نقش مناطق آزاد در توسعه استان‌ها و رفاه مرزنشینان

راهبرد جدید دولت بر توسعه همکاری با کشورهای همسایه از طریق ایجاد «مناطق آزاد مشترک» متمرکز است تا از این ظرفیت برای تقویت دیپلماسی اقتصادی، بی‌اثر کردن تحریم‌ها و یکپارچه‌سازی بیشتر در اقتصاد منطقه استفاده کند.
در اقتصاد جهانی امروز، مناطق آزاد به‌عنوان قطب‌های تجاری و صنعتی شناخته می‌شوند که با ارائه مشوق‌های مالیاتی و تسهیل مقررات گمرکی، جریان سرمایه‌گذاری و انتقال فناوری را تسریع می‌کنند. ایران با داشتن مرزهای زمینی و دریایی با ۱۵ کشور همسایه، از فرصت منحصربه‌فردی در مناطق آزاد برای توسعه استان‌های مرزی، ایجاد فرصت‌های شغلی برای ساکنان محلی و تقویت پیوندهای اقتصادی با کشورهای همسایه برخوردار است. این یادداشت به بررسی نقش مناطق آزاد در توسعه همه‌جانبه این نواحی و زندگی مرزنشینان می‌پردازد. چندی پیش دبیر شورای‌ عالی مناطق آزاد گفته بود: «از این پس هیچ منطقه آزاد جدیدی در ایران ایجاد نخواهد شد، ولی در مبادی مرزی با کشورهای همسایه مناطق آزاد مشترک شکل خواهند گرفت.»  این تغییر راهبردی نشان‌دهنده گذار از مدل سنتی به سمت رویکردی نوین با هدف بهره‌برداری از ظرفیت همکاری‌های فرامرزی است. بدون شک برای شکوفایی مناطق آزاد باید تمرکز بر اقتصاد دیجیتال و نسل‌های جدید فناوری باشد. کاری که در ایران شروع شده و در این طرح جدید، دیگر تنها مناطق آزاد نسل اول تا سوم مد نظر نیست، بلکه تمرکز اصلی بر توسعه مناطق نسل ششم و هفتم با محوریت اقتصاد دیجیتال است. این امر مناطق آزاد را به کانون‌های نوآوری و فناوری تبدیل می‌کند. تدوین «سند اقتصاد دیجیتال مناطق آزاد» و «سند تحول مناطق آزاد» نشان می‌دهد که این مناطق در نقشه‌راه اقتصاد ایران جایگاه مهمی دارند و قرار است به «کانون تولید و تجارت» تبدیل شوند.
   
​​​​​​​مشارکت مرزنشینان در فرآیند توسعه
مناطق آزاد با ایفای چند نقش کلیدی، مستقیما بر توسعه اقتصادی استان‌ها و زندگی مرزنشینان تاثیر می‌گذارند. مبین ترابیان، کارشناس اقتصادی با بیان این‌که اشتغال‌زایی و کاهش مهاجرت مهم‌ترین اثر این مناطق است، به جام‌جم می‌گوید: «راه‌اندازی واحدهای تولیدی، خدماتی و لجستیکی در این مناطق، فرصت‌های شغلی مستقیم و غیرمستقیم زیادی ایجاد می‌کند و البته این امر به کاهش مهاجرت از مناطق کمتربرخوردار به شهرهای بزرگ و حفظ سرمایه انسانی در استان‌ها منجر می‌شود.» او به توسعه زیرساخت‌ها و رفاه محلی هم گریزی می‌زند و ادامه دهد: «سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، لجستیک و ارتباطاتی که برای راه‌اندازی مناطق آزاد ضروری است، به‌طور مستقیم موجب ارتقای کیفیت زندگی ساکنان محلی می‌شود. بهبود جاده‌ها، خطوط ریلی و پایانه‌های مرزی، دسترسی آنان به خدمات و بازارها را آسان‌تر می‌کند.»
ترابیان، رضایتمندی جوامع محلی را یکی از ارکان اصلی جذب سرمایه‌گذاری دانسته و تاکید می‌کند: «طرح‌های سرمایه‌گذاری باید برای جامعه محلی شفاف‌سازی شود تا از حمایت آنان برخوردار شویم. این نگاه، مشارکت مرزنشینان در فرآیند توسعه را تضمین می‌کند.»
مناطق آزاد ایران در مسیری تحول‌آفرین قرار گرفته‌اند که می‌تواند اثرات عمیقی بر توسعه متوازن استان‌ها، به‌ویژه مناطق مرزی داشته باشد. برای موفقیت هرچه‌بیشتر این طرح، نیازمند قوانین شفاف و جامع مطابق با استانداردهای بین‌المللی هستیم تا راه‌اندازی مناطق آزاد مشترک سرعت بگیرد. ضمن این‌که با تاکید بر اقتصاد دیجیتال، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ارتباطی و داده امری حیاتی است و تداوم شفافیت و اطلاع‌رسانی به ساکنان بومی و جلب مشارکت آنان، پشتوانه اجتماعی قدرتمندی برای این پروژه‌ها ایجاد خواهد کرد. با تحقق اهداف تعیین‌شده، مناطق آزاد می‌توانند در شکوفایی اقتصادی استان‌ها، تقویت تولید و اشتغال و ترویج زندگی بهتر برای مرزنشینان نقشی تاریخی ایفا کنند.