این لحظه تاریخی نهتنها نقطه اوج دستاوردهای علمی یاغی است، بلکه نمادی از استقامت و امید در میان نسلهای پناهنده فلسطینی بهشمار میرود. یاغی، که سال ۱۹۶۵ در اردن بهدنیا آمد، از کودکی با سختیهای ناشی از آوارگی والدینش روبهرو بود. پدر و مادرش پس از جنگ ۱۹۴۸ و اشغال سرزمینهای فلسطینی، به اردن پناهنده شدند. خانواده یاغی در یک اتاق کوچک زندگی میکردند؛ جایی که بیش از ۱۲نفر ــ ازجمله خواهر و برادرهای متعدد ــ در شرایطی شبیه به اردوگاههای پناهندگی روزگار میگذراندند. یاغی بعدها در مصاحبهای به یاد میآورد: «ما در یک اتاق زندگی میکردیم؛ جایی که خواب، غذا و درسخواندن همه در هم آمیخته بود، اما این سختیها مرا به فکر آیندهای بهتر واداشت.»
راهی به سوی علم
این ریشههای فروتنانه، پایهای برای انگیزه یاغی شد تا از دل فقر و ناآرامی خاورمیانه، راهی به سوی دانشگاههای برجسته جهان بگشاید. در نوجوانی، خانوادهاش بهدلیل فشارهای اقتصادی به لبنان مهاجرت کردند؛ جایی که یاغی در مدارس محلی درس خواند. اما آشوبهای منطقهای، ازجمله جنگ داخلی لبنان در دهه ۱۹۷۰، زندگی او را تحت تأثیر قرار داد. بااینحال، استعداد ذاتیاش در علوم، او را از دیگران متمایز میکرد. معلمانش او را «پسری با ذهن کنجکاو» توصیف میکردند؛ کسی که با مواد ساده آزمایشگاهی، دنیای ناشناختهها را کاوش میکرد.
رهایی از چرخه آوارگی
سال ۱۹۸۲، در ۱۷سالگی، یاغی با بورسیهای از دانشگاه نیویورک، پا به خاک آمریکا گذاشت. این مهاجرت، نقطه عطفی در زندگیاش بهشمار میرفت. او در مصاحبهای با واشنگتنپست میگوید: «این مهاجرت فرصتی برای رهایی از چرخه آوارگی بود.» یاغی به تحصیل در رشته شیمی پرداخت و بهسرعت توجه اساتید را به خود جلب کرد. سال ۱۹۸۵ مدرک کارشناسی گرفت و سپس برای تحصیلات تکمیلی به دانشگاه ایلینوی در اوربانا شمپین رفت؛ جایی که سال ۱۹۹۰ دکترای خود را در شیمی معدنی دریافت کرد.تحت نظارت اساتید برجستهای مانند جوزف اس. فریدریک، یاغی روی ساختارهای کریستالی و مواد متخلخل تمرکز کرد. این دوره، پایههای تحقیقات آیندهاش را بنا نهاد. پس از دکترا، او بهعنوان استادیار به دانشگاه آریزونا پیوست و سال ۱۹۹۹ به دانشگاه کالیفرنیا در برکلی منتقل شد؛ جایی که اکنون بهعنوان استاد شیمی و بیوشیمی فعالیت میکند. یاغی در طول این سالها، بیش از ۳۰۰ مقاله علمی منتشر و جوایز متعددی ازجمله مدال ملی علوم آمریکا را دریافت کرده است؛ اما هیچکدام به اندازه نوبل، که او را بهعنوان پیشگام شیمی مواد جاودانه کرد، برجسته نیست.
انقلاب در مواد متخلخل
جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۵ به یاغی و دو همکارش، دیوید وان اسن و بن اسلات، برای «شیمی مواد متخلخل» اعطا شد. این مواد، که بهعنوان چارچوبهای فلزی آلی (MOFs) شناخته میشوند، ساختارهایی نانویی با حفرههای بسیار کوچک هستند که میتوانند گازها، مایعات و حتی آلایندهها را جذب کنند. یاغی، که از دهه ۱۹۹۰ روی این فناوری کار میکرد، MOFs را بهعنوان «اسفنجهای مولکولی» توصیف میکند که میتوانند حجم عظیمی از مواد را در فضای کم ذخیره کنند.
این نوآوری، کاربردهای گستردهای دارد: از تصفیه آبوهوا تا ذخیرهسازی هیدروژن برای سوختهای پاک. برای مثال، MOFs میتوانند دیاکسیدکربن را از جو جذب و به مبارزه با تغییرات آبوهوایی کمک کنند.
آکادمی نوبل در بیانیه خود نوشت: «یاغی و همکارانش، دنیایی از مواد جدید خلق کردهاند که مانند لگوهای مولکولی، قابل تنظیم و کاربردی هستند.» یاغی در کنفرانس خبری بروکسل گفت: «این جایزه نهتنها برای من، بلکه برای همه کسانی است که در شرایط سخت، به علم پناه میبرند.»
تحقیقات یاغی از دهه ۱۹۹۰ آغاز شد؛ زمانی که او در دانشگاه آریزونا، با الهام از ساختارهای طبیعی مانند زئولیتها، MOFs را ابداع کرد. تاکنون، بیش از ۹۰هزار نوع مختلفMOF ساخته شده که ۷۰درصد آنها توسط گروه یاغی توسعه یافته است. این مواد، در صنایع دارویی، انرژی و محیطزیست تحول ایجاد کردهاند. برای نمونه، در بحران آب خاورمیانه، MOFs میتوانند نمک را از آب دریا جدا کنند و منابع آبشیرین را افزایش دهند؛ موضوعی که برای یاغی، با ریشههای فلسطینی، شخصی و حیاتی است.
نوری در تاریکی
برندهشدن یاغی بهعنوان اولین دانشمند فلسطینی، در میان تنشهای خاورمیانه، بازتابهای گستردهای داشته است. در فلسطین اشغالی، مردم غزه و کرانه باختری، این خبر را بهعنوان «نوری در تاریکی» جشن گرفتند. فعالان فلسطینی در شبکههای اجتماعی نوشتند: «یاغی نشان داد که آوارگی پایان راه نیست، بلکه آغاز یک انقلاب علمی است.» سازمان ملل نیز در بیانیهای، این دستاورد را «پیامی برای نسل جوان فلسطینی» خواند.
یاغی، همچنان هویت فلسطینیاش را حفظ و در سخنانش بر اهمیت آموزش تأکید کرد.اوگفت:«من ازاردوگاههای پناهندگی آمدم؛ جایی که کتابها نادربودند،اما رویاها بیپایان.به همه جوانان میگویم:علم مرزهارادرمینوردد.»این پیام،درحالیکه درگیریهای اسرائیل و فلسطین ادامه دارد، بهعنوان پلی برای صلح تفسیر شده است. برخی منتقدان، مانند سیاستمداران اسرائیلی، سعی در کماهمیت جلوهدادن هویت یاغی داشتند، اما جامعه علمی جهانی، او را بهعنوان نمادی از تنوع فرهنگی ستود.در بروکسل، جایی که کنفرانس خبری برگزار شد، یاغی با چشمان اشکبار، از خانوادهاش یاد کرد. او گفت: «مادرم همیشه میگفت علم کلید آزادی است. امروز، این جایزه متعلق به او وهمه پناهندگان است.» همکارانش، وان اسن ازهلند و اسلات از بریتانیا نیز از همکاری با یاغی تمجید کردند. اسلات گفت: «عمر نهتنها یک دانشمند، بلکه یک الهامبخش است. سفری که او طی کرده، درس استقامت برای همه ماست.»
از گذشته به افقهای نو
با وجود موفقیت، یاغی از چالشهای پیشرو آگاه است. تحریمهای علمی علیه برخی کشورها، ازجمله محدودیتهای ناشی از درگیریهای خاورمیانه، تحقیقات رادشوارمیکند. اودرمصاحبهای هشدارداد:«بایدسرمایهگذاری روی علم راافزایشدهیم، بهویژه در مناطق بحرانزده.» برنامههای آینده یاغی شامل توسعه MOFs برای ذخیرهسازی انرژی پاک و درمان سرطان است.
او همچنین بنیادی برای حمایت از دانشجویان فلسطینی تأسیس کرده تا بورسیههای تحصیلی ارائه دهد.
این جایزه، که هرسال توسط آکادمی سلطنتی علوم سوئد اعطا میشود، ۱۱میلیون کرون سوئد (حدود یکمیلیون دلار) جایزه نقدی دارد. یاغی قصد دارد بخشی از آن را به پروژههای آموزشی در اردن و لبنان اختصاص دهد. داستان یاغی، بیش از یک بیوگرافی علمی است؛ این روایت، از دل سختیهای آوارگی تا اوج افتخار جهانی، پیامی ابدی دارد: علم، ابزاری برای رهایی و امید است.درحالیکه جهان با بحرانهای اقلیمی و اجتماعی دستوپنجه نرم میکند، دستاوردهای عمر یاغی نشان میدهد که نوآوریهای علمی میتوانند پلی به سوی آیندهای بهتر باشند، حتی برای کسانی که از صفر شروع کردهاند.سفری که یاغی طی کرده تجربهای است که میلیونها پناهنده و مهاجر، در سراسر جهان، با آن همذاتپنداری میکنند.