سطح جهانی و ایران نشان می‌دهد کشورمان با وجود پتانسیل‌های عظیم، عملکردی ضعیف وسهمی ناچیز از این منابع در سبد انرژی خود دارد.موانع چندلایه اقتصادی، سیاستی وساختاری،توسعه این بخش را با کندی مواجه ساخته‌اند. برای دستیابی به اهداف بلندپروازانه‌ای همچون هدف۱۲هزارمگاواتی برنامه هفتم توسعه، نیازمند اصلاحات بنیادین در ساختار مالی صنعت برق، نظام رگولاتوری و فرآیندهای سرمایه‌گذاری هستیم. تمرکز بر حل مسائل ریشه‌ای باید بر اجرای پروژه‌های نمادین اولویت داشته باشد.توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای تضمین آینده انرژی، حفاظت ازمحیط‌زیست و دستیابی به توسعه پایداراقتصادی واجتماعی است. آینده‌نگری و اتخاذ تصمیمات شجاعانه وراهبردی دراین مقطع حساس می‌تواندمسیر توسعه پایدار ایران راهموار سازد.