برای تبدیل این تهدیدها به فرصت، همکاری و هم افزایی جدی بین بخش خصوصی، دستگاههای دولتی و نهادهای قانونگذار یک ضرورت انکارناپذیر است. تنها از طریق اصلاحات ساختاری، حمایتهای هدفمند وسرمایهگذاری در زنجیره تامین و بازاریابی بینالمللی، میتوان امید داشت که مازندران جایگاه واقعی خود را بهعنوان قطب صادرات کشاورزی ایران بازیابد.
براساس آمارهای رسمی، مازندران با تولید بیش از ۳.۵میلیون تن مرکبات درسال، بیتردید قطب تولید این محصولات در ایران محسوب میشود که بیش از نیمی از تولید کشور را بهخود اختصاص داده است. با این وجود، دستیابی به شرایط ایدهآل در صادرات، با وجود چالشهای متعدد، مسیرسختی برای باغداران و تولیدکنندگان و دیگر فعالان این عرصه بهوجود آورده است.
با نزدیکشدن به فصل برداشت مرکبات، پرتقال، نارنگی وکیوی، رفع موانعی که ازسالها قبل وجودداشته و فعالان این عرصه را تحت فشارقرارداده، برای نجات محصولات وبهرهبرداری ازفرصتهای صادراتی امری حیاتی است.درحال حاضر وبا توجه به درخواست بازارهایجهانی،محصولات باغی مازندران،بهویژه کیویومرکبات،ازمزیتنسبی برای صادراتبرخوردار هستند.
ظرفیتهای برزمینمانده
گزارشها نشان میدهند، در صورت حمایت از باغداران، میزان تولید مرکبات در مازندران میتواند به فراتر از چهار میلیون تن در سال برسد که این مقداراز۱۱۲هزارهکتار باغ برداشت میشود.مقاصد صادراتی هم کشورهایی مانندروسیه،عراق، عمان، آذربایجان، ازبکستان، گرجستان، قزاقستان،ارمنستان و کشورهای حاشیه خلیجفارس هستند که هرسال باچالشهای کلیدی ازجمله ضعف زیرساختهای حملونقل و لجستیک، خامفروشی، ضعف صنایع تبدیلی، مشکلات بستهبندی و بازاریابی، موانع اداری و گمرکی و همچنین حضور و فعالیت دلالان روبهرو هستند.کیفیت بالای محصولات مازندران پتانسیل صادراتی آن را بسیار بالا برده که در صورت مهیاشدن شرایط میتواند کام باغداران را شیرین کرده و ارزآوری خوبی برای کشورداشته باشد.
ایستادن قلب تپنده تولید
مشکل صادرات محصولات کشاورزی استان مازندران،بهویژه مرکبات،ریشه درچالشهای ساختاری ومجموعهای ازموانع درونی و بیرونی داردکه همچون دومینویی بر یکدیگر اثرگذاشته و راه رابرای حضورپایدار دربازارهایجهانی دشوار کردهاند.
کارشناسان معتقدند مشکلات زنجیره تامین و حملونقل و هزینههای بالا در این بخش بهدلیل واسطهگری رانندگان خارجی در مسیر اوراسیا ضعف در زیرساختهای لجستیکی درکنار چالشهای اقتصادی و سیاستگذاری ونوسانات نرخ ارزو نامناسببودن سیاستهای پولی، نبود مشوقهای کافی برای صادرات و مشکلات بانکی ناشی از تحریمها، کار را برای صادرکنندگان بهشدت
سخت کرده است.
فراتر از موانع و مشکلات فوق، یک چالش جدی دیگر، کاهش مستمر تولید و صادرات است که فعالان اقتصادی از آن بهعنوان «ایستادن قلب تپنده تولید» یاد میکنند. این کاهش مداوم نهتنها اقتصاد محلی را تضعیف میکند، بلکه به ازدسترفتن بازارهای صادراتی میانجامد که بازیابی آنها سالها زمان و انرژی خواهد برد.
همت برای رسیدن به بازارهای جهانی
آنچه در ظاهر به چشم میخورد این است که کیفیت بستهبندی مرکبات مازندران برای رقابت در بازارهای جهانی کافی نیست. از سوی دیگر، معرفینشدن محصولات در نمایشگاههای بینالمللی و ضعف در برندسازی، باعث شده ظرفیتهای واقعی استان ناشناخته بماند.
پیچیدگی مقررات و بروکراسی اداری برای کسبوکارهای کوچک و صادرکنندگان دستوپای همه را بسته است. از طرفی، باغداران از فعالیت گسترده دلالان و سودجویان و ایجاد بازار سیاه گلایه دارند که علاوه بر کاهش سود باغدار، به رکود بازار نیز دامن میزند.
اللهمراد طاهریان، فعال حوزه صادرات، با بیان اینکه بازارهای فعلی مرکبات مازندران عمدتا بر کشورهای همسایه و منطقه متمرکز است، به «جامجم» میگوید: «روسیه بهعنوان یکی ازبزرگترین واردکنندگان مرکبات جهان،بهدلیل نزدیکی جغرافیایی و روابط سیاسی، بازاری باثبات و پرمتقاضی برای محصولات ایرانی محسوب میشود. کشورهای عربی و همسایگان خزر هم از دیگر مقاصد اصلی هستند. با این حال، یک بازار استراتژیک و تقریبا بکر برای مرکبات مازندران وجود دارد و آن هم چین است. ورود به این بازار غولپیکر مستلزم رعایت الزامات سختگیرانه بهداشتی، مقررات گمرکی پیچیده و رقابت با تولیدکنندگان بزرگ جهانی است.»
او ادامه میدهد: «موفقیت در چین و دستیابی به سهم شایسته در بازارهای جهانی، مستلزم رفع موانع ساختاری متعدد، تمرکز بر کیفیت بسیار بالا، بستهبندی مناسب و درک فرهنگ تجاری کشورهای مقصد است.»
بهگفته این کارشناس، زیرساختهای فرسوده و مشکلات لجستیک درکنار فقدان یک زنجیره سرد کامل شامل سردخانههای مدرن و کانتینرهای یخچالدار، ازجمله بزرگترین موانعی است که باعث کاهش کیفیت محصول در مسیر طولانی صادرات میشود. ضمن اینکه توسعهنیافتگی بنادر نوشهر و امیرآباد و ناوگان حملونقل، زمان و هزینه صادرات را افزایش میدهد.»
طاهریان به خامفروشی و ضعف در صنایع تبدیلی هم گریزی زده و توضیح میدهد: «بخش عمدهای از مرکبات مازندران بهصورت خام و بدون فرآوری صادر میشود. فقدان کارخانههای پیشرفته برای تولید کنسانتره و اسانسهای طبیعی یا میوههای خشک، باعث خروج ارزش افزوده از استان و وابستگی به بازارهای سنتی میشود.»
درکنار تمام موانع موجود، مشکلات ساختاری و محیط کسبوکار، تامین ناپایدار انرژیها مثل برق و گاز برای واحدهای تولیدی و فضای نامناسب کسبوکار و محدودیتهای دانش و اطلاعات کافی درباره بازارهای بالقوه بینالمللی، در مجموع باعث شده هرسال بخشی از بهترین و باکیفیتترین مرکبات جهان در مازندران از بین رفته و حتی گندیده و دور ریخته شود.
بههرحال، مازندران دارای همه ظرفیتهای طبیعی برای تبدیلشدن به یک قدرت صادراتی مرکبات در منطقه است. هرچند گذر از وضعیت کنونی و رسیدن به «شرایط ایدهآل» نیازمند یک عزم ملی و تغییر استراتژی از خامفروشی به صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا است. کلید این موفقیت، در همکاری سهگانه دولت، بخش خصوصی و خود باغداران نهفته است.